Ажыратылған және тұрақтандырушы жүйелер

Ажыратылған жүйе

Ажыратылған жүйенің  бірінші түрінің басқару алгоритімін  мынадай коріністе жазуға болады:

- операторы X(t) – тапсырыстық әсерімен  басқарушф әсер арасындағы пропоцияналды қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда жүйе программалық басқаруды іске асырады. Қобалжу бойынша басқару жүйелерді басқарушы әсер қобалжыту және тапсырыстық әсерге тәуелді болады.

Көп жағдайда - операторы бір – біріне тәуелсіз 2 құрамға бөлінуі мүмкін:

Іс жүзінде  операторы сигналын жай пропорционал түрге сәйкес келетін болса, операторы күрделі болып келуі мүмкін. Мысалы: сигналдардың арасында бейсызықты қатынастарды құру мүмкін. Көптеген жағдайларда қобалжу бойынша басқарылатын шаманы тұрақтандыру қызметін орындайды. Бұл жүйенің тиімділігі оның жылдам әрекеттілігі болып есептеледі. Яғни, олар қобалжыту әсерінобъектінің шығысынажеткізбей теңелтеді. Бұған мысалы ретінде бөлме үшін жылыту жүйесін алуға болады. Бөлмедегі жылытқыштарға берілетін ыстық судың шығыны даладағы ауаның температурасына байланысты болады. Мұнда ыстық судың шығыны басқарушы әсер ретінде болса, даладағы ауаның температурасы сыртқы қоздыру әсері болып табылады. Ауытқу принципі бойынша жұмыс істейтін автоматты  басқарудың тұйықталған жүйесін автоматты реттеу жүйесі  деп атаймыз. Олардың ерекшеліктеріне сигнал өтулердің тұйық контурлардың бар болуы немесе реттелетін шама мәні туралы мәлімет берілетін кері каналдың болуы жатады. Тұйықталған автоматты жүйеге басқарушы құрылғылардың кірісіне ішкі және сыртқы әсерлер бірдей беріледі, яғни бұл жүйеде басқарылатын шама барлық уақытта бақылауда тұрады. Тұйықталған жүйеде басқарушы әсер басқарылатын шаманың қажетті және нақты мәндері арасындағы айырмамен анықталады:

Мұндағы тең. Ол қателік сигналы немесе айырымдық сигнал деп аталады. Тұйықталған жүйелерді көбінесе ауытқу бойынша басқару жүйесі деп аталады. Автоматты реттеу жүйесі реттелетін шаманы тұрақтандыру, реттелетін шаманы белгілі немесе белгісіз программалар бойынша өзгерту сияқты 3 мәселені шешуге арналған.

Тұрақтандырушы  автоматты жүйе

Тұрақтандырушы  автоматты жүйе  - қызмет істеу  алгоритімі басқарылатын шаманы берілген мәнінде ұстап тұруға бағытталған  жүйеге айтылады. Олар технологиялық объектінің күйін сипаттайтын әр түрлі физикалық шамаларды тұрақтандыру үшін қолданылады. Тұрақтандырушы жүйе мысал ретінде генератор жұмысының режимін басқару жүйесін қарастыруға болады. Схемадағы күшейткіштің кірісіне  кернеуі беріледі.

Мұндағы

- бөлгіштен  алынатын генератор кернеудің  бір бөлігі.

Күшейткіш шығысына қосылған генератордың қоздыру орамын кернеуі беріледі. Егер кейбір жағдайлардан жүктеме өзгерсе онда оған сәйкес генератор кернеуі де өзгереді.

Программалық  басқару жүйесі деп – басқарылатын шаманы берілген программаға сәйкес өзгертіп отыратын жүйелерді айтады. Программалық басқару жүйесінің мысалы ретінде пермолоидті күйдіру процестерінің температурасы басқару жүйксінің функцияналдық схемасын алуға болады. 

Бұл жүйедегі басқарушы  шама объектінің ішіндегі температура. Бұл температураның өзгеру заңдылығы  П – программалық құрылғыда алдын  ала жазылған программа бойынша өтеді.

Қадағалаушы автоматты жүйе деп – өзгеру заңдылығы алдын ала белгісіз жүйе кірісіне берілетін әсердің өзгеруіне сәйкес басқарылатын шаманы өзгертіп отыру үшін қолданылатын жүйеге айтылады. Қадағалаушы жүйелер көбінесе кеңестікте ұшып жүрген объекттерді алыстан басқару үшін қолданылады. Қадағалаушы және программммааалау жүйенлерді тұрақтандырушы жүйеден берілетін сигналды өңдеу принципімен ерекшеленеді.

Аралас жүйелерді  басқару тапсырыс бойынша және қобалжу  бойынша екі тізбекпен жүргізіледі. Аралас жүйе басқарудың көтеріңкі дәлдігін қамтамасыз етеді.

Басқарушы әсерді туғызуға себеп болатын қандай энергия  көзін пайдаланылуына сәйкес жүйелер  тура әрекетті және тура әрекетті емес болып бөлінеді. Тура әрекетті жүйеде басқарушы объекттің энергиясы қолданылады. Тура әрекетті емес жүйеде басқарушы әсер энергияның қосымша көзін пайдалану арқылы түзіледі. Жүйедегі сигналдардың түріне сәйкес жүйелер үзіліссіз және дискретті болып бөлінеді. Егер басқарылатын шама орнықты режимде сыртқы қобалжыту әсеріне тәуелді болса, статикалық деп, ал тәуелді болмаса астатикалық деп аталады.

Статикалық сипаттамасына  қарай немесе дифференциалдық теңдеудің  түріне қарай сызықты және бейсызықты жүйелер болып бөлінеді. Адаптивті жүйелер 3 қосалқы классқа бөлінеді. Экстрималды реттеу жүйесі – басқару объектінің жұмыс режимін барынша ыңғайлы жасау мақсатында қолданылады. Мұндай жүйелерде тұрақты баптау немесе программа орнына арнайы автоматты іздестіру құрылғысы орнатылады. Бұл құрылғы оюъектінің пайдалы әсер коэфиценті, өнімділігі, үнемділігі және басқа да сипаттамаларына талдау жасау нәтижесінде басқару құрылғысына реттелетін шаманың экстримальді мәнін береді. Параметрлері өздігінен бапталатын жүйелерде сыртқы жағдайлар немесе реттеу объектініңсипаттамалары өзгергенде басқару құрылғысының өзгермелі параметрлері автоматты түрде өз мәндерін ауыстырады. Бұл жағдай жүйе жұмысының орнықтылығын және реттелетін шаманың берілген тиімді деңгейде ұстап отыру үшін қажет қызмет белгісі бойынша автоматты басқару жүйесі 4 классқа бөлінеді.

Қондырғының жеке тетіктердің немесе тұтастай қондырғы жұмысын үйлестіруге арналған жүйе автоматты қатаң басқару жүйесі деп аталады.

Автоматты қорғау жүйесі тұрақталған режимде істеп  тұрған құралдардың жұмысында апаттық  жағдайдың болдырмауын қамтамасыз етеді.