Екінші реттік энергоресурстар және олардың топқа бөлінуі

Назко

Екінші реттік энергоресурстарды  пайдаланудың халықшаруашылық   

маңызы

Екінші реттік энергоресурстарды  тиімді пайдаланудың халықшаруашылық  маңызы өте зор. Екінші реттік энергоресурстар дегеніміз тікелей тап осы өндірістің өнімдерінің, қалдықтарының, жанама және аралык өнімдерінің энергетикалық потенциалдары.Екінші реттік энергоресурстар химиялық өндірістің азот күкірт, фосфор, хлор қосылыстарын, соданы шығаратын және мұнай-химия салаларыңда пайдаланылады. Жанғыштар қазандыктарда отын ретінде қолданылады. Бөлінген жылу калдықтарды өндейтін кондырғыларда, жылу айырбастағыштарда кейбір заттарды кыздыруға қолданылады, осы жағдайлармен жылуды тұтыну қажеттілігін төмендетуге болады. Қысым утилизациялык турбиналарда компрессорларды, насостарды, желдеткіштерді жүмыс істетуге қолданылады және электроэнергия алуға пайдаланылады. Екінші реттік энергетикалық ресурстарды жүзеге асыру жылу мен энергияны үнемдеумен қатар, атмосфераға бөлінетін жылу мөлшерін азайтып, қоршаған ортаны қорғауға себебін тигізеді. Череповец мсталлургиялық комбинатына карасты зауыттың жылу электр орталығында барлық казандықтар екінші реттік ресурстарды пайдалану арқылы жұмыс істеуде. Құс фабрикаларында қалдық болып шығып отырған кұс жүндері жоғары сапалы мал жемін - күрамында 85%-ке дейін белогі бар ұн алуға арзан шикізат ретінде қолдануын тауып жатыр. Мұндай өндіріс Германияда жаксы жолға қойылған, 3 т қалдықтан 1,2 т ұн алынады. Қалдықтар проблемасы қолымызда бар заттарды тиімді пайдаланумен тікелей байланысты.

Ерекше назар аударуға және кідіртпей өңдеуге жататын калдықтарға тұрмыстық қалдықтар жатады, себебі осы қалдыктардың мөлшері мен әртүрлі аурулар эпидемиясының арасында тікелей байланыс бар. АҚШ-та тұрмыстық қатты қалдықтардың 41%-і "айрықша қауіпті" болып топтастырылады, ал Венгрияда " 33,5%-і, Францияда — 6%-і, Ресейде — 10%-і, Ұлыбританияда - 3%-і, Италия меи Жапонияда - 0,3%-і. Жылына Москва қаласынан шығатын тұрмыстық қалдықтың мөлщері 16 млн. м3 , Алматыдан — 3 млн. м3 үстінде. Жылына үлкен қалаларда бір адамға шаққанда жалпы 300 кг тұрмыстық қалдық келеді, оның ішінде азық-түлік калдыктарының жылдық мөлшсрі 80-90 кг. 1 т азық-түлік қалдықтарының құнарлығы орта есеппсн 250 кг дәнді жсм-шөптікіне пара-пар келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Айым

Ресей ғалымдарының мәліметтеріне  сүйенсек, осы мөлшерді жем ретінде  мал өсіру саласында пайдаланғанда 45 кг-ға дейін шошқа етін алуға  болады. Тұрмыстық қалдықтарды пайдаланбай  тастайтын болсақ, онда әртүрлі ауруларды  қоздыратын ошақтың көзін ашуымен  қатар, біраз жер көлемін пайдасыз жерге айналдырамыз. Қала қалдықтарында  әртүрлі компоненттерге келетін  мөлшер массалық %-пен алғандай: қағаз (30-40), азық-түлік қалдықтары (30-40), металдар (2-4), ағаш (1,5-3), кездемелер (2-4), шыны (3-6), тастар (1-2), тері, резина (1-2), пластмасса (1-1,5). Қала сыпырындысын жинайтын негізгі жер қоқыстар үйіндісі, шамалы мөлшері қайтадан өнделеді немесе арнайы ұйымдастырылған зауыттарда жағылады.

 Екінші реттік энергоресурстардың  топқа бөлінуі

 

Екінші реттік энергоресурстар 3 топқа  бөлінеді: 1)жанғыштар (Н2, СН4, СО, пеш  газдары, май, шайыр целлюлоза және т. б.); 2) жылу (бөлінген газдардыкі, өнімдердікі, жанама өнімдердікі, суытылатын судыкі, экзотермиялык реакциялардыкі); 3) технологиялық аппараттардан шығатын газ бен сұйықтықтардың қысымы.

Тұрмыстық қалдықтарды бірнеше  бағытпен өндеу

Тұрмыстық қалдықтарды бірнеше  бағытпен өндеуге мүмкіндік бар, мысалы, тыңайтқыш, жанатын газ және синтетикалық мүнай, құрылыс плиталарын, қағаз және тағы да көптеген заттарды алуға болады. Ең алғашкы қоқысты  жағуға арналған зауыт 1975 жылы Москва қаласында ашылған, оның жылдық өнімділігі 150 мың тонна шамасында. Жану процесінің нәтижесінде бөлінетін жылу іске асырылып, бу қазаңдықтарды жылытуға пайдаланылса, шлактан іріктеп жиналған металл қалдықтары металлургия өнеркәсібіне, ал шыққан шлактар кұрылыс материалдарын  өндіруге колданылады. Тұрмыстық қалдықтарды  жою, яғни негізгі мақсатын орындаумен бірге, зауыт басқа өндірістерге шикізат ретінде кажетті өнімдерді  — жылу, металл, шлактарды да шығарады. Мысалы, Мәскеудің N1 қоқыс жағатын  зауытынан шыққан шлакты зерттеу  арқылы алынған мәліметтерге (Г.И. Сидоренко, 1990 ж.) сүйенсек, жылына тұрмыстық қалдық, жинайтын жерге тек Мәскеудің  өзінен мынадай көлемде металдар тасталады екен: Мо - 8,3 т, Со - 11,4 т, V - 12,4 т, Аg - 27,6 т, Иі - 75 т, 5Ь - 115 т, 5п - 244 т, F - 353 т, Сг - 689 т, РЬ - 1573 т, Сu - 2180 т, Zn - 6762 т. Бұл мөлшер жыл бойына үлкен кең  орындарынан алынатын мөлшерге эквивалентті. Санкт-Петербург маңындағы Горелово поселкесінде 1972 жыддан бастап тұрмыстық  қокысты өндсйтін зауыт қызмет етуде, оның ең негізгі шығаратын өнімі  компост (тыңайткыш), бірақ-та қоқыстың 30%-і, яғни пластмасса, резина, тері, ағаш, металдан тұратын бөлігі өнделінбейді.

 

 

Манат

 Жылдық өнімділігі 110 мың тонна  төңірегінлегі зауыт 1975 жылдап  бастап Ташкентте іске қосылған. Жыл сайын тұрмыстык қоқыстан 400 т кара және 5 т түсті металдар, 20 мың т компост алынады. Компост  деп микроорганизмдермен ыдырау  нәтижесінде өсімдіктер мен жануарлар  қалдықтарынан шыкқан органикалық  тыңайтқыштарды айтады. Оны алуға  көң, көң бөкпесі және құстар  саңғырығы, шьмтезек, қала сыпырындысы,  ағаштардың түскен жапырақтары,  сабан және т. б. тұрмыстық  қалдықтар колданылады. Қордаландыру  процесінің нәтижесінде органикалық  массадагы өсімдіктер сіңіруге  қолайлы қоректік заттектер (азот, фосфор) түрлерінің мөлшері жоғарылайды,  патогеңді микрофлора залалсызданады, целлюлоза мен пектин заттектері  азаяды, сонымен катар тыңайткыш  топырақка еңгізуге қолайлы сусымалы  түрде алынады. Өте тапшы органикалық  тыңайткыштардың (көң, шымтезек) орнына компост кеңінен пайдалануға  жатады. Тұрмыстық қалдықтардың  барлық түрі компост алуға  жатпайды. Егерде қоқыстағы азык-түлік  қалдықтарының мөлшері 20%-тен  төмен болса, олардан тұрмыстық  тынайтқыш алынбайды. Себебі қалдықтарды  қордаландыру аэробты микробтардың  қатысуымен жүретін биохимилык  процесс. Бұл микробтардан өте  көп мөлшерде жылу бөлініп  шыккандықтан қоқыс 70 0С-ге дейін  қызады. Бұл жағдайда ауру қоздыратын  микробтар жойылып, шикізат қызып,  тұрмыстық тынайтқышқа айналады. Табиғи жағдайда бұл процесс  айлап жүрсе, зауыт жағдайыңда  аэрадия аркылы 2-3 күнде аякталады.  Ал қалдықтарда азық-түлікке жағатын  компоненттер аз болса процестін  жүру жылдамдығы күрт төмендейді. Тұрмыстық қоқысты қайта өндеу  үшін магниттік сепарация әдісі  де қолданылып келеді.

 

 

 

 

 

Жаркынай

Адам баласының кез-келген шаруашылық әрекеті әр түрлі қалдықтармен биосфераны ластайды, бұл халықтың денсаулығы мен өміріне, флора мен фауна түрлерінің қысқаруына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке қауіп-қатер тудырады. Кең үйінділерін, өнеркәсіп тастандыларын, қоқыстарды, қала шөп-шаламдарын тек қоршаған ортаны бұзатын ластағыштар деп санауға болмайды, олар құнды шикізат көздеріне жатады. Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың даму деңгейіне сәйкес әбден жетілдірілген технологияның жоқтығына байланысты, оларды өндеп құнды өнімдер алу әзірше жолға қойылмаған, сондықтан бұларды сақтауға, жоюға, тасуға, көмуге, зиянсыз түрде айналдыруға көптеген қаражат, энергия, уақыт жұмсалып отыр.Қалдықтар шығаратын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауыл-шаруашылығы, үй-жай шаруашылығы жатады.

Қалдықтар– табиғи шикізатты өңдеу  нәтижесінде пайда болатын заттар мен өндірістік жарамсыз шығарылымдар. Қалдықтардың барлық түрлерін есептегенде  өндірілетін табиғи заттар мен энергияның тек 2%-ы ғана пайдаға асырылады. Қалған 98%-ы әр түрлі қалдықтарға айналады

Табиғи ресурстарды рационалды және тиімді пайдалану тұрақты дамудың маңызды элементі болып табылады. Қалдықтар – бұл материалдық және энергетикалық ресурстардың едәуір ысырабы. Қалыптасқан қалдықтарды өңдеу және алып тастау қоршаған ортаның ластануына және адамдарға зиянды заттардың және инфекциялық ағзалардың әсер етуіне себеп болуы мүмкін. Қалдықтардың қалыптасу көрсеткіші елдегі экономикалық белсенділік деңгейімен тығыз байланысты және қоғамда қалыптасқан өндірістің және тұтынудың құрылымын көрсетеді. Қалдықтардың қалыптасу көлемінің қысқаруы экономика секторларының өндірістің және тұтынудың материал сыйымдылығы аздау құрылымдарға жақындау көрсеткіші қызметін атқарады.

Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану көрсеткiшi – барлық қалдықтардың қандай үлесі немесе қалдықтардың ңақты санаттары қайталама қолданудан өткізілгенің көрсететің, қадағалаудың үлгi көрсеткiші.

Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану – ресурстар орнықты қолдануының ең маңызды компонентi. Бұл көрсеткiш қатты қалдықтарды басқарудың маңызды компонентi боп табылады. Халық саны өсуіне байланысты, қалдықтарды орналастыру және жою үшін қолдануға болатын жер алқаптары кысқаруда, қалдықтарды оданда алыс қашықтықтарға тасуға дәл келедi. Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануының ынталандыру кезінде қоқыс тастайтын жерлер сыйымдылық өзгерiссiз болып қалады, ал қатты қалдықтармен жұмыс істеуге жұмсалған шығындар қысқарады. Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану масштабтарының арттыруы қалдықтарды мүлде жоюының экологиялық зардаптарының азаюына әкеледі, мысалы, қалдық полигондарынан метан және көмiрқышқыл газдың шығарылуының азаюына және табиғи қорларды қорғауын қамтамасыз етедi. Бұдан басқа, қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануы халықтың бұл процессте  қатысуы арқылы табыстарың арттыруға мүмкiндiк бередi. 

Сөзімді қорытындылай келе, мысал  ретінде «Қазмырыш» зауытын айта кетсем деймін. «Қазмырыш» зауытында жүргізілген жаңарту жұмыстары зиянды қалдықтардың шығарылуын қысқартуға мүмкіндік берді

  АСТАНА. 10 шілде. ҚазАқпарат - Индустрияландыру  бағдарламасының аясында «Қазмырыш»  ЖШС «Жаңа металлургия» жобасын  іске асырды.

Isasmelt инновациялық технологиясына  негізделген бұл жоба зиянды  қалдықтардың шығарылуын жылына 13 мың тоннаға қысқартуға мүмкіндік  беріп отыр, деп хабарлайды pm.kz сайты

Технология отқа төзімді қабатпен қапталған және концентраттар мен  флюстер, отын мен ауа үздіксіз айдалып  отыратын стационарлық пешті қолдануға, технологиялық үдеріс қалдықсыз  өндіріске негізделген. Басымдығы  сол, бірнеше техникалық операция бір  қондырғыда үйлестірілген, ұшқын қоспалар толық жойылады және агрегаттар герметикалық жағдайда жұмыс істейді

Жаңа балқыту кешені отынды да үнемді тұтынады және қайталама энергоресурстарды  өндіруге мүмкіндік береді, бұл энергоресурстар  кәсіпорынның техникалық мұқтаждығы үшін пайдаланылады.

Жаңа технологияның ең маңызды  артықшылығы сол, оның өнімділік  үлесі жоғары және капиталдық шығыны мен пайдалану шығыны төмен, оған қоса экологиялық тұрғыдан тиімді.