Автор: Пользователь скрыл имя, 04 Ноября 2012 в 13:40, реферат
Ресей мәдениеті — адамзат баласына баға жетпес мол мәдени мұралар қалдырған дүниежүзілік мәдениеттің ажырамас бөлігі. Ресей мәдениеті — өзіндік ерекшеліктері бар қайталанбайтын мәдениет, ендеше оның әлемдік мәдениет қазынысына қосқан үлесіне де баға жетпейді
Ресей мәдениеті — адамзат баласына
баға жетпес мол мәдени мұралар қалдырған
дүниежүзілік мәдениеттің ажырамас бөлігі.
Ресей мәдениеті — өзіндік ерекшеліктері
бар қайталанбайтын мәдениет, ендеше оның
әлемдік мәдениет қазынысына қосқан үлесіне
де баға жетпейді. Орыс мәдениетінің қалыптасу
ерекшеліктері негізінен төмендегі факторларға
тығыз байланысты болды. Олар: көптеген
этикалық топтар мен халықтар мекендеген
орасан зор территорияны игеру; христиан
дінінің ерекше тармағы — православиені
руханилылықпен дәстүрлі салт-дәстүрлерге
негіздей отырып орнықтыру; уақытша болса
да ұзақ уақытқа созылған батыс-еуропалық
өркениеттік процестерінен оқшау дамуға
байланысты туған «тұйықтыққа» бұдан
әрі жол бермеу; жеке адамдардың мүддесін
мемлекет мүддесіне бағындыру.Осы айтылған
ойларымыз дәлелді болу үшін, орыс мәдениетінің
қалыптасу кезеңдерін толығырақ қарастырып
көрелік. Ақиқатына келсек, көп ғасырлық
тарихы бар Ресей мәдениетінің жалпы көрінісі
бұрынғыдан да айқындалып келе жатқан
сияқты. Ұлттық топырақта пайда болып,
өзіндік бет- бейнесімен ерекшеленсе де,
мәдени өркендеудің жалпы арнасына келіп
құйылатын Ресей мәдениеті, оның ішінде
ұлттық бұлақтан нәр алған ежелгі Русь
мәдениеті, византиялық көркем жүйемен
және тағы да басқа мәдениеттермен тығыз
алмасып жатады. Атап айтқанда, Ресей мәдениеті
Византиямен қатар, көршілес жатқан Болгария, Сербия, Армен
Ежелгі славяндардың мәдениеті — орыс мәдениетінің қайнар бұлағы болып саналады. Оның басты мәдени құндылықтары — қасиетті жырлар, мифология, аңыз-ертегілер. Ғалымдардың пікірінше, олардың көпшілігінің тектері Христиан дінін қабылдағаннан кейін құрып кеткен. Ежелгі славяндар пұтқа табынушылықты бастан кешірген, сондықтан да болар Ресей топырағында пұтқа табынушылық мәдениетінің дамуы жоғары болды.
Ежелгі славяндардың дүниетанымы табиғатты пір тұтумен тығыз байланысты болды. Олар әр орманды, бұлақты, құдықты, тіпті жекелеген ағаштарды да жанды нәрсе деп түсінген.Оларға жапырағы жайқалған ескі емендердің көрінісі ерекше әсер еткен. Ағыны қатты, асау өзендерді қасиетті деп санаған, сондықтан да болар ертегі аңыздарда өзендер кейіпкерлермен адам тілінде сөйлеседі. Ежелгі славяндықтар таулар мен орасан зор тастарды киелі деп санап, оларға құдайдай табынған. Орыс батырлары тағдырының тау-тастардың құпияларына байланысты болуы да осындай түсінікке тікелей байланысты болса керек. Табиғатқа, жер-анаға бауыр басып, етене жақын болған аңғырт славяндардың табынған құдайлары да табиғаттың құпияларына байланысты болып келеді. Мысалы: Перун — қатерлі найзағай құдайы, құдайдың ішіндегі ең құдіреттісі. Славяндар күнге табынғандықтан оған да неше түрлі ат қойған (Даждь бог, яғни рақымы күшті құдай) адамға тән қасиеттерді адам еместерге теліп, оларды адамның сана-сезіміне жақындату дүние жүзінің басқа да халықтарындағыдай славяндарға да тән қасиет болды. Сондықтан да «құдіретті тәңірананың» бейнесін жасау осының айқын айғағы. Тек славяндар ғана емес, басқа да көптеген халықтар құрмет тұтқан жер мен молшылықтың, дүниедегі барлық нәрсенің құдай — «тәңірананы» ежелгі славяндар Бережна (жер, тіршілік анасы, дүниеге әкелуші деген ұғымдарды білдіреді) деп атаған. Қолын көкке көтерген осы бір әйел бейнесі, шығыс христиандарда, оның ішінде ежелгі орыс өнерінде ерекше орын алады. «Жер — ана» қолын жоғары көтерген әйел бейнесіндегі тәңірананы славяндар ерекше қасиет тұтып, табынып өткен. Ежелгі славяндар жайында өз кезінде де аз жазылған жоқ. Солардың бірі, XVII ғасырдағы византиялық тарихшы Прокопий Кесарийский былай деп баяндайды: «Славяндар мен антыларды бір адам басқармайды, сонау ежелден-ақ халықтық басқарумен өмір сүріп келеді, сондықтан да олардың бақытты және бақытсыздық істері ақылдасу арқылы шешілген». Ал славяндардың әдет-ғұрпы мен етене таныс византиялық жазушы Маврикий кесімді түрде былай деп жазды: «Славяндар мен антылар тайпалары бірдей өмір сүрді, олардың әдет-ғұрпы бір, бостандық сүйгіш, әсіресе өз жерлерін қорғауға батыл, шыдамды, суық пен ыстыққа төзімді, киім мен тамақ тапшылығына мойымайды». (Любимов Л. [2]. — Алматы, 1989. — 67-бет). Ежелгі славяндардың дүниетанымы мен әдет-ғүрыптары да жан-жақты болып келеді. Олар әрбір үй рухтың жебеуінде деп ойлаған. Рух мал-жанға қамқорлық жасап, ошақ басының отын сөндірмей, түн сайын пештің астынан шығып, өз сыбағасын жейді екен деген ұғым қалыптасқан. Егістікті жыртатын өгіз молшылықтың бейнесі деп танылса, ал Тур (жабайы бұқа) құдайдың құрметіне жастардың көктемгі мерекелері өткізіліп тұратын болған. Сонымен бірге ежелгі славяндар көсемдерін жерлегенде олардың әйелдерін қоса көметін скифтерден қабылдаған тағылық әдет-ғұрпын қолданғанын да атап өткен жөн сияқты.
Ежелгі Русь мәдениеті — шекарасы Тамань түбегіне,
сондай- ақ Солтүстік Двинаның жоғарғы
аңғарына дейін, ал батысында Висланның
жоғарғы арнасына дейін созылған Киев державасының мәдениеті ғана
емес, сонымен қатар қуатты Владимир
Суздаль княздігінің, Новгород
XIII—XIV ғасырларда орыс мөдениетінің орталығы Новгород қаласы болды. Кескіндемелік және сәулетшілік ескерткіштерімен өзін «Ұлы мәртебелі Новгород» деп атаған бұл тарихи қаланы шетелдік бір автор «байлығы жағынан тек Риммен ғана теңесе алады» деп бағалауы тегіннен-тегін емес сияқты. Мұндағы орыс халқының рухы сіңген өнер дүниелерінің бірі Новгород Кремліндегі қасиетті София соборы, Юрий монастырының Георгиев соборы және т.б. Дүниені табындырған әсемдіктің ұлы ескерткіштерінің қатарына жататын Киев соборының тікелей ықпалымен салынған Новгород Софиясы өзіне ғана тән ерекшеліктері бар құдіретті де, сымбатты ғимарат. Новгородтың князьдік ғибадатханаларының ішіндегі ең мәртебелісі Юрий монастырын орта ғасыр дәуірінің даңқты ғимараттарының қатарына әбден жатқызуға болады. Христиан мәдениетінің ажырамас бөлігі икона («бейне» деген мағынаны білдіретін грек сөзінен шыққан) жасау ісінде дәл Ресейдегідей соншалықты ғажайып туындылар жасалып, ғасырлар бойы бүкіл бір халықтың бейнелеу өнерінің сүйікті түрі болған жоқ. Икона сюжеттері діни христиандық негізге құрылды. Ал сол Новгородтық иконалардың бүгінге дейін сақталғандардың ішінде әлемдік маңызы ғажайып дүниелер бар. Солардың бірі шамамен XII ғасырдың соңында жасалған «Алтын шашты періште». Осы бір таңғажайып естен кетпес бейнеде қаншалық биік, таза сүлулық бар десеңізші.
XV ғасырда Новгородтық
өнердің тарихы аяқталды деуге
Ұлы Петрдің
Ресейде мерзімдік басылымдарды жолға қоюы
— халықты ағартудағы басты қадамдардың
бірі болды. Халық ара- сына кеңінен тарай
бастаған «Ведомости» ғазеті — Ресейдің
ең бірінші ресми газеті болды. Кітап басып
шығару ісінің қолға алынуына байланысты
кітап саудасы да жолға қойылды. 1714 жылы
кейіннен Ғылым Академиясының кітапханасының
қорына негіз болған, түңғыш мемлекеттік
Кітапхана ашылды. Ал 1719 жылы орыстың бірінші
музейі өз жүмысын бастады, кейіннен бүл
музей, I Петрдің кезінде-ақ Ресей империясының
тарихын жазуға алғашқы талпыныстар жасалды.
Үлы Петрдің ғылым жөне ағартушылық саласындағы
жемісті еңбегінің заңды қорытындысы
Петербургте Ғылым Академиясының ашылуы
болды. Бірақ, өкінішке орай, Академия
ресми түрде 1725 ж., яғни Петр қайтыс болғаннан
кейін ғана ашылды.Ұлы Петр жүргізген
реформалар Ресейдің қоғамдық саяси, мәдени
өнерінің сан-саласын қамтыды, бұл шаралар
Ресейдің мәдени даму қарқынын тездетіп,
мәдениеттің гүлденуіне ықпал жасады.
Киев Русінен бастап императорлық Ресейге
дейінгі орыс мөдениетінің тарихында
XIX ғасырдың алатын орны ерекше. Біріншіден,
бұл кезең мәдени өрлеу кезеңі болғандықтан
рухани биіктіктен көрінген бүл дәуірді
ұлы орыс Ренессансы деп атауға толық
хақымыз бар. Басқаны былай қойғанда, орыстың
қырық жазушысы адамзаттың екі бірдей
ғасырына рухани азық берді. XIX ғасыр адамзат
баласының ынтымақтастығы мен тендігі,
бақыты мен еркіндігіне байланысты философиялық
— адамгершілік ізденістерге толы болды.
XIX ғасыр — XX ғасыр табалдырығында туындап
келе жатқан жаңашылдық пен мөдени өзгерістердің
дамуындағы шешуші кезең, орыс мәдениетінің
«алтын ғасыры». «Алтын ғасыр» ұлы орыс
ақыны Пушкиннің өмірге келуінен басталып, ақылдылығы,
ғүламалығы жөнінен ешкімнен де кем түспейтін
метафизик-философ В. Совольевтің өлімімен
аяқталды. Ресей тарихындағы бірде-бір
ғасыр дөл «Алтын ғасырдай» Ресейді «құтқаруға»,
жаңғыртуға бағытталған теориялар мен
ілімдерді өмірге келтірген жоқ.Дәл XIX
ғасырдағыдай еш уақытта да сансыз қоғамдық
қозғалыстар (анархистер, атеистер, халықшылдар,
марксистер, нигилистер және т.б.) белең
алған емес. XIX ғасыр — Ұлылар ғасыры болды.
Олар: Пушкин мен Чаадаев, Гоголь мен Герцен