Ашық экономика. Қазақстандағы ақша-несие саясаты

Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ  Экономикалық  Университеті

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Ашық  экономика. Қазақстандағы ақша-несие саясаты

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                         Тексерген: Құспанов А

                                     

\                                                                        Орындаған: Әбілхас А.Б

                                                                         Мамандық: Е ж А

                                                                          Топ:  242

 

 

 

Алматы 2012

Жоспар: 
 
1. Ашық экономикадағы ұлттық табысты есептеу. 
2. Капиталдың қозғалу шоты және ағымдағы операциялар шоты. 
3. Шағын ашық экономика үлгісі және оған ішкі, сыртқы бюджет-салық саясаттарының әсері, инвестиция өзгеруінің тигізетін ықпалы.

4. Ақша-несие саясаты жалпы түсінік

5. Қазақстандағы ақша-несие  саясаты\

6. Рестрикциялық ақша-несие  саясаты;

7.Экспанцондық ақша-несие саясаты.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                Кіріспе

Ашық экономика дегеніміз  – елдердің өздері шығаратын тауарлары  мен көрсететін қызметтерінің айтарлықтай  үлесін экспорттауы және импорттауы, әлемдік қаржы нарығында несие беруі және алуы. Ашық экономикада шығарылатын өнімнің басым бөлігі шетелге экспортталады. Ашық экономика қызметіне талдау жасау, шетелдік сектормен өзара байланыс, негізгі микроэкономикалық айнымалылар арасындағы өзара байланысты күрделендіреді, ұлттық экономика жағдаятын анықтаушы қосымша факторлар есепшотын талап етеді. 
Ашық экономика үлкен және шағын ашық экономика болып бөлінеді. Шағын ашық экономика – кішігірім ел экономикасы. Шағын ашық экономика үлгісі капитал қозғалысы есепшотын және ағымдағы операциялар есепшотын біріктіреді. Оның әлемдік нарықтағы үлесі аз және әлемдік пайыз мөлшерлемесіне ешқандай әсер етпейді десе де болады, оның жинақ қоры мен инвестициясы әлемдік жинақ қор мен инвестицияның мардымсыз бөлігі ғана болғандықтан ол тек мәлімет ретінде қабылданады. 
Үлкен ашық экономика – халықаралық сауда мен әлемдік қаржы нарығына айтарлықтай әсерін тигізетін үлкен елдің экономикасы. Үлкен елдердің әлемдік жинақ қормен инвестициядағы үлесі маңызды, сондықтан олар әлемдік пайыз мөлшерлемесіне елеулі әсер ете алады.  
Жабық экономикада өндірідген тауарлар мен көрсетілетін қызметтер елдің ішінде сатылады, сондықтан барлық шығындар үш құрадас бөлікке бөлінеді: тұтыну, инвестициялар мен мемлекеттік шығындар. Ашық экономикада өндірілген өнімнің белгілі бір бөлігі елдің ішінде сатылып, ал басқа бөлігі экспортталатын болғандықтан шығындарды төмендегідей 4 компонентке бөлеміз: 
1) отандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді тұтыну – Cd; 
2) отандық тауарлар мен қызмет көрсетуге жұмсалатын инвестициялар – Id; 
3) отандық тауарлар мен қызмет көрсетуледі мемлекеттік сатып алулар – Gd; 
4) елдің ішінде өндірілетін тауарлар мен қызметтерді экспортқа шығару – εX. 
 
Шығындардың бұндай құрауыштарға бөлінуін төиендегідей формуламен көрсетеміз: 
 
Ύ = Cd + Id + Gd + EX (1) 
 
Мұндағы: Cd + Id + Gd – отандық тауарлар мен қызмет көрсетулерге жұмсалған ішкі шығындар шамасын көрсетеді; 
EX – осы елдің ішінде өндірілген тауарлар мен қызметтерге жұмсалған барлық ішкі шығындар шамасы екі бөліктен тұрады: отандық тауарлар мен қызметтерге жұмсалатын ішкі шығындар және шетелдерде өндірілген тауарлар мен қызметтерді сатып алуға жұмсалатын ішкі шығындар. 
Ашық экономикаға жалпы тоқталар  
Қазіргі кезде кез – келген елдің сыртқы экономикалық 
Бұл жұмыс тақырыбының өзектілігі – қазіргі уақытта Қазақстан 
Алға қойылған міндеттер:  
- халықаралық саудадағы классикалық теориялардың қалыптасу кезеңдерін жүйелеу;  
- халықаралық сауданың – сыртқы экономикалық 
- халықаралық сауданың классикалық теориясының мәні, ерекшеліктері және 
- халықаралық сауданың классикалық үлгілерінің сипаттамасын дәлелдеу;  
- халықаралық сауда айналымын арттырудың басты маңыздылығын ашу;  
- халықаралық сауда айналымын арттырудың ғаламдық маңыздылығын шешу 
- Қазақстанның халықаралық сауда қозғалысына қатыса отырып, бәсекелестікті 

Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады.

ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты түрактылығын қамтамасыз етуді көздейді. Ақша-несие саясяты—бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге жалпы банк жуйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің «Ең төменгі резервтік талаптар туралы» ережесіне сәйкес банктерді мүмкін және күтпеген шығындардан сақтау үшін екінші деңгейдегі банктер Ұлттық Банк белгіленген резервтік талаптардың нормаларын орындауы міндетті. Ақшаның және несиелік қатынастардың проблемалары экономиканың өтпелі кезеңінде актуалды болып келеді. Бұл әлеуметтік экономиканың және саяси қоғамдық қайта құрылулармен байланысты. Әлеуметтік экономиканың қатынастарының трансформациялануы, соңғы жылдары Қазақстанда байқалған. Ақша несие саясаты реттеудің және ақша несие саясатының жаңа ұйымдастырушылық аспектілерді оқып білуіне қажеттілік туғызды.

Қазіргі кездегі экономистер  ақша несие саясатын демократиялық  қоғамға қажетті, ұлттық экономиканы  мемлекеттік реттеудегі ең қолданбалы құралы екенің айтады.

Жоғарғы қорытынды мақсаты:

- бағаның тұрақтылығын  қамтамасыз ету;

- толық жұмыспен қамсыздандыру;

- ЖҰӨ нақты көлемін  ұлғайту.

 

Біз бұл жұмыста халықаралық сауданың даму тенденциясымен 
Ашық экономика: түсінігі,  
Ашық экономика – сыртқы экономикалық қатынастар 
Халықаралық сауда - әр түрлі елдердегі тауар өндірушілер 
Ғылыми – техникалық революцияның, өнеркәсіптік өндіріс мамандануы мен 
Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы – дүниежүзілік нарықты 
Дүниежүзілік нарық әлемдегі тауар – ақша қатынастарының даму 
Жалпы алғанда, дүниежүзілік нарық күрделі түсінік болып табылады.  
Бұл түсінікті терең зерттеу үшін осы екі аспектіде 
- біріншіден, дүниежүзілік нарық бастрактылық түсінік болып табылады, 
- екіншіден, дүние жүзілік нарық заттық аспектіде қарастырылады.  
Осыған сәйке халықаралық сауданың қарастырылу аспектілеріне жеке – 
Халықаралық сауданың мәні, құрылымын және әрбір элементінің автономиялылығын 
Сыртқы сауда дегеніміз – белгілі бір елдің басқа 
Халықаралық сауда операцияларының негізгі төрт түрі бар:  
- экспорттық операция – шетке шығару арқылы шетелдік 
- импорттық операция – шеттен әкелу арқылы шетелдік 
- керіэкспорттық орпеация – бұрын импортталған және қайта 
- керіимпорттық операция – бұрын экспортталған және қайта 
Ұлттық нарық пен халықаралық сауда бір – бірімен 
И.П. Фаминский өз кітабында ұлттық нарықтар мен халықаралық 
Халықаралық сауда – бұл халықаралық тауар – ақша 
Халықаралық сауданың мәнін ашу үшін оның формаларын анықтаймыз 
1) аукциондар және аукциондық сауда;  
2) биржалық сауда;  
3) халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер;  
4) машиналар мен құрал – жабдықтардың арендасы;  
5) қарама – қарсы сауда;  
6) шекаралық сауда;  
Аукцион дегеніміз алдын – ала көруге қойылған тауарларды 
Аукционның ерекшелігі сатушының тауар сапасына жауапкершілігінің шектеулілігі.  
Аукциондық сауда – нарықтық сауданың түрі, мұнда тұтынушы. Халықаралық сауданың классикалық теориясының мәні, ерекшеліктері және 
Мемлекеттер өзара неге сауда жүргізеді?Осыған деген талпыныс  
Австралияда ауылшаруашылық өнімдерін өндіруге жақсы жағдай қалыптасқан.Оның ішінде 
Бразилидатабиғи-климаттық жағдайдың өзі кофе өндіруге бейімделген.Ал АҚШ, Германия, 
Қазақстан Респурликасында дұрыс қалыптасқан табиғии-климаттық жағдай ТМД елдеріне 
Қазіргі ҒТР дүниежүзі нарығында сауданың тіпті жаң түрлерін 
Бүгінгі жағдайда барлық елдердің экономикасы халықаралық саудамен байланысты.Тіпті 
Бір сөзбен айтсақ,халықаралық сауда – екі жақты қозғалысы 
Сыртқы сауда – тауарды әкелуден (импорт) және шығарудан 
Қазақстанның сыртқы сауда динамикасының күрт өзгеруіне мұнай өнімдері,қара 
Сауда балансы пассивті болғанда мемлекет айырманы алтынмен жабуы 
Шартты түрде:1 доллар- 1 теңгеге тең делік.АҚШ Жапонияға 
Сауда кедергілерінің ауқымы көп және бұған мыналар енеді:сырттан 
Халықаралық нарық қазіргі жағдайда үш негізгі бағытты құрайды:  
- тауар мен қызмет көрсету(ақпарат нарығын қосқанда);  
- жұмыс күші;  
-қарыз капиталы.  
Халықаралық нарықта тауарлар инткрнационалдық құнның негізімен байланысып,ал орташа 
Халықаралық сауданың классикалық үлгілерінің сипаттамасы  
Дүниежүзілік қауымдастық талабына сай қалыптасқан, сауда және тариф 
Халықаралық еңбек бөлінісі мен өнеркәсібі дамыған елдердің позициясын 
Сауда және тариф бойынша халықаралық басты Келісім (ГАТТ) 
50 -ден 60%-ке дейін – қант, фосфорит;  
70-тен 75 %-ке дейін – куріш ,каучук, қалайы;  
80-шы 85%-ке дейін – шай, боксит, мыс;  
85-тен 90%-ке дейін – кофе, мақта, темекі, темір 
90%-ке дейін – аудио- видеотехника және компьютерлер өтіп 
Осының барлығы жоғарғы монопольді түрде үстемдік жасауға ықпал 
Сауда және тариф бойынша халықаралық басты Келісіммен (ГАТТ) 
Осыдан байқайтынымыз, тауар мен қызмет көрсетудің халықаралық нарығы 
Халықаралық жұмысшы күші нарығы жұмыс күшінің сырттан келуімен 
Миграция- бір елден екінші елге жұмыс күші ауысуыныңҚазіргі жағдайда жұмыс күші миграциясының жаңа бағыты пайда Қазіргі кезде Батыс Еуропа елдрінде 14 млн. Шетел Арзан шетелдік жұмысшы күші ұлттық байлықтың көп бөлігін Еңбек миграциясының басқа түрі – ақылдылардың кетуі. Бұп 
Ашық экономиканы Халықаралық сауда айналымын арттырудың ғаламдық маңыздылығы Қазіргі уақытта ғаламдық мәселелердің екі қатары бар. Бір 
Екінші жағынан экономиканың ғаламдық мәселелері бар. Олардың пайда 
Халықаралық сауда айналымын арттырудың ғаламдық мәселелері:  
- дамудың ұлттық және экономикалық факторларының анық бөлінуі 
- жасалынып жатқан ғаламдық экономика әлемдік шаруашылықы құбылысының 
- ұлттық экономикалар бірегей және өзгеше болып қала 
- жұмысшының нәтижесі «әлемдік біртұтас конвейерге» ұқсап, шығарылған 
- ҰАК қызметіндегі негізні мәселе өндірістің жеке шығындарын 
Әлемдік экономиканы ғаламдастыру бірқатар факторлардың күшімен анықталады. Халықаралық сауда саясатын ғаламдық мәселелері әлемдік экономиканы саналы Бұл бұрынырықта тарифтер мен сауда жөніндегі бас келісім Халықаралық сауданы ғаламдық жетілдірудің мәселелері Жаңа ғаламдық мәселелер халықаралық қаржылық сфералардың техникалық базасында 
- валюта және қорлар нарығында бұрын - 
- интелектуалдық меншік құқығының бұзылуына – жекелеген елдердің 
Әлемдік және халықаралық сауданы ғаламдастыру нәтижесінде халықаралық экономикалық 
- құрамына халықаралық сауда, сақтау, сақтандыру жөніндегі қызметтер 
- компьютерлік ақпараттық жүйе арқылы ақпараттар алмасуымен қатар, 
- электронды байланыс жүйесінің дамуы және компьютерлік технологияның 
Өз заңдылығы бар ғаламдық экономика өзінің қалыптасу шамасына 
Қазақстанның халықаралық сауда қозғалысына 
Қазақстанның халықаралық сауда қозғалысына қатысуы  
Президенттің наурыздағы Жолдауында қойылған Қазақстанның халықаралық сауда қозғалысын 
Егер Президент Н.А. Назарбаевтің бәсекеге қабілетті елу елдің 
2005 жылы Қазақстан алғаш рет экономикалық өсіміндегі бәсекеге 
- технологиялық индекс бойынша Қазақстан 
- қоғамдық институттар индексі бойынша – 76-орын;  
- макроэкономикалық ортаның индексі бойынша – 41-орын;  
- кәсіпкерлік бәсекеге қабілеттілігі бойынша – ТМД-да бірінші 
Ескеру қажет, аталған индекстің есебі, біздің пікірімізше, жетілдірілмеген 
Бүкіләлемдік экономикалық форумның әдістемесіндегі аталған кемшіліктерге байланысты бірқатар 
Ия, қазір жақсы макроэкономикалық көрсеткіштермен қамтитын мұнай мен 
Әлемдегі мұнайға жоғары баға барреліне 30 доллар деңгейінен 
Өнеркәсіп өндірісі құрылымында машина жасаудың үлесі соңғы бірнеше 
Осылай бола тұра, елімізде бірнеше жылдан бері қаржы 
Бұл жағдай қызметінің негізгі мақсаты пайданы барынша көбейту 
Ағымдағы жылда теңгенің едәуір нығайғанын, ол 13 пайыздан 
Басқа бір проблема Қазақстан экономикасының осы заманғы бәсекеге 
Барлық осы мысалдар қазіргі уақытта Қазақстанда бәсекеге қабілеттілікті 
Отандық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұлттық моделін келтірейік. Халықаралық саудадағы бәсекелестікті арттыру мәселелері  
Біздің ойымызша, ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың өзімізге Елдің әлемдік саудадағы позицияларын сипаттайтын өлшемдер.  
Жалпы экономикалық сипаттағы өлшемдер. Әлеуметтік даму өлшемдері.  
Технологиялылығы өлшемдері. Ұлттық экономиканың осы заманғы жаһандық экономикалық жүйе жағдайларына Ұлттық экономиканың жекелеген нарықтарда бәсекеге қабілеттілігін сипаттайтын өлшемдер.  
Осы орайда 2006 жылдың маусым айында ҚР БҒМ Тұтастай алғанда, еліміздің ұзақ мерзімді, стратегиялық даму мақсатттарына 
Жалпы алғанда, бәсекеге қабілеттілікті арттыру мен еліміздің дамуының 
Жоғары дамыған қаржы саласы. Технологиялардың ұдайы жетілдіріліп отыруына негізделген инновациялық-бағытталған және жоғары Елде қуатты трансұлттық корпорациялардың болуы. Әлемдегі барынша дамыған және бәсекеге қабілетті экономикаға тән  Нақты өндіріс салалары, олар қазіргі кезенде елдің экономикалық Логистика. Бұл салада екі негізгі басымдықты бөліп көрсетуге Өндіруші салалар, оларда Қазақстанның әлемдік нарықтардағы позицияларын монополиялық Жоғары технологиялы және стратегиялық перспективалы өндірістер, олар Қазақстан Ғылым және білім беру саласы. Бұл сала болашақта Қаржы саласы. Жаһандану жағдайында нақ осы қаржы институттары Сөйтіп, біздің ойымызша, Қазақстанның бәсекеге барынша қабілетті 50 Экономикалық саясаттың факторлық – мақсаттық көзқарас негізінде ұлттық Мемлекеттің экономикалық үдерістерге қатысуы белсенділігінің артуы, атап айтқанда Қазақстандық капиталдың әлемдік нарықтарға экспантеграциясын ынталандыру. Бұл бағыттарды егжей-тегжейлірек қарастыра келіп, олардың біріншісі ең Ақыр аяғында, бәсекеге қабілеттілікті арттырудың ұлттық моделін жүзеге Бұл схема қолайлы шикізаттық конъюктурадан алынған мемлекеттік қаржыны 
Капиталмен мұндай операциялардың елде жаңа салаларды дамытудың көмегімен

 

«Қазақстан – бұл ашық экономика, инвесторлар үшін жаңа мүмкіндік. Аталмыш форумға сіздермен кездесіп, іскерлік қарым-қатынас орнату үшін елдің барлық мемлекеттік және жеке меншік компаниялары қатысып отыр. Сол себепті Қазақстанда екіжақты серіктестік пен жаңа жұмыс желісін  қалыптастыру үшін бұл форумның мүмкіндіктерін белсенді түрде пайдаланасыздар  деп сенеміз», - деді Ә.Исекешев форум  қатысушылары алдында сөйлеген сөзінде. Өздеріңізге белгілі, іскер әйелдер мен жас көшбасшылардың форумы, сондай-ақ ДИЭФ көрмесі – нағыз форумның ашылу алдында ұйымдастырылатын шаралар. ДИЭФ тақырыбы: «Жаһандану: өзара қарым-қатынастың және көпжақты стратегиялық ынтымақтастықтың арналары арқылы ауқымды экономикалық тәуелсіздікке қол жеткізу үшін мұсылман және мұсылман емес елдерді жұмылдыру мақсатында өзара байланыс орнату, бәсекелесу және ынтымақтасу». 
 
Форумға 150-ден астам қазақстандық және шетелдік спикерлер шақырылған, ал қатысушылардың жалпы саны 2 мың адамға жуық. ДИЭФ аясында бірқатар сессиялар ұйымдастырылып, олардың шеңберінде ислам банкингі, қаржылық инфрақұрылымды дамыту, «халал» индустриясы, шағын және орта бизнесті дамыту, энергияның балама көздерін табу мәселелері қарастырылмақ.

 

Ақша-несие саясаты

Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады.ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты түрактылығын қамтамасыз етуді көздейді. Ақша-несие саясяты—бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге жалпы банк жуйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі — Ұлттық Банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық Банк тарапынан реттеу объектісіне экономикадағы қолма-қол және колма-қолсыз ақша массасының жиынтығы жатады.Шаруашылық конъюктурасынын, жағдайына байланысты ақша- несие саясатының екі түрі болады:

1. Рестрикциялық ақша-несие саясаты;
2. Экспанцондық ақша-несие саясаты.

Рестрикциялық ақша-несие саясаты — екінші деңгейлі банктердің несиелік операциялар көлемін шектеуге және қатаң шарт белгілеуге, сондай-ақ сыйақы мөлшерлемесінің деңгейін арттыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.

Экспанциондық ақша-несие  саясаты — несие беру көлемін кеңейтумен, айналыстағы ақша-массасының өсуіне бақылаудың әлсіздігімен және сыйақы мөлшерлемесінің төмендеуімен байланысты шаралар.Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны төмендету және теңгені тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетуде Ұлттық Банк қатаң ақша-несие саясатын жүргізуде. Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттің ақша-несие саясатын (бұдан әрі — АНС) жүргізуші болып табылады. Нақтырақ айтсақ ақша-несие саясатының бағдарламасын және қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ҚҰБ Басқармасы анықтайды, ал Директорлар кеңесі оны жүргізеді және өзге ресми мөлшерлемелерді белгілейді. Сонымен қатар АНС-ның жүзеге асырылуына ҚҰБ-нің ақша-несие саясаты жөніндегі Техникалық комитеті тікелей жауап береді. Техникалық комитет әр апта сайын АНС-на байланысты мәжіліс өткізеді және ұсыныстар жасайды. Оның құрамы 13 мүшеден: басшы, екі орынбасары, төрт департамент директорлары, төрт басқарма бастықтары, Төрағаның кеңесшісі және Қаржылық қадағалау агенттігінен бір өкіл кіреді.АНС-ның мақсаты — инфляцияны төмендету және теңгені тұрақтылығын қамтамасыз ету. 2004 жылдан бастап, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қолданып отырған ақша-несие саясатының құралдары екі топқа бөлінеді. Тікелей құралдар (несие бағасы мен немесе сомасына тікелей бақылауға арналған):

• несиенің бағасын (Р — сыйақы мөлшерлемесін) не санын (Q) белгілеу немесе шектеу;
• коммерциялық банктердің балансына қатысты несиелік лимиттер белгілеу.

Жанама құралдар (нарыққа ықпал ету арқылы ақшаға деген сұраныс пен ұсынысқа ықпал етуге арналаған):

• ашық нарықтағы операциялар;
• міндетті резервтік талаптар;
• несиелеуге және вексельдерді қайта есепке алуға байланысты операциялар.

Қазіргі уақытта жоғарыда аталған құралдардың ішінде іс-жүзінде қолданылып отырғандары: ресми сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу, қысқа мерзімді ноттарды эмиссиялау, ашық нарықтағы операциялар.Ұлттық Банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми сыйақы мөлшерлемелерді белгілейді:

• ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
• ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме;
• РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
• «овернайт» займдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
• овер драфт займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
• банктерден тарайтын депозиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесі.

Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі— ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс мен ұсынысқа, инфляция және күтілетін инфляция деңгейіне байланысты белгіленеді. Ұлттық Банкінің заң актілері, Қазақстан Республикасы Президентінің актілері негізінде немесе ҚҰБ Басқармасының жеке қаулылары бойынша жүргізілетін заем операциялары бойынша қолданылады.

Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі — ақша нарығының жалпы жағдайына, несиелер бойынша сұраныс пен ұсыныс көлеміне байланысты белгіленеді және Ұлттық Банктің коммерциялық вексельдерді қайта есепке алу операцияларында қолданылады. Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме жылдық пайыздық мелшерлеме болып табылады және ол айналыс мерзімі алты айлық вексельдерді қайта есептеуде қолданылады.

РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері — жылдық пайыздық мөлшерлемелер, ішкі қаржы нарығының жағдайына байланысты белгіленеді және мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде қолданылады. РЕПО-ның мақсатты мөлшерлесінен ауытқу жағдайында ақшалай қаражаттарды орналастыру немесе тарту жолымен РЕПО нарығындағы сыйақы мөлшерлемелерін реттеу арқылы сыйақы мөлшерлемелерінің елеулі ауытқуын болдырмау.

«Овернайт» заемдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі — Ұлттык Банктің екінші деңгейдегі банктерге, олардың ҚҰБ-ғы корреспонденттік шоттары бойынша есеп айырысуды дебеттік қалдықпен аяқтауы барысында бір түнге берілетін заемдары бойынша қолданылады.

Овердрафт заемдар  бойынша сыйақы мөлшерлемелері — Ұлттық Банктің екінші деңгейдегі банктерге, олардың ҚҮБ-ғы теңгеде ашқан корреспонденттік шоттары бойынша төлем жүргізуге немесе ақшалай аударымдар жасауға қажетті ақша қаражаттары уақытша болмаған не жетіспеген жағдайларда займдар бойынша қолданылады.

Банктерден тарайтын депозиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесі — Ұлттық Банктің екінші деңгейдегі банктердің уақытша бос қаражаттарын тартуға байланысты қолданылады.

2005 жылғы 1 кыркүйектен  бастап тікелей репо операцияларын  жүргізу практикасы, сондай-ак мерзімдері 1 жүмыс күнінен аспа- ғандықтан «овернайт» және «овердрафт» заемдарын ұсыну уақытша тоқтатылды.

Ең төменгі  резервтік талаптар. Ақшалай нарықтағы тепе-теңдікті қамтамасыз етуде, банктерге берілетін несиелер көлемін реттеуде, банктің өтімділік деңгейін реттеуде және олардың міндеттемелері бойынша төлемсіздікті төмендетуде, сол сияқты банктің салым иелері мен акционерлерінің мүдделерін қорғау максатында Ұлттық Банк ең төменгі резервтік талаптар тетігін қолданады.

Резервтік талаптар ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен қатар коммерциялық банктерді жанама акшалай-несиелік реттеудің негізгі құралдарының біріне жатады. Қазақстан банк жүйесінің бүгінгі даму жағдайында резервтік талаптар, бір жағынан, сақтандыру институттарының жоқ кезінде, коммерциялық банктердің депозиттерін сактандыру қызметін, екінші жағынан, экономикадағы ақшалай мультипликация үдерісін реттеу қызметтерін атқарады.

Ақша-несие саясатының бұл  құралы 1993 жылы 1 қаңтарда енгізілген Қазақстан Республикасынын, коммерциялық кооперативтік және жеке банктердің қызметін реттеу туралы нұсқауға сәйкес, бастапқыда міндетті резерв нормасы депозиттік міндеттемелердің 18—20% мөлшерінде бекітілген болатын. Кейіннен оның мөлшері 6%-ға дейін темендеді.

Банк резервтерінің артық болуы, яғни Ұлттық Банктегі корреспонденттік шоттардағы қаражаттардың өсуіне байланысты резервтік талаптар шамасын төмендетіп қана қоймай, сол сияқгы резервтеудің альтернативтік тәртібіне өтуге, яғни бұл банктердің пруденциялдық нормативтерді орындау барысында корреспонденттік шоттағы қаражаттар сомасын еңтөменгі резервтер мөлшерінің төмен болмауын сақтап отыруға тиістілігін білдіреді.Әлемдік тәжірибеде, міндетті резервтердің ете жоғары деңгейде болуы, банк жүйесінің қаржы делдалы ретіндегі тиімділігін нашарлатып, ал еңтөменгі резервтер нормасының артуы несиелік ресурстардың экономикаға құйылуына тосқауыл болатындығын көрсетеді.Ұлттық Банк екінші деңгейдегі банктер үшін, олардың пруденциалдық нормативтерді орыңдауына байланысты еңтөменгі резервтік талаптарды орындау барысында банктерге мынадай екі тәсіл қолданады: