Оршаған ортаның ластануы

"Қоршаған ортаның ластануы" ұғымының ауқымы кең. Тар мағынада  ластану деп қандай да бір  ортаға жаңа, тән емес физикалық"  химиялық және биологиялық агентгерді  әкелу немесе осы агенттердің  табиғи ортадағы орташа кен  жылдық деңгейін көтеруді айтады. Экологиялық көзқарас бойынша бұл түсінікті екі тұрғыдан қарастыруға болады:  

1)қоршаған ортаға түсіп жатқан  немесе адам мен табиғатқа  зиянды әсерлерің нәтижесінде  пайда болып жатқан заттар;

2)қоршаған  ортаны ластайтын заттар (мысалы, химиялық заттар).

Экологиялық тұрғыдан ластану объектісі әрдайым экожүйе (биогеоценоз) болып табылатындығын түсіну қажет. Бұдан, табиғи орта бір заттардың тым көптігі немесе онда басқа заттардың болуы (жаңа қоспалардың) экологиялық факторлардың режимдерінің өзгергендігін білдіреді, себебі зиянды заттар өзінің шынайы мәніңде экологиялық факторлар болып табылады. Демек, бұл факторлардың режимі (немесе олардың құрамы) қандай да организмнің (немесе қоректік тізбектегі түйіннің) экологиялық қуысының талаптарынан ауытқиды. Бұл кезде зат алмасу үрдістері бұзылады, продуценттердің ассимиляция қарқындылығы мен бүтін биогеоценоздың өнімділігі де кемиді.

Осылайша, ауаның, су мен топырақтың кұрамында бар кез келген зат  ластаушы агент бола алады. Қоршаған ортаның құрамына кіретін заттарды құрамдас бөліктер (ингредиенттер) деп атайды.Құрамдас бөліктер табиғи да (мысалы, жанартаудың атқылауы, өсімдік тозаңы, жел көтерген шаң т.б.), антропогенді де (қоғамның іс - әрекеттілігінің нәтижесі) бола алады.

Ортаның ластануы - күрделі, көп түрлі  үрдіс. Өндіріс қалдықтарында химиялық қосылыстар әдетте өздері бастапқыда болмаған жерлерге тал болады. Олардың көпшілігі химиялы белсенді, әрі тірі ағза ұлпасының кұрамына кіретін молекулалармен өзара әрекеттесуге немесе ауада белсенді түрде тотығуға қабілетті. Мұндай заттардың барлық тіршілік иелері үшін у болып табылатыны түсінікті. Сондықтан пайда болған осындай улы зиянды заттардың түзілуімен қатар өндірісте газ, сұйық және қатты күйде орын алатын қалдықтардың шығу тегі, жіктелуі және оларды жою немесе қайыра пайдаланып, үстеме өнім алу аса зәру мәселе болып табылады. Өнім алуға болмайтын жағдайда зиянды қалдықтармен өндіріс уларынан қорғану жолдарын анықтай отырып, сақтану тәсілдерін ұсыну дайындалып отырған еңбектің негізгі ұстанымы болып табылады.

Ластану түрлерінің жіктелуі (классификациясы) шыққан тегі бойынша ластанудың екі түрін қарастыруға болады:

- адамдардың қатысынсыз табиғи  құбылыстардың нәтижесінде болатын  ластанулар; - адамдардың іс-әрекетінің  нәтижесінде болатын Антропогенді  ластанулар; бұған өнеркәсіп өндірістің техногендік әсерлері үлкен үлес қосады.

Пайда болған осындай улы зиянды заттардың түзілуімен қатар өндірісте  газ, сұйық және қатты күйде орын алатын қалдықтардың шығу тегі, жіктелуі және оларды жою немесе қайыра пайдаланып, үстеме өнім алу аса зәру мәселе болып табылады. Өнім алуға болмайтын жағдайда зиянды қалдықтармен өндіріс уларынан қорғану жолдарын анықтай отырып, сақтану тәсілдерін ұсыну дайындалып отырған еңбектің негізгі ұстанымы болып табылады.

Ластаушылардың табиғаты бойынша  ластаудың мына түрлерін айырады:  

1)Биологиялық ластану - экожүйеге  оған жат организм түрлерін  әкелу және олардың көбеюі, Микроорганизмдермен  сондай-ақ бактерологиялық немесе  микробиологиялық ластану ден  те атайды;

2)Физикалық, (радиациялық, жылулық, электромагнитті,  шулы және т.б.);

3)химиялық - (биосфераның химиялық заттармен  ластануы)

Түзілу әдісіне байланысты біріншілік және екіншілік ластануды айтады. Біріншілік ластануға - биосферадағы және антропогенді процестер арқылы қоршаған ортаға түсетін ластаушыларды жатқызады. Екіншілік ластануға - қоршаған ортадағы физикалық-химиялық процестердің нәтижесінде орта мен адамдарға зиянды заттардың түзілуі жатады. Мысалы, екіншілік ластануға ауадағы әр түрлі газдардың қосылысынан түзілетін қала.үстіндегі тұманды келтіруге болады (смог). Кеңістік тұрғыдан бүкіләлемдік, аймақтық және жергілікті ластануларды бөледі. Қоршаған ортаның компоненттеріне байланысты біріншіден атмосфераның, гидросфераның, (литосфераның) және атмосфералық ауаның, жер беті мен жерасты суларының және топырақтың ластануын қарастырады. Адам организміне ылғи түсіп тұратын ластаушы заттардың 70% тамақпен, 20% - ауамен, ал 10% - сумен бірге түсе