Валюта нарығы. Валюта курсы және динамикасы

 

 

Мазмұны

 

 

Кіріспе…………………………………………...........................….…..3  

 

I-бөлім Валюта нарығы. Валюта динамикасы

1.1.Валюта және оның  түрлері. Валюта курсы…………...............…4

1.2.Валюта  нарығының мәні: түрлері, дамуы………......................10

 

II-бөлім Халықаралық валюта жүйесі.

2.1.Халықаралық  валюта жүйесінің эволюциясы……...............….17

2.2.Халықаралық  валюта жүйесінің мәні, түрлері, 

     элементтер .............................................................................19

2.3. Халықаралық валюта жүйесіндегі халықаралық

қаржы ұйымдарының  ролі….…………..................…....…..........…22

 

Қорытынды…..……………………………....................…................25

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі…………..................…..............…27

 

 

Кіріспе

Менің курстық жұмысымның тақырыбы: «Валюта нарығы. Валюта курсы және оның динамикасы». Бұл жұмыста жалпы валюта дегеніміз не, оның түрлері, үлгілері мен курстарына кеңінен тоқталып өтіледі.

Курстық жұмыстың мақсаты  –  валюта нарығының мәні: түрлері, дамуы, валюта жүйесінің эволюциясы, халықаралық қаржы ұйымдарының рөлін қарастырамыз.  

Валюта (итальян  сөзі, сөзбе-сөз-құн ) – елдің ақша бірлігі, оның шарттары түрі, халықаралық  төлем – есеп айырысу айналымының  каналдары арқылы ұлттық ақшаларды  қолданудың ерекше формасы.

  Валюта  қатынастары - әлемдік шаруашылықта  валюта айналымынан қалыптасатын  қоғамдық қатынастар жиынтығы, олар  ұлттық шаруашылықтардың нәтижесінің  өзара айырбасталуына қызмет  етеді. Валюта қатынастарының  кейбір элементтері көне дәуірде  (ежелгі Египетте, Римде) вексель мен айырбастау істері ретінде пайда болған.

Валюталық бағам  – бұл бір елдің ақша бірлігінің басқа бір елдердің ақша бірліктеріне бейнеленген бағасы. Әрбір елдің  ұлттық валюталарын салыстыру олардың  өндіріс және айырбас процесінде пайда болатын объективті құндық қатынастарына негізделеді. Валюталық бағам валюталарға сұраныс пен ұсынысқа ықпал етуші көптеген факторларға байланысты өзгереді.

 

 

 

 

 

       

 

I-бөлім Валюта нарығы. Валюта динамикасы

1.1.Валюта және оның  түрлері. Валюта курсы

 Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз-құн ) – елдің ақша бірлігі, оның шарттары түрі, халықаралық төлем – есеп айырысу айналымының каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы.

  Шаруашылық  жағдайларын интернационалдандыру  және әлемдік еңбек бөлінісін интенсивтендіру (күшейту) халықаралық нарықтың құрылуына себепші болады. өндіріс күштерінің дамуы мен ішкі нарықтағы өркендеген салалардың өнімін сатуда туындайтын қиындықтар, тауарлар тасымалы жағдайларын жетілдіру – міне осылардың бәрі әлемдік сауда-саттық байланыстарының кеңеюіне әсер етті. Әлемдік тауар айналымының дамуы мұнай, машина жасау, ауыл шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі салаларының өнімдерін сатудың ұлғаюына байланысты болды.

  Валюта  қатынастары - әлемдік шаруашылықта  валюта айналымынан қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы, олар ұлттық шаруашылықтардың нәтижесінің өзара айырбасталуына қызмет етеді. Валюта қатынастарының кейбір элементтері көне дәуірде (ежелгі Египетте, Римде) вексель мен айырбастау істері ретінде пайда болған.

  Валюта  қатынастарының туындауы ұдайы өндіріске байланысты болғанымен оған, өз кезегінде, өндірістің тұрақтылығы дәрежесіне қарай керісінше де әсер етеді. Валюта қатынастары құқықтық нормалармен және ережелермен реттеледі.

  Валюталық  жүйенің маңызды элементі- валюталық бағам болып табылады. Оның пайда болуы: тауарлар мен көрсетілген қызметтердің халықаралық саудасы барысында, капитал және несиенің қозғалысында валюталармен өзара айырбастың қажеттілігінен; сондай-ақ ұлттық немесе шетелдік валюталарда бейнеленген әр түрлі елдердің құндық көрсеткіштерін салыстыруға; банктер мен фирмалардың шетел валютасындағы шоттарын уақтылы қайта бағалап отыруға байланысты негізделеді.

  Валюталық  бағам – бұл бір елдің ақша  бірлігінің басқа бір елдердің  ақша бірліктеріне бейнеленген  бағасы. Әрбір елдің ұлттық валюталарын салыстыру олардың өндіріс және айырбас процесінде пайда болатын объективті құндық қатынастарына негізделеді. Валюталық бағам валюталарға сұраныс пен ұсынысқа ықпал етуші көптеген факторларға байланысты өзгереді.

  Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп қарауға болады:

  Саяси  – саяси тұрақтылық, валюталы  заңдылықтардың ырықтандырылуы, валюталық  саясат және т.б.

  Экономикалық, халқаралық тәжірибеде анықталатын  экономикалық тікбұрыштың шыңы  сияқты: экономикалық өсу, валюта тұрақтылығы және инфляцияның төменгі қарқыны, жылына 10%-ға дейін, жұмыссыздықтың төменгі деңгейі жылына 8%-ға дейін, дүниежүзілік нарықтағы тепе-теңдік.

  Психологиялық:  жаппай сұраныс, негізгі капиталды  тәуекелден қорғануға ұмтылыс  және т.б.

   Монометаллизм  тұсында – алтын немесе күміс  – валюталық бағамның базасы  монеталық паритет болып табылады, яғни ол, әр түрлі елдердің  ақша бірліктерінің олардың металдық  құрамына байланысты арақатынасын  сипаттайды. Ол валюталық паритет  ұғымымен сәйкес келеді.  Алтын монометаллизмі тұсында валютаның бағамы алтын паритетіне сүйенді және стихиялы түрде алтын нүктелерінің шегінде оның айналасында ауытқып отырды.  Алтын нүктелерінің классикалық механизмі тек екі жағдайда жүзеге асты: алтынды еркін түрде сатып алу – сату және сыртқа шығару. Валюталық бағамның ауытқу шектері паритеттің 1%-нан асқан жоқ және  қажетті валютада ауыстыру мақсатында алтынды шетелге тасымалдау шығындарымен анықталды.

   Валюталық бағам  алтын нүктелерінің шегінен шығып  кете алмады, себебі осы нүктелерге жеткенде борышқорлар үшін, тауарларды ұлттық валютаға сатып алып, ал алтынды сыртқа шығарған тиімдірек болды. Алтын стандартын алып тастағаннан кейін, алтын нүктелерінің механизімі істен шықты.

  1971 жылы долларды  алтынға ресми бағасы бойынша ауыстыру тоқтатылғаннан кейін, валюталардың алтындық құрамы және алтын паритеттері сандық түсінікке айналды. ХВҚ оларды 1975 жылдан жариялауды тоқтатты. Валюталық бағамның негізі ретінде алтын паритетінен  заңды түрде бас тарту Ямайка валюталық конференциясымен рәсімделеді.

  Бұл жағдайда валюталық  бағамның қалыптасу ерекшелігі  мынада: валюталар өзінің құндық  көрінісін алтында емес, яғни  алтын нарығында стихиялы түрде  болатын нақты баға ауқымы, несиелік  ақшалардың салыстырмалы құны  арқылы болуында.

  Валюталық бағам  валюталық паритет шеңберінде  ауытқиды. ХВҚ-ның жарғысы бойынша  1978 жылдан бастап, валюталық паритет  СДР немесе ЭКЮ-да валюталық  "қоржын" базасында бекітілді.

  Валюта бағамдарының  динамикасы ақша бірліктерінің  сатып алу қабілеттеріне, инфляция қарқынына, сұраныс пен ұсынысқа ықпал ететін төлем балансының жағдайы, пайыздық мөлшерлеме деңгейіндегі айырма; валюталық нарық қызметтері мен алыпсатарлық валюталық операциялар, валюталық бағамды мемлекеттік реттеу, дүниежүзілік нарықтағы валютаға деген сенімділік дәрежесіне байланысты.

   Жалпы алғанда  валюталық бағамның қозғалысының  бағыттарын анықтайтын факторларды  үш топқа бөлуге болады: фундаментальды, техникалық, қысқа мерзімді күтпеген  факторлар.

  Фундаментальды факторлар  олта мерзімде әрекет ететін ұлттық экономиканың жағдайының негізгі макроэкономикалық көрсеткіштері болып табылады. Әдетте олар, ұлттық статистикалық органдармен жарияланатын макроэкономикалық статистиканың мәліметтерін білдіреді. Мынадай негізгі факторлар бар: сатып алу қабілетінің паритеті бойынша валюталық бағам, жалпы ұлттық өнім, нақты пайыз мөлшерлемесінің деңгейі, жұмыссыздық деңгейі, инфляция, төлем балансы, өнеркәсіптік өндіріс индексі, іскерлік оптимизм индексі.

  Техникалық талдау  – бұл бағамды жүргізу графигін талдауды сипаттайды. График – чарттардың келесідей типтерін ажырата білу керек: сызықты, кесінді графиктері, жапон шамдарының "крестиктер - ноликтер" графигі. Валюталық бағамның қозғалысы толқынға ұқсас болып келеді және онда бір жерде жоғарласа, екінші бір жерде төмендеу байқалады.

   Қысқа мерзімді  күтпеген факторлар валюталық  бағам динамикасына маңызды түзетулер  енгізуі мүмкін. Оларға мыналар  жатады: төтенше оқиғалар, саяси  оқиғалар, саяси лидердің сөздері,  валюталық инвестиция.

  АҚШ-тың ішкі айналысында жанама баға белгіленімі неміс маркасына қатысты қолданылады.

  Валюталық баға  белгіленімінің түрі валютаның  жағдайына, оның курстық деңгейіне  әсер етпейді, өйткені валюталық  бағамның мәні өзгермей тек  формасы ғана өзгереді.

  Әр валюта бойынша  сұраныс пен ұсынысты салыстыру жолымен банкаралық бағамды анықтаудан және тіркеуден тұратын баға белгілеу процедурасы фиксинг деп аталады. Фиксинг негізінде егер банк валютаны сатса, сатушының бағамы бекітіледі, ал егер валютны сатып алса, сатып алушының бағамы бекітіледі.

  Сатушы және сатып  алушы курстарының арасындағы  айырма банктің шығындарын жабу  үшін қолданылады және банк  табысын құрайды. Бұл айырма  маржа немесе спред деп аталады  да, валюталық нарықта болатын  нақты жағдайы және валюта  статусына, мәміле көлеміне, компанияның немесе банктің статусына байланысты өзгереді.

  Банкаралық валюталық  нарықтардағы операциялар халықаралық  төлем және резерв құралы болып  табылатын АҚШ долларына қатысты  жасалынады.

  Сауда - өнеркәсібі  клиентурасы үшін валюталар котировкасы банкімен кросс - курс негізінде  бекітіледі. Кросс - бағам бұл екі валютаның, олардың үшінші валютаға қатысты есептелінетін бағамнан шығатын қатынасын білдіреді.

    Чектің бағамы  телеграф аударымының бағамынан  төмен, өйткені, осы төлем құжатын  бір елден екінші елге әуепоштасымен тасымалдау үшін қажетті күндерге пайыз шегеріледі. Бұнда банк чек бойынша төлемді, тек бұл төлем құралын беріп, шетел банкісі, банк-корреспондент инкассоға алғанда жасайды.  Чектің бағамы тратта бағамынан анықтағанда оның төлеу мерзімі, кепілдемесі және төлем валютасы ескеріледі.

   Кейбір мемлекеттерде  операцияның әр түрі бойынша  қолданылатын ұлттық валюта бағамдарының  бірнеше түрі бар. Бельгияда  2 бағам қолданылады: біреуі - коммерциялық, екіншісі -  қаржылық операциялар  бойынша. Дамушы елдерде валюталық бағамдардың көптігі белгілі тауарларды экспорттық қолдау үшін және импорттық кейбір түрлерін шектеу үшін қолданылады.

  Айырбас валюталық  бағамдардан басқа статистикалық  және экономикалық талдау кезінде  қолданылатын есептеу бағамдары бар. Оған жататын орташа бағам - сатушы және сатып алушы бағамдарының арифметикалық орташасы. Шын мәнінде айтсақ мұндай бағам жоқ, бірақ оның мөлшері күнделікті ақпарат құралдарында жарияланады.

   АҚШ долларының  валюталық бағамдарының тиімді  индекстерінің ішіндегі біршама белгілі болып табылатындарына ФРЖ-нің Директорлар кеңесінің индексі, «Морган гэранти траст» және ХВҚ индексі жатады. Соңғысын үнемі Халықаралық валюталық қор доллар үшін ғана емес, сондай-ақ барлық ірі валюталық нарықтар үшін де есептейді. 18 валютадан тұратын валюта «қоржыны» индексі төлем балансының сәйкес ақша бірліктердің бағамдарының өзгерістеріне ықпал етуін есепке ала отырып құрылған.

  Валюта бағамдарының  ағымын талдау барысында номиналдық  және нақты валюталық бағамдардың  индексі кеңінен қолданылады. Соңғылары, әдетте валюталық бағам өзгерістерінің бәсекелестік қабілетке әсерін тереңірек оқып білу үшін, оның ішінде валюталар инфляциялық құнсыздануға ұшыраған жағдайда пайдаланылады.

  Нақты валюта бағамының  индексі сәйкес келетін екі елдің ішкі бағаларындағы өзгерістерге қатысты түзетілген валюта бағамының индексін білдіреді. Аталған индекс бәсекелестік қабілетке ықпал етуші ақшалай факторларды көрсетеді, себебі ол инфляциямен байланысты, сол немесе басқа елдердің экспортерлерінің  бәсекелестік қабілетіне қатысты нашарлауын және жақсаруын есепке алады. Нақты валюта бағамы индексінің дефляторы ретінде ішкі бағаның өсу индексін немесе шығынның элементтерін, мысалы, жұмыс күшін төлеуге үлесті шығындардың индексін пайдаланады.

     

             1.2  Валюта  нарығының мәні: түрлері,  дамуы

  Валюталық  нарықтар уақтылы есеп айырысуларды жүзеге асыруды, валюталық операцияларға қатысушылардың валюталық бағамдар айырмасы түрінде пайда алуын, валюталық бағамдарды реттеуді, валюталық саясатты жүргізуді қамтамасыз ете отырып, ішкі және халықаралық төлем айналымына қызмет етеді.

  Халықаралық  есеп айырысудың өзіндік ерекшелігі  барлық елдер үшін жалпыға  бірдей қабылданған төлем құралының  болмауында. Сондықтан да сыртқы  сауда, көрсетілген қызметтер бойынша есеп айырысудың қажетті шарты сатып алу - сату формасында бір валютаны екінші біріне айырбастау болып табылады.

  Валюталық  нарықтарда шетел валютасына  деген сұраныс пен ұсыныс ең  алдымен сатылған тауарлар және  көрсетілген қызметтер үшін валюталық түсім алған экспортерлардан; сатып алған тауарлар мен көлік және кеме компанияларынан алынған қызметтері үшін төлемдерді төлеуде импортерден; сондай-ақ көрсеткен қызметтер үшін фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлер және банктік комиссия түрінде валюталар алатын сақтандыру қоғамдары мен банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиені және оған есептелген пайызды және т.б. қайтаруға міндеттемесі бар заңды және жеке тұғалардан туындайды.

  Сонымен,  валюталық нарықтарда валюталық  операцияларды жүргізуге халықаралық сауда мен оған байланысты көрсетілген қызметтер және халықаралық  капиталдар мен несиелер қозғалысы негіз болып табылады.

  Валюталық нарықтар  – сұраныс пен ұсыныс негізінде  ондағы айналатын валюталарға  сауда - саттық жүргізілетін ресми  орталықты сипаттайды. Қазіргі валюталық нарықтарда мынадай ағымдарды бөліп қарауға болады: