Некеге туру

Заң тұрғысынан алғанда, некенің бұзылуы дегеніміз-жұбайлардың  арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастардың тоқтатылуы.Бұл  ерлі-зайыптылардың арасындағы құқықтық  қарым-қатынастардың тоқтатылғанын  білдіреді.

ҚР  “Неке және отбасы” заңы некені бұзудың екі түрін белгілейді.

1. Азаматтық хал актілерін тіркеу органдарында некені бұзу.
2. Сот тәртібімен некені бұзу.

Некені  әйелдің жүктілігі және бала туғаннан кейінгі бір жыл ішінде әйелдің  келісімінсіз бұзуға жол берілмейді. Бұл өмірге бала әкелген немесеәкелуге ниет білдіріп отырған әйел-ананың, баланың денсаулығы үшін қажет. Азаматтық хал актілерін тіркеу органдарында некені бұзу:

1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ;
2. Бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар қоймайтын;
3. Ерлі-зайыптылардың өзара келісімі жағдайында жүргізіледі.

Бұл жағдайда тиісті орган некені бұзу фактісін тіркейді. Азаматтық хал актілерін  тіркеу органы өтініш берушілерден некенің  қандай себептерге байланысты бұзылғанын анықтауға құқылы емес. 

Некені  сот тәртібімен бұзу.

     Ерлі-зайыптылардың:

1. Кәмелеттік жасқа толмаған ортақ балалары болса;
2. Жұбайлардың біреуі некені бұзуға келісім бермесе;
3. Ерлі-зайыптылардың біреуі некені бұзуға қарсы болмас, бірақ өз әрекеті немесе әрекетсіздігі арқылы некені бұзудан жалтарса неке сот тәртібімен бұзылады.

         Ерлі-зайыптылардың ортақ келісімі  бар, бірақ кәмелетке толмаған  балалары болғанда сот ажырасу  себептерін анықтауға, татуластыруға  мерзім белгілеуге құқылы емес. Бұл жағдайда сот кәмелетке  толмаған баланың мүддесін қорғайды, баланы кіммен қалдыру туралы мәселені шешеді. Ерлі-зайыптылар соттың қарауына кәмелетке толмаған баланың кіммен қалатыны, алимент мөлшері туралы келісімді ұсына алады. Мұнда көрсетілген алимент мөлшері заңда көрсетілген алимент мөлшерінен төмен болмауы керек. Жұбайлардың ортақ келісімі, болмаған немесе осы келісімде баланың мүддесі бұзылғаны анықталса, сот бұл мәселені сот отырысында қарап, шешім шығаруға тиісті.

        Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені  бұзуға келісімі болмаған жағдайда, некені бұзу олардың біреуінің өтініші бойынша жүзеге асады. Сот ерлі-зайыптыларды татуластыруға мерзім белгілеуге құқылы.

Бұл мерзім 3 ай көлемінде белгіленеді. Қоғам  өмірі үшін отбасының бұзылмауынан маңызды нәрсе жоқ. Ошағы бүтін, оты түзу отбасында ғана дұрыс бала тәрбиеленіп, берік қоғамның іргетасы қаланады. “Отбасы-шағын мемлекет” деп бекер айтылмаған. Сот тәжірибесінде мерзім беру шараларының нәтиже беріп жүрген кездері, аз емес. Кей жағдайларда ерлі-зайыптылар ашу үстінде асығыс шешім қабылдауы мүмкін. Осы мерзім маңызды шешім қабылдау үшін аз уақыт емес.

        Ерлі-зайыптыларды татуластыру жөніндегі  шаралар нәтижесіз болса, сот  тараптардың өтінішін қанағаттандырады. Көп жағдайларда ерлі-зайыптылар  некенің бұзылу себептерін анықтап  айтудан бас тартады. Ажырасу себептерін айтудан бас тарту, соттың некені бұзбай қалдыруына себеп бола алмайды. Некенің бұзылу себебі нақты анықталмаса да сот талапкердің өтінішін қанағаттандыруға құқылы.

         Некені сот тәртібімен бұзу  ерлі-зайыптылар некені бұзутуралы арыз бергеннен бастап, кемінде бір ай өткен соң жүргізіледі. Соттың шешімі күшіне енген күн некенің бұзылған күні деп танылады.

Некенің бұзылғандығы жөніндегі сот шешімінің  көшірмесі, неке тіркелген жердегі  АХАТ органдарына үш күннен кешіктірілмей  жіберіледі. Некенің тоқтатылуы бұрынғы ерлі-зайыптылардың арасындағы мүліктік және басқа (жеке қатынастардың) тоқтағандығын растайды. Олардың жаңа некеге тұруға құқығы пайда болады. 

Ата-ана  құқықтарынан айыру.

    1.   Егер ата-аналар (олардың біреуі):

- ата-ана міндеттерін орындаудан, оның ішінде алимент төлеуден қасақана жалтарса; 

- өз  баласын перзентханадан (бөлімшесінен) не өзге де балаларды тәрбиелеу,  емдеу немесе басқа да мекемелерден  алудан дәлелді себептерсіз бас  тартса;

- өздерінің  ата-ана құқықтарын пайдаланып қиянат жасаса;

- балаларға  қатыгездік көрсетсе, оның ішінде  олардың денесіне немесе психикасына  зорлық-зомбылық жасаса, олардың  жыныстық пәктігіне қастандық  жасаса;

- заңдарда  белгіленген тәртіп бойынша маскүнемдікпен, нашақорлықпен ауырады деп танылған болса, олар ата-ана құқығынан айрылуы мүмкін.

    2.   Өз балаларының не жұбайының өміріне немесе денсаулығына қарсы қасақана қылмыс жасаған жағдайда ата-аналар (олардың біреуі) ата-ана құқығынан айрылуы мүмкін.

Ата-ана  құқығынан айыру сот тәртібімен жүргізіледі.

Ата-аналар өз балаларын тәрбиелеуге, оның жан-жақты  жетілген азамат болып өсуіне жағдай жасауға міндетті.

Балаларының орта білім алуына жағдай жасауға, балалардың мүддесіне сай әрекет етуге құқылы, әрі міндетті. Олар өз балаларының  заңды өкілі болып табылады, сотта олардың мүдделерін қорғайды.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Некені  тоқтатудың құқықтық салдары. 

   Жоғарыда айтылғандай, некені  бұзу нәтижесінде ерлі зайыптылардың  некеде тұрған кездегі жеке  және мүліктік қатынастары тоқтатылады.  Мысалы, бірге тұруы, ортақ бірлескен меншік, өзара қамқорлық және асырау. Соның өзінде кейбір құқықтық қатынастар бірден тоқтатылады да, енді біреулерінің сақталуы мүмкін. Некеге тұрған кезінде бірлесіп жиған мүліктері бөлінген жағдайда, әдетте, некенің тоқтатылуымен байланысты ерлі – зайыптылардың ортақ бірлескен меншік тәртібі де тоқтайды, бірақ мүлік бөлінбеген жағдайдағы ажырасу өзінен - өзі жұбайлардың ортақ бірлескен меншігін үлестік меншікке айналдыра алмайды. Некенің бұзылуымен бірге жұбайы қайтыс болғаннан кейін мұрагерлік құқығы, бұрынғы жұбайы – ажырасушысының өліміне байланысты келтірілген зиянның орнын толтыру және т.б. құқығы да жойылады.

   Некенің тоқтатылуы жаңадан некеге  тұру құқығын туғызады.

   Ажырасу жолымен некенің бұзылуы  ата – аналарының балаларына қатысты құқықтары мен міндеттерін тоқтата алмайды. 

Некенің тоқтатылуы жаңадан некеге тұру құқығын туғызады. 

Неке  бұзылғаннан кейін тек таңдау мәселесі жиі шешіледі: бұрынғы жұбайынын  тегін қалдыра ма, не некеге тұрғанға дейінгі тегіне көше ме? Некеде тұрған кездегі тегін сақтау толығымен басқа текті қабылдаған жұбайының қалауына байланысты. Оның бұл қалауына ешкім де, тіпті некені бұзғаннан кейін кімнің тегін қалдыруды қалайтын жұбайы да, ықпал ете алмайды. Некенің бұзылуымен байланысты, әдетте, ерлі-зайыптылардың бірін-бірі материалдық қолдау жөніндегі міндеттерге де тоқтайды. Бірақ бұл жағдайда, сот арқылы бұрынғы жұбайының еңбекке жарамсыздығы және мұқтаждығы анықталған болса, онда оның өзінің бұрынғы жұбайынан алимент алуға қақысы бар. 

Ажырасу жолымен некенің бұзылуы ата-аналарының балаларына қатысты құқықтары мен міндеттерін тоқтата алмайды. 

Ажырасу жолымен некенің тоқтатылуы занда  белгіленген тәртіп бойынша АХАТ органдарында немесе сотта іске асырылады. 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды.

   Сонымен, отбасы дегеніміз – бұл некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиелеуге алудың өзге де нысандарынан туындайтын және отбасылық қатынастарды нығайту мен дамытуға септігін тигізетін, мүліктік және мүікке қатысты емес жекебастың құқықтарымен байланысқан адамдар тобы.

   Отбасының заңдық белгілеріне  мыналар жатады:

• адамдардың неке немесе туыстық негізде бірігуі;
• өзара имандылық және материалдық қолдау;
• бала туу және оларды тәрбиелеу;
• өзара жекебасындық және мүліктік құқықтар.

   Бір негізден немесе ортақ атадан тарайтын адамдардың қандастық – кіндіктестік байланысы, туыстық деп түсініледі. Туыстықтың екі тармағы бар: тікелей және жанама.

   Ерлі – зайыптылардың арасындағы  мүліктік және мүліктік емес  жеке қатынастарды туындататын,  отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіп бойынша тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасаған ері мен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты неке деп түсінуіміз керек. Қазақстанда тек мемлекеттік АХАТ органдарында жасалған адамдардың одағы ғана неке деп танылады. Болашақ ерлі – зайыптылардың өзара келісімі және олардың неке жасы 18 – ге толуы неке қиюдың басты шарты болып табылады.

   Ерлі – зайыптылар арасындағы  қатынастар құқықтары мен мінднттерінің  теңдік қағидаларына негізделеді.

   Азаматтық некеден туған балалар, тіркелген некеден туған балалар сияқты заңмен қорғалады. Алайда мұндай қатынастар әдетте тараптар үшін заңдық салдар туындатпайды.

   Мемлекет аналар мен балалары  қолдайды, отбасын қорғауға алады.

   Ерлі – зайыптылардың жеке  және мүліктік құқытық қатынастарының тоқтатылуы некенің тоқтатылуы деп түсініледі. Неке заңда айқындалған оқиғалардың туындауы салдарынан не ерлі – зайыптылардың бірінің немесе екеуінің бірдей қалауымен тоқтатылады.

   Ажырасу жолымен некенің тоқтатылуы  заңда белгіленген тәртіп бойынша АХАТ органдарында немесе сотта іске асырылады.

   
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер:

   Жұмыс барысында неке контрактісі  мәселесін қарастырған отандық  және шетелдік авторлардың нормативтік-құқықтық  еңбектері, мерзімді басылымдар  қолданылған. Отандық авторлар ішінде Ынтымақов С.А., Карпушина Т.Д.; Калышев А.Б.; Баққұлов С.Д.; Биримжанова С.Э.; Қарашаева Ж.; Баудиярова Қ.Б. және шетелдік авторлардан Абашин Э.А.; Пономорев А.П.; Сосипатрова Н.Е.; Шершеневич Г.Ф.;Сергунина В.М; Максимович Л.Г; Негаева А.М; Антокольский М.В., Бондова С.Н. редакциясы бойынша жазылған оқулықтар және Халықаралық Конвенциялар, нормативтік-құқықтық актілер қолданылған.

    “ Құқықтану: Жалпы білім беретін  мектептің қоғамдық-гуманитарлық  бағытындағы 10-сыныбына арналған  окулық /А. Ибраева, Г. Өлібаева, Қ. Айтхожин. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-638-5

      bankreferatov.kz@mail.ru