Алаяқтық

Сондай-ақ, бұл әрекеттер  тонау болады деген ойлар бар. Тонауға ұқсас болғанымен аталған  әрекет оның мазмұнына сәйкес келмейді. Себебі тонау жәбірленуші немесе өзге тұлғалар көзінше жасалады. Бұл  жерде сол тұлғалар кінәлі әрекеттерінің  қылмыстылығын түсінеді және ол әрекеттерді  айыптайды. Ал кінәлі болса, сол тұлғалардың  өз әректтерінің қылмыстылығын түсінетінін  біледі, біле тұра менсінбейді.Гипноз қолданылғанда кінәлі жәбірленушінің жоғарыдағы нәрселерді түсінбейтінін біледі. Яғни, бұл ашық талан-тараж мазмұнына қайшы келеді.

Алаяқтыққа келетін  болсақ, ол да ұрлық сияқты гипноз бен  талан-таражға жақын келеді. Гипноз арқылы талан-тараж – бұл жәбірленушінің психикасына әсер ету нәтижесінде  соңғысының мүлікті беруі десек, алаяқтықта да алдау меншік иесінің (өзге де заңды иеленушісінің) психикасына  әсер ету үшін қолданылады. Нәтижесінде  соңғысы мүлікті береді.

Байқағанымыздай, гипноз арқылы талан-тараж ұрлық пен  алаяқтық құрамдарына жақын. Ал менің  жеке пікірім бойынша, гипноз жолымен  талан-тараж жасырын талан-тараж  мазмұнынан гөрі, мүлікті иемдену  үшін психикасмына әсер ету мазмұнына  жақын секілді. Яғни, менің ұсынысым – гипноз жолымен талан-таражды  алаяқтық құрамы диспозициясына үшінші тәсіл ретінде енгізу керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

           Қорытындылай келе, жан-жақты зерттелген алаяқтық құрамын былай сиппаттауға болады:

Қарастырылып  отырған қылмыстың объектісі  – меншік қатынастары. Ол меншікке әсер ету қылмыс заты арқылы, яғни мүлік  арқылы болуы мүмкін. Алаяқтық қол  сұғушылықтың заты ретінде мүлік, мүлікке  құқық бола алады. Тәсілі жағынан, алаяқтық, алдау немесе (және) сенімге қиянат жасау жолымен жасалады. Субъективтік жағынан бұл қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Сонымен бірге, бұл жерде  пайдакүнемдік ниет және мүліктік массасын арттыру мақсаты болуы керек. Қылмыс субъектісі – жалпы, және тек  қызмет бабын пайдаланып жасалынған алаяқтықта – арнайы.

Ұқсас құрамдардан  алаяқтық, негізінде, объективтік жақ, қылмыстың жасалу тәсілі, субъектісі және объектісі бойынша ажыратылады. Жалпы алаяқтық меншікке қарсы қылмыстардың арасында ерекше орын алады. Мысалы, егер меншікке қарсы қылмыстарды біз  күш қолданылатын және күш қолданылмайтын деп топтастырсақ, онда алаяқтық күш  қолданылатынға жататын болып шыға келеді. Бірақ тонау мен қарақшылықпен  салыстырғанда, алаяқтықтағы алдау  – бұл “ақпараттық күш қолдану” болап табылады.

Сол сияқты алаяқтықтың тағы да бір ерекшелігі – бұл жәбірленушінің мүлікті  “өз еркімен” беруі. Мұндай кезде, жәбірленуші кінәлінің әрекеттері (әрекетсіздігі) нәтижесінде алданып, мүлікті (мүлікке құқықты) өз еркімен  өзі береді де, осының бәрін заңды, дұрыс деп түсінеді. Яғни, бұдан  шығатыны – бұл кінәлі жәбірленушімен (мүліктің өзге де заңды иеленушісімен) тікелей контактте болса да, талан-тараждың ол үшін салыстырмалы түрде қауіпсіз болуы. Мысалы, тонау, қарақшылық қылмыстары кезінде жәбірленуші кінәліге азды-көпті  қарсылық, төтеп көрсетуі мүмкін. Ал алаяқтықта, жәбірленуші кінәлінің  әрекеттерін дұрыс, заңды деп  бағалайды да, мүліктің өтуіне төтеп  бермейді.

Сонымен бірге осы тақырып бойынша  зерттеу жұмысы барысында мен  төмендегі пікірге келдім. Алаяқтық диспозициясының құрамына үшінші тәсіл, яғни гипноз жолы арқылы талан-таражды  енгізу керек. Бұл Қылмыстық кодекске өзгертулер мен толықтырулар енгізу арқылы іске аспақ. Сонымен қатар, Қазақстан  Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылдың 11-шілдесіндегі “Ұрлау істері бойынша  сот тәжірибесі туралы” №8 Нормативтік  қаулысында гипноз тәсілі туралы нормалар, түсіндірмелер енгізу қажет. Сонда  ғана жауаптылыққа тарту негізді, заңды  және әділетті болады.

Өз еркімен  беру элементін сипаттайтын болсақ, бұл жерде, біріншіден, ерік құқықтық маңызға ие болу керек. Егер еркі құқықтық маңызға ие бола алмайтын тұлғалар (әрекет қабілеттілігі жоқ, есі дұрыс  емес, жас балалар) мүлікті берсе, бұл алаяқтық болмайды. Аталған әрекеттер  мүлікті жасырын түрде талан-тараждау, яғни ұрлық деп саралануы керек.

Алаяқтық  қылмысы үшін қылмыстық жазаға келетін  болсақ, ол ұрлықтағыдай болады: ең ауыры  үш жылға дейін бас бостандығын  айыру. Бұл жерде заң шығарушы осы екі қылмысты қауіптілік жағынан  тең деп бағалайды. Іс-жүзінде  қарасақ, алаяқтық қылмысы ұрлықтан қауіптірек болып келеді. Себебі, алаяқ  алдаудың бірнеше нысанын қолданады, сонымен бірге күннен-күнге оларды жетілдіре түсіреді. Яғни, кінәлі алаяқтық жасау үшін ұрлыққа қарағанда  көбірек ой-ресурстарын жұмсайды. Ал бұл, сәйкесінше, жәбірленушінің қорғану  мүмкіншілігін төмендетеді. Ағылшын  әдебиетінің классигі Д. Свифт айтқандай, ұрыдан біз берік құлыптар арқылы қауіпсіздене аламыз да, ал айлакер  алаяқтан қауіпсіздену қарапайым адам үшін мүмкін емес.

Қорытып айтсақ, алаяқтық үшін қылмыстық жаза мөлшерін арттыру қажеттілігі туындады.

“Тоқсан сөздің тобықтай түйіні...” – демекші, ойымызды тәмамдайтын болсақ, алаяқтық қылмысы меншік құқығына нұқсан келтіреді. Ол арқылы алаяқ мемлекет экономикасының негізіне және қоғам қалыптылығына  нұқсан келтіреді. Демек бұл қылмыспен  күресу қажеттілігіне күмән жоқ. Қылмыспен күресу, біріншіден, заң  шығарушының міндеті, кейіннен бәріміздің міндетіміз. Заң шығарушы қылмыстың  дамуымен тең немесе алда жүруі керек. Бұл объективті қажеттілік. Себебі алаяқтық үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін құрам идеалды емес деуге болады. Демек, осы курстық  жұмысым зерттеудің соңы емес.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиет  және нормативтік құқықтық актілер  тізімі

 

Нормативтік құқықтық актілер:

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30 тамыз 1995 ж., өзгертулер мен толықтыруларымен.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі, 16 шілде 1997 ж., өзгертулер мен толықтыруларымен.
3. Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат концепциясы. Қазақстан Республикасы Президенітінің №949 Жарлығымен бекітілген.
4. Қазақ ССР-ның Қылмыстық кодексі, 22 шілде 1959 ж.
5. Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексі.
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, 27 желтоқсан 1994 ж., өзгертулер мен толықтыруларымен.
7. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылдың 11 шілдесіндегі “Ұрлау істері бойынша сот тәжірибесі туралы” № 8 Нормативтік қаулысы.

 

Арнайы әдебиеттер:

 

1.      Ағыбаев А.Н.  Қылмыстық құқық.  Ерекше бөлім. – Алматы: Жеті  Жарғы, 2000, - 520 с.

2.      Бабаев М.М., Кригер Г.А.  На страже  социалистической собственности.  – М.: Юридическая литература., 1911, - 112 с.

3.       Баймурзин Г.И. Ответственность  за прикосновенность к преступлению. – Алма-Ата: Наука, 1968.

4.    Балахов К. Проблемные вопросы  квалификации преступлений против  собственности? // Заңғер. – 2003. - №  1. с 28-29.

5.      Безверхов А.Г. Собственность  и имущественные отношения в  уголовном праве. // Законодательство. – 2002, № 12. – с 50-56.

6.      Борзенков Г.Н. Ответственность  за мошенничество. – М.: Юридическая литература., 1971.

7.      Владимиров В.А. Квалификация  похищений личного имущества.  – М.:  Юридическая литература., 1974.

8.        Гуров А.И. Профессиональная преступность. Прошлое и современность. –  М.: Юридическая литература., 1990.

9.     Жукенов А.Т., под ред. К.А. Мами. Квалификация хищений: Теория и судебная практика. – Алматы: Борки, 1998. – 29 с.

10.     Жұмағали А.К. Гипнозбен арбау:  ол туралы қылмыстық заң не  дейді?// Заң газеті, 1999. - №17. Б 8.

11.    Каиржанов Е.К. Интересы трудящихся  и уголовный закон (проблемы  объекта преступления). – Алма-Ата: Казахстан, 1973.