Қазақстан Республикасының салық саясаты

                                             Жоспар

 

 Кіріспе.......................................................................................................................2

 

I-бөлім. Салықтар және салық жүйесінің теориялық негіздері.

1.1.Салық  ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні............................4

1.2.Салық  түрлері мен оның қызметтері...............................................................8

 

II -бөлім..Қазақстан Республикасының салық саясаты:мақсаттық бағыттары және қызмет атқару ерекшеліктері.

2.1.Салық  саясатының әлеуметтік-экономикалық  мазмұны және оның Қазақстан  Республикасында қолданылуы..........................................................14

2.2.Қазақстандағы  салық жүйесінің қызмет атқару  жағдайы..........................28

2.3.Қазақстан  Республикасындағы салық саясатындағы  прпоблемалар және оны жетілдіру  шаралары......................................................................................22

Қорытынды............................................................................................................25 Қолданылған әдебиеттер тізімі...........................................................................27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                         Кіріспе

 Қазақстан  Республикасының салық жүйесі нарықтық экономиканың маңызды, белсенді элементі болып табылады. Шындықты бейнелейтін ғылыми негізделген жүйенің болуы экономикалық процестерге оңды әсер етіп, келеңсіз құбылыстарды жойып, өркениетті құқықтық қатынастарды бекітуге ықпал етеді.

   Экономиканы  мемлекет тарапынан реттеудің  негізгі құралдарының бірі-салықтар.

   Салықтардың  экономикалық категория ретіндегі  маңыздылығы –ол мемелекеттің  өз қызметтерін жүзеге асыру  үшін қажетті жағдай туғызатын  мемлекеттік ақша қорларын қалыптастыруға  мүмкіндік беруі. Сонымен қатар,  ол –салық төлеушілердің мемлекет  алдындағы міндеттерін айқындап, мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға, фискалдық және экономикалық  процестерді ынталандыруға бағытталған  реттеушілік қызметтерін атқарады.

   Қазақстан  Республикасында салық жүйесінің  проблемасы қазіргі жүргізіліп  жатқан реформалар тәжірибесінде  өте маңызы зор мәселелердің  бірі.

  Қазақстан  территориясында қызмет көрсететін  барлық салықтар мен алымдардың  түрлері арасында елеулі орынды  табысқа салынатын салықтар иемденген.

Мемлекет  салықты қолдана отырып мынадай  негізгі мақсаттарға жетуді көздейді:

Тұрақты экономикалық өсуге жету;

Жұмысқа қабілетті  барлық тұрғындарды толық жұмыспен қамту;

Тұрғындардың  нақты, минималды табыс деңгейін қамтамасыз ету;

Азаматтардың  әлеуметтік қорғау жүйесін игеру;

Табыс пен  байлықты қайта бөлу.

Салықтың  өзектілігі тұрғындардың өмірлік деңгейін реттеуге, жеңілдіктер жүйесінің  көмегімен халықтың кедейленген  бөлігін әлеуметтік қорғауға алуға, сонымен қатар инвестициялық  және кәсіпкерлік қызметтерді ынталандыру  немесе шектеуге, жоғары салықтарды төлеуге  қабілетті тұрғындар есебінен бюджеттің  тұрақты кірістерін қамтамасыз етуге  мүмкіндік береді.

Осы курстық  жұмыс «Қазақстанның салық саясаты:мақсаттық  бағыттары және қызмет атқару механизмі» деген тақырыпта қазіргі мемлекетіміздің  жүргізіп отырған саясатына талдау мақсатында жасалды.1991 жылдың желтоқсанында  өз тәуелсіздігін алған жас мемлекетіміздің  жаңа экономикалық саясатында салық  жүйесінің атқаратын рөлін жан-жақты  қамтуға арналған жұмыс.Аталған  жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап,еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.

Курстық  жұмыста  негізінен екі бөлім  қарастырылды.

Бірінші бөлімде  салықтар салық жүйесінің  теориялық  негізін,

Екінші бөлімінде  Қазақстан Республикасының салық  саясатын,мақсаттық бағыттарымен қызметтері қарастырылады.

Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай  отырған еліміз үшін салық жүйесін  жетілдіру,дамыту тақырыбы өте өзекті,маңызды  және де керекті деп ойлаймын.

Айта кету керек,1995 жылы 24 сәуірде Президенттің Заң күші бар жарлығымен қабылданған«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы» Салық Кодексі  біздің еліміздің экономикасы үшін үлкен қызмет атқарды.Жалпы ішкі табыстың бүгінгі күні барлық ТМД  елдерімен салыстырғанда жоғары деңгейде тұруы-соның айғағы.

Біздің салық  жүйеміздің жоғары деңгейде көріне білгені  елімізге көп пайда келтіреді.

Қазақстанның 2030 жылғы дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің неізгі байлық көзі шикізатты,оның ішінде ең біріншіден мұнайды экспорттау болып  табылады.Оыған сәйкес,салық жүйесінің  алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушылар  салынатын салықтардың тиімділігін  арттыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I-БӨЛІМ.Салықтар  және салық жүйесінің теориялық  негіздері

1.1.Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні.

Жалпы салық  туралы түсінік өзінің бастауын ғасырлар(әскери трофейлер,құрбандыққа шалу,жалшылар еңбегі)тереңінен алады.

  Тарихқа  жүгінсек,қазынаға түсетін түсімдердің  түрі көп болған.Оған жататындар  жеке меншік(домендер)контрибуцилер,монопольды  сипаттағы өндірістік кіріс көздері  сияқты түсімдер(қазыналық фабрикалар,теміржол,кеден,сот  және басқа түсімдер)елге келу  және кетуге байланысты кеден  баждары.

  Француз  экономисті Ж.Боден(1530-1597)мемлекеттік  кіріс көздерінің 7 түрін анықтады,оған  әскери олжа,көрші мемлекеттер  сыйлықтары,одақтастардан алым,баж  және саудадан түскен кірістер,халықтан  түскен табыстар жатады.

   Салықтың  енуі мемлекеттік бақылау жүйесінің,экономиканың,құқықтық  танудың жоғарғы деңгейде дамуына  жағдай жасады. «Салық» түсінігінде  тек экономикалық және философиялық  ойлар емес,сонымен қатар заңды  актілерде бекітілген құқықтық  өзара қарым-қатынастардың нақты  формалары енгізілді.Ғасырлар бойы  «салық» туралы түсініктер өзгеріп  отырды.Салық салудың дамуы мен  жетілуіне байланысты әртүрлі  көзқарастар туа бастады.       Сол көзқарастар арқылы ғана  халықтың салық салуға деген  қатынасы бағаланады.Сондықтан ғалымдар  және қоғам қайраткерлері салыққа  тек экономикалық позиция жағынан  ғана емес,заңдық жағынан да  көзқарастарын білдіреді. А.Смит 1723-1790 салықты төлеу тәртібі мен  мөлшерін бекітілген заңдық тәртіптегі  алым ретінде анықтады.

  Сонымен  бірге салық әлеуметтік экономикалық  дамудың тұтыну заңы ретіндегі  қажеттілік деп түсініледі .Сондықтан   салықты кім төлесе-жалшылық емес, еркіндік белгісі Ф.Аквинский  (1226-1274) салықты ұрлықтың бір түрі  деп көрсеткен .Осы көзқарастардан  салық салу табиғатының екі  жақтылығын көруге болады.

    Салық-бұл  құрбандық, басқа жағынан егер  ол осы құрбандық есебінен  мемлекеттік көмек әкелсе ,онда  қайырымдылық (Ж.Сисмонди).

 Бірақ  соған қарамастан салық мемлекеттің  азаматтардан қандай да бір  эквивалентсіз алынатын ,және ол  сол азаматтардың бір жақты  құрбандығы болып табылатын мүлік  салығы есебіндегі кіріс формасы  (Я.Торгулов).

Салықтың  қазіргі кездегі анықтамалары ,біріншіден ,салық салудың міндетті түрде  болуына ,екіншіден азаматтар мен  салық арасындағы тікелей байланыстың  жоқтығын көрсетеді .Салық туралы әр түрлі анықтамаларды мысалға  келтірейік .

1. «Салық-заңмен   бекітілген мемлекеттің қажеттілігін  қанағаттандыруға  арналған халықтың  міндетті ақшалай жарналары»(С.Ю.Витте,1902ж).

2. «Салықтар  –менің қоғамдық қажеттіліктерін  жабу мақсатындағы заңдық негізбен  қанағаттандырылған белгілі бір  аймақтың халқынан алынған міндетті  алымдар».

3. К. Макконнелл  мен С Брюдің «Экономист» оқулығында  салықты былайша көрсетеді ,»салық  үй шаруашылығы немесе фирманың  үкіметке төлейтін сәйкесінше  олар ешқандай тауар (қызмет) алмаспайтын   міндетті төлем»

  Қазақстан  Республикасының Салық кодексі  мынадай түсінікте анықтама береді  «бір бағыттағы тәртіпте заң  бойынша мемлекетпен бекітілген  қайтарымсыз және өтелмейтін  сипаттағы бюджетке түсетін міндетті ақшалай төлемдер».[1]

    Салықтардың әлеуметтік–экономикалық мәні мен рөлі оның функцияларынан , яғни қоғам мен мемлекеттің дамуына салықтың әсер ету бағытынан көрінеді .Салық салудың ең маңызды 4функциясы бар .[2]

   Фискальды  қызметі қоғамның қаржылық ресурстарын  мемлекеттің қажетіне қайта бөлуді  қамтамасыз етеді .Берілген функция  кірістердің қалыптасуы және  олардың бюджет пен бюджеттік   емес қорларға жиналуы арқылы  көрінеді .Бюджет қаржылары әлеуметтік  қызметтермен мен шаруашылық  мұқтаждықтарға ,сыртқы саясатты  қолдау мен қорғанысқа ,әкімшілік-басқару  және мемлекеттің қарыздар бойынша  төлемдеріне шығысталады. 

Фискальды функция  арқылы қаржыларды қайта бөлу,біржағынан  мемлекеттік бағдарламалардың жүргізілуін  қамтамасыз ету керек, екінші жағынан  –ұдайы өндірістіңм қалыпты жүрісін  бұзбау керек .

   Әлеуметтік  қызметі кірістердің әртүрлі  сомаларының тең емес салық  салу арқылы жузеге асырылады  .Бұл функция арқылы кірістер  тұрғындардың  әртүрлі категориялар  арасында қайта бөлінеді.

  Реттеу  функциясы – салық механиздерін  пайдалана  отырып,  мемлекеттің   салық  саясаты  міндеттері  мәселелерін  шешуге  бағытталған.  Бұл  функция  салықтың  инвестициялық   процеске,  өндірістің  өсуі  немесе  құлдырауына, сонымен  қатар   оның   құрылымына   әсерін  тигізеді.

 Реттеу  функциясының  негізгі  мәні  мынадай , яғни  тұтыну  ресурстарына  салық  салынады,  ал  өндірістік  қор  жинағына  бағытталған   ресурстар  салықтан  босатылады.

    Салықтық  реттеу -  жүктеме және   бақылау   құрылымын  да  атқарады.  Салықтық  реттеу   функциясы   практикада  жеңілдік   түрінде  ғана  емес, 

сондай –  ақ  санкция   формасында  да  көрінеді.  Салықтық   санкциялар  салық   бақылау   функциясын  немесе  қаржы   ресурстарының   қайта  бөлінуінің   көрінуі   болып  табылады.

Бақылау   функциясы -  мемелекеттік  бюджетке  салық  түсімдерінің  өз  бағыттылығы  мен  толықтығын  қадағалауға, олардың  көлемін  қаржы  ресурстарындағы  қажеттіліктерімен  сәйкестендіруге  мүмкіндік  береді. Бұл  функция  арқылы  салық  жүйесімен  бюджет  саясатының    қайта  қалыптастыру  қажеттілігі  анықталады. 

  Салық   әрқайсысының  заңдық  мәні  бар   өзара  әркет   етуші  күрделі   қатыстар  жүйесі.  Теорияда  бұлар  салық  элементтері  деген   атауға   ие.

 Салықтар  келесі  салық  салу  элементтері   анықталған кезде ғана  бекітілген  деп еспетеледі: [5]

.  салық   төлеуші

.  саылқ   салу  объектісі

.  салық   базасы

.  салық   ставкасы

.  салықты   есептеу   тәртібі

. салықты   төлеу  тәртібі

.  төлеу   мерзімі.

Тәжірибеде  салықтар  мәні  мен  мазмұнына   қарай  ұлттық  ерекшеліктерімен  көп  түрлі  формада  көрінеді.

Дамыған  елдердің  салықтары  әр  түрлі  атаумен   келесідей  негізгі   формаларды  қабылдайды: жеке  тұлғалардың  табыс  салығы, заңды  тұлғалардың  табыс  салығы,  қосылған  құн  салығы, айналымнан    алынған  салық, әлеуметтік  сақтандыру  қорындағы  жарналар,  тұтынуға  ерекше  салық  түрлері. Өндіріс  пен  тауар  айналымы  процесінде  туындаған  шығыстар мен  кірістер  жинағынан  алынған  бұл  салықтардың  ішінен  тек   жинақ  байлықтан  алынған салықтар  шығады.  Олардың  негізгі  түрлері: мүлік  салыығ  және  мұраға  қалдыру  мен  сыйға  беруден  салық.

   Қазақстан   Республикасының  қазіргі салық   жүйесінде  9 салық, 13 алым, 9 төлем   ақылар , 4 кеден  төлемдері мен   мемлекеттік  баждар  қарастырылған. 

Салықтар :

.  Корпоративтік   табыс  салығы

. Жеке  табыс  салығы

.  Қосылған  құн салығы

. Акциздер  және т.б. 

Алымдар :

1. Заңды   тұлғаларды  мемлекеттік  тіркегені   үшін  алым:

2. Жеке   кәсіпкерлерді  мемлекетттік   тіркегені  үшін  алым:

3. Жылжымайтын   мүлікке  құқықтарды  және  олармен  жасалған  мәмілелерді   мемлекеттік  тіркегені  үшін  алым: