Биосфера құрылысы

                                     БИОСФЕРА ҚҰРЫЛЫСЫ 
Биосфера - грекше биос - өмір және тіршілік, "Sphaira" (сфера) шаp, қоршаған орта деген сөздерінен алынған, яғни жер шарындағы адамзаттың жан-жануарлардың өсімдіктердің және басқа тірі организмдердің тіршілік ететін ортасы деген мағына береді. 
Бұл терминді 1875 жылы бірінші рет Австрияның атақты геологы Э.Зюсс ғылымға енгізді. Бірақ биосфера және оның жер бетінде жүріп жатқан процестері туралы ілімнің негізін салған академик Ш.Вернадский болды. Осы ілім бойынша, биосфера +50 градустан -0 градусқа дейін температурасы болатын термодинамикалық қабат болып саналады. 
Биосфера негізінен үш қабатты құралады: Олар: атмосфера (газ күйіндегі), гидросфера (су), литосфера (қатты) қабаттар. 
Атмосфера - жер шарын түгелдей орап тұрады. Ол гректің "atmos" бу, "sphairi" (сфера) сөзінен шыққан. Оның қалыңдығы 100 километрге дейін жетеді. Атмосфераның негізгі құрамында оттегі (20, 15 %), яғни 1,5.1015 - тонна аргон (1,28 %), азот (75,50%), яғни 3,8 .1012 тонна және басқа да газдар кездеседі. 
Атмосфера негізінен - тропосфера, стратосфера және ионосфера қабаттары болып үшке бөлінеді. 
Тропосфера - грекше "tropos" (тропос) - бұрылысы, "sphaira" (сфера)- шар. Қазақша өзгермелі қабат деген мағына береді. Ол атмосфераның жер бетіне тікелей жайласқан төменгі тығыз қабаты. Оның oртa биіктігі 10-12 километрге дейін жетеді. 
Стратосфера - латынша "stratum" - (төсем), "sphaira" (сфера-шар), теңіз деңгейінен 9-11 км жоғары жататын атмосфера қабаты. Мұнда ылғал жоқ. Бұлт та болмайды. Ал температура 30 киломеметрге дейін бір қалыпты болады да, бірақ биіктік артқан сайын (30 километрден әрі қарай) температура төмендей береді. 20-25 километр биіктікте озон мол кездеседі. Ол күннің әсірекүлгін сәулелерін көп сіңіреді. Өйтпеген жағдайда тірі организмдер түгелімен қырылып қалар еді.  
Ионосфера - гректік "ion" қозғалғыш қабат деген сөзінен алынған. Оның қалыңдығы 800 километрге дейін жетеді. Бұл орта тропосфера сияқты көбінесе оттегі мен азоттан құралады.  
Ионосферада газдардың тек жекелеген, молекулалары, иондары мен атомдары ғана кездеседі. Олардың тығыздығы жер бетіне таяу қабатта ауаның тығыздығынан миллион есе кем келеді. Спутниктер мен ракеталардың көмегімен жүргізілетін зерттеулердің нәтижелері ауаның жоғары шекарасы жер бетінен 20 мың километр биіктікке дейін тарайтынын анықтады.  
Көпке дейін ғалымдар ауаның массасын білмей келді. Ауаның массасы 5,27. 1015 тонна, яғни 5 мың триллион тонна. Осы көрсетілген мөлшерге сәйкес мынадай құбылысты мысалға келтіре кетейік. Aл адамның алақанына 150 килограмм салмақпен әсер етеді. Ол барлық денеге 15 тоннадан артық, күш түсіреді. Шын мәнінде адамда осыншама салмақтың басып тұрғанын сезбейді. Өйткені адамның денесі ауаның қысымына үйреніп кеткен. Бұл - табиғи құбылыс. Ауа азайса біздің көңіл күйіміз төмендеп, тамыр соғу жиілісі әлсіздік пайда болады. Сезім мүшелерінің қызметі нашарлайды және т.б. қолайсыз құбылыстар туады.  
Ауа күн сәулесінен келетін жарықты шашыратып, реттеп отыру егер ауа қабаты, болмаса сөйлеген сөзді де, шырқап салған ән ағаштың сыбдырын, желдің ызыңын, құстардың дыбысын да біз сезе алмаған болар едік.  
Гидросфера - табиғи су қоймаларынан (мұхиттардан, теңіздердің, көлдерден, өзендерден) құралады. Бұлар құрлықтық 70 процентін алып, жатыр. Гидросфераның көлемі 400 миллион шаршы километр.  
Литосфера - Жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 километрден 40 километр дейін жетеді. Ал астыңғысы базальттан тұрады. Қалыңдығы 30- километрдей. Жоғарыда айтылғандай минералды қабаттардан басқа жерді тағы бір ерекше қабат - биосфера қоршап тұрады. Ол тірі организмдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды. Биосфераның пайда болуымен бірге, жер бетінде тірі

Кіріспе

БИОСФЕРА ҚҰРЫЛЫСЫ 
Биосфера - грекше биос - өмір және тіршілік, "Sphaira" (сфера) шаp, қоршаған орта деген сөздерінен алынған, яғни жер шарындағы адамзаттың жан-жануарлардың өсімдіктердің және басқа тірі организмдердің тіршілік ететін ортасы деген мағына береді. 
Бұл терминді 1875 жылы бірінші рет Австрияның атақты геологы Э.Зюсс ғылымға енгізді. Бірақ биосфера және оның жер бетінде жүріп жатқан процестері туралы ілімнің негізін салған академик Ш.Вернадский болды. Осы ілім бойынша, биосфера +50 градустан -0 градусқа дейін температурасы болатын термодинамикалық қабат болып саналады. 
Биосфера негізінен үш қабатты құралады: Олар: атмосфера (газ күйіндегі), гидросфера (су), литосфера (қатты) қабаттар. 
Атмосфера - жер шарын түгелдей орап тұрады. Ол гректің "atmos" бу, "sphairi" (сфера) сөзінен шыққан. Оның қалыңдығы 100 километрге дейін жетеді. Атмосфераның негізгі құрамында оттегі (20, 15 %), яғни 1,5.1015 - тонна аргон (1,28 %), азот (75,50%), яғни 3,8 .1012 тонна және басқа да газдар кездеседі. 
Атмосфера негізінен - тропосфера, стратосфера және ионосфера қабаттары болып үшке бөлінеді. 
Тропосфера - грекше "tropos" (тропос) - бұрылысы, "sphaira" (сфера)- шар. Қазақша өзгермелі қабат деген мағына береді. Ол атмосфераның жер бетіне тікелей жайласқан төменгі тығыз қабаты. Оның oртa биіктігі 10-12 километрге дейін жетеді. 
Стратосфера - латынша "stratum" - (төсем), "sphaira" (сфера-шар), теңіз деңгейінен 9-11 км жоғары жататын атмосфера қабаты. Мұнда ылғал жоқ. Бұлт та болмайды. Ал температура 30 киломеметрге дейін бір қалыпты болады да, бірақ биіктік артқан сайын (30 километрден әрі қарай) температура төмендей береді. 20-25 километр биіктікте озон мол кездеседі. Ол күннің әсірекүлгін сәулелерін көп сіңіреді. Өйтпеген жағдайда тірі организмдер түгелімен қырылып қалар еді.  
Ионосфера - гректік "ion" қозғалғыш қабат деген сөзінен алынған. Оның қалыңдығы 800 километрге дейін жетеді. Бұл орта тропосфера сияқты көбінесе оттегі мен азоттан құралады.  
Ионосферада газдардың тек жекелеген, молекулалары, иондары мен атомдары ғана кездеседі. Олардың тығыздығы жер бетіне таяу қабатта ауаның тығыздығынан миллион есе кем келеді. Спутниктер мен ракеталардың көмегімен жүргізілетін зерттеулердің нәтижелері ауаның жоғары шекарасы жер бетінен 20 мың километр биіктікке дейін тарайтынын анықтады.  
Көпке дейін ғалымдар ауаның массасын білмей келді. Ауаның массасы 5,27. 1015 тонна, яғни 5 мың триллион тонна. Осы көрсетілген мөлшерге сәйкес мынадай құбылысты мысалға келтіре кетейік. Aл адамның алақанына 150 килограмм салмақпен әсер етеді. Ол барлық денеге 15 тоннадан артық, күш түсіреді. Шын мәнінде адамда осыншама салмақтың басып тұрғанын сезбейді. Өйткені адамның денесі ауаның қысымына үйреніп кеткен. Бұл - табиғи құбылыс. Ауа азайса біздің көңіл күйіміз төмендеп, тамыр соғу жиілісі әлсіздік пайда болады. Сезім мүшелерінің қызметі нашарлайды және т.б. қолайсыз құбылыстар туады.  
Ауа күн сәулесінен келетін жарықты шашыратып, реттеп отыру егер ауа қабаты, болмаса сөйлеген сөзді де, шырқап салған ән ағаштың сыбдырын, желдің ызыңын, құстардың дыбысын да біз сезе алмаған болар едік.  
Гидросфера - табиғи су қоймаларынан (мұхиттардан, теңіздердің, көлдерден, өзендерден) құралады. Бұлар құрлықтық 70 процентін алып, жатыр. Гидросфераның көлемі 400 миллион шаршы километр.  
Литосфера - Жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 километрден 40 километр дейін жетеді. Ал астыңғысы базальттан тұрады. Қалыңдығы 30- километрдей. Жоғарыда айтылғандай минералды қабаттардан басқа жерді тағы бір ерекше қабат - биосфера қоршап тұрады. Ол тірі организмдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды.