Сыйғы тарту шарты

   Бірақ, сыйға тарту шартын қалған қатысушылардың келісімі бар болжанылуы мүмкін шарттарға  жатқызбау керек. Мүлікті жеке басымен  сыйға тартатын ортақ бірлескен  меншік құқығының қатысушысы ортақ  мүддеде әрекет етпегесін қалған қатысушыларға мәмілені жарамсыз деп  таныттыру құқығы берілуі керек. Нотариаттың куәландыруды немесе мемлекеттік  тіркеуді талап ететін мәміле жасалғанда бұл мәселе туындайды, ондай жағдайларда  мәмлені жасауға бірлескен меншікте барлық қатысушылардың келісімі алдын  ала нотариатты расталуы тиіс.

   Әлдекiмге  затты немесе мүлiктiк құқықты  тегiн беруге уәде ету не әлдекiмдi мүлiктiк мiндеттен (сыйға тартуға  уәде беруден) босату сыйға тарту  шарты болып танылады және егер уәде тиiстi нысанда (508-баптың 2-тармағы) жасалса  және алдағы уақытта нақты тұлғаға  затты немесе құқықты тегiн беру не оны мүлiктiк мiндеттен босатуға айқын ниет бiлдiрiлген болса, уәде берушiнi босатпай тастайды. 

   Нақты сыйға тарту затын зат, құқық  түрiнде көрсетпей-ақ, өзiнiң барлық мүлкiн немесе өзiнiң барлық мүлкiнiң  бiр бөлiгiн сыйға тартуға уәде беру немесе мiндеттемеден босату жарамсыз болады. 

   Сыйға тартушы қайтыс болғаннан кейiн  сый алушыға сый берудi көздейтiн  шарт жарамсыз болады. 

   Мұндай  сыйға тарту түрiне осы Кодекстiң  мұрагерлiк туралы ережелерi қолданылады. 

2.3.Сый алушының сыйды алудан бас тартуы.

   Сый алушы өзiне сый берiлгенге дейiн кез келген уақытта одан бас тартуға құқылы. Бұл жағдайда сыйға тарту шарты бұзылған деп есептеледi. 

   Егер сыйға тарту шарты жазбаша түрде жасалса, сыйдан бас тарту да жазбаша түрде жасалуға тиiс. Сыйға тарту шарты тiркелген жағдайда (508-баптың 3-тармағы) сыйды алудан бас тарту да мемлекеттiк тiркелуге тиiс. 

   Егер сыйға тарту шарты жазбаша түрде жасалған болса, сый берушi сый алушыдан сыйды алудан бас тартқаны үшiн өзiне келтiрiлген нақты зиянды өтеуiн талап етуге құқылы. 

   Сыйға тарту шартының нысаны. Сый алушыға сыймен қоса сыйға тарту осы баптың 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда, ауызша жасалуы мүмкiн. Сыйды беру оны тапсыру, символдық беру (кiлттердi табыс ету және т.б.) не құқық белгiлейтiн құжаттарды тапсыру арқылы жүзеге асырылады. 

2.4. Қозғалмайтын мүлiктi сыйға тарту шарты.

Қозғалмайтын мүлiктi сыйға тарту шарттарына мыналар жатады:

   1. заңды тұлға сый берушi болған және сыйдың құны заң актiлерiнде белгiленген он айлық есептiк көрсеткiштен асатын;

   2. шартта алдағы уақытта сыйға тартуға уәде етiлген жағдайларда жазбаша түрде жасалуға тиiс. 

   Ауызша жасалған сыйға тарту шарты осы тармақта көзделген жағдайларда жарамсыз болады. 

   Қозғалмайтын мүлiктi сыйға тарту шарты мемлекеттiк тiркелуге тиiс. 

   Сыйға тартуға тыйым салу. Құны заң актiлерiнде белгiленген он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен аспайтын әдеттегi сыйлықтарды қоспағанда: 

   1.жас  балалар мен iс-әрекетке қабiлетсiз деп танылған азаматтардың атынан олардың заңды өкiлдерiнiң 

   2. емдеу, тәрбиелеу мекемелерiнiң, әлеуметтiк қорғау мекемелерiнiң және сол секiлдi мекемелердiң қызметкерлерiне олардың емдеуiндегi, асырауындағы не тәрбиесiндегi азаматтардың және осы азаматтардың зайыптары мен туыстарының 

   3. мемлекеттiк қызметшiлерге олардың лауазымдық жағдайына байланысты немесе олардың қызметтiк мiндеттерiн атқаруына байланысты сыйға тартуға жол берiлмейдi. 

2.5. Сыйға тартуды шектеу.

Сыйға тартуды шектеуге келесілер жатады:

   1. Заты шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығына жататын заңды тұлға, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, меншiк иесiнiң келiсiмiмен өзiнiң затын сыйлауға құқылы. Бұл шектеу құны заң актiлерiнде белгiленген он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен аспайтын әдеттегi сыйлықтарға қолданылмайды.

   2. Бiрлескен ортақ меншiктегi мүлiктi сыйға тартуға бiрлескен меншiктiң барлық қатысушыларының келiсiмi бойынша осы Кодекстiң 220-бабында көзделген ережелердi сақтай отырып жол берiледi.

   3. Сый берушiге тиесiлi талап құқықтарын үшiншi тұлғаға сыйға тарту Кодекстiң 339-343, 345, 346-баптарында көзделген ережелер сақтала отырып жүзеге асырылады. 

   4. Үшiншi тұлға алдында сый алушының мiндеттерiн орындау арқылы сыйға тарту осы Кодекстiң 276-бабының 1-тармағында көзделген ережелер сақтала отырып жүзеге асырылады. 

   Үшiншi тұлға алдында сый берушiнiң сый алушы борышын өзiне аудару арқылы сыйға тартуы осы Кодекстiң 348-бабында көзделген ережелер сақтала отырып жүзеге асырылады. 

   5. Өкiлдiң сыйға тартуға жасаған сенiмхатында сый алушы аталмаса және сыйға тартатын заты көрсетiлмесе, ол жарамсыз болады. 

   Сыйға тарту шартын орындаудан бас Тарту.

   1. Егер шарт жасалғаннан кейiн сый берушiнiң мүлiктiк немесе отбасылық жағдайы, не денсаулығы шартты жаңа жағдайларда орындау оның тұрмыс деңгейiнiң едәуiр нашарлауына әкеп соқтыратындай болып өзгерсе, сыйға тартушы келешекте сый алушыға зат немесе құқық беру уәдесiн немесе сый алушыны мүлiктiк мiндеттен босату уәдесiн қамтитын шартты орындаудан бас тартуға құқылы. 

   2. Сыйға тартушы келешекте сый алушыға зат не құқық беру уәдесiн, не сый алушыны оған сыйға тартуды өзгерту құқығын берушi негiздемелер бойынша мүлiктiк мiндеттемеден босату уәдесiн қамтитын шартты орындаудан бас тартуға құқылы. 

   3. Осы көзделген негiздемелер бойынша сыйға тартушының сыйға тарту шартын орындаудан бас тартуы сый алушыға залалдарды өтеудi талап ету құқығын бермейдi. 

   Сыйға тартудың күшiн жою.

   1. Егер сый алушы сыйға тартушының өмiрiне, оның отбасы мүшелерiнiң немесе жақын туыстарының бiреуiне қастандық жасаса не сый берушiге қасақана дене жарақатын салса, сыйға тартушы сыйға тартудың күшiн жоюға құқылы.

   Сый алушы сыйға тартушыны қасақана өлтiрген жағдайда сотта сыйға тартудың күшiн жоюды талап етуге сыйға тартушы мұрагерлерiнiң құқығы болады. 

   2. Егер сый алушының сыйға тартушы үшiн үлкен мүлiктiк емес құндылық болып саналатын сыйланған затты ұстауы оның бiржола жойылу қаупiн тудырса, сыйға тартушы сыйға тартудың күшiн сот тәртiбiмен жоюды талап етуге құқылы. 

   3. Сот мүдделi тұлғаның талап етуi бойынша, жеке кәсiпкердiң немесе заңды тұлғаның оның кәсiпкерлiк қызметiне байланысты банкроттық туралы заң актiлерiнiң ережелерiн бұза отырып жасаған сыйға тартуының күшiн мұндай тұлғаны банкрот деп жариялаудың алдындағы бiр жыл iшiнде жоя алады. 

   4. Сыйға тарту шартында, сый берушi сый алушыдан ұзақ өмiр сүрген жағдайда, сыйға тартудың күшiн жою құқығы ескертiлуi мүмкiн. 

   5. Сыйға тартудың күшi жойылған жағдайда, егер сыйланған зат сыйға тартудың күшi жойылған кезге дейiн сол күйiнде сақталса, сый алушы оны қайтаруға мiндеттi. 

   Сыйға тарту шартын орындаудан бас    тарту және сыйға тартудың күшiн жою   мүмкiн болмайтын жағдайлар.

   Сыйға тарту шартын орындаудан бас тарту туралы (осы Кодекстiң 511-бабы) және сыйға тартудың күшiн жою туралы (осы Кодекстiң 512-бабы) ережелер құны заң актiлерiнде белгiленген он айлық есептiк көрсеткiштен аспайтын сыйлықтарға қолданылмайды (осы Кодекстiң 510-бабының 1-тармағы). 

   Сыйланған заттың кемшiлiктерi салдарынан   зиян келтiру зардабы.

   Сыйланған заттың кемшiлiктерi салдарынан сый алушы азаматтың өмiрiне, денсаулығына немесе мүлкiне келтiрiлген зиянды, егер бұл кемшiлiктер сый алушыға затты беруден бұрын пайда болғаны дәлелденсе және анық кемшiлiктер қатарына жатпаса, ал сыйға тартушы ол жөнiнде бiле тұра сый алушыға ескертпесе, осы Кодекстiң 47-тарауында көзделген ережелерге сәйкес сыйға тартушы өтеуге тиiс.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Қорытынды

   Сыйға тарту шарты бойынша бір тарап (сыйға тартушы) басқа тараптың (сыйды  алушының) меншігіне затты немесе өзіне немесе үшінші адамға мүліктік құқықты (талапты) тегін береді немесе  беруге міндеттенеді, не оны өзінің немесе үшінші тұлғаның алдындағы мүліктік міндеттен босатады немесе босатуға міндеттенеді.

   Сыйға тарту (кей кездері) белгілі жағдайларда  азаматтар мен заңды тұлғалардың  мүліктік аймағындағы қажеттіліктерін  қанағаттандыру қызметін атқарады. Сыйға  тарту шарты — мүлікке билік  жүргізудің заңды амалы. Ол мүлікті  ерікті беру актісін бекітеді және меншік құқығының ауысуын реттейді. Осы арқылы сый алушының айналадағыларға  қатысты мүдделері камтамасыз етіледі  және ол өзше берілген құқықты заңсыз араласудан қорғау қабілетіне ие болады.

   Шарттық қатынастарды кездейсоқ қатынастар ретінде түсінбеу керек. Олардың  табиғаты, мазмұны қоғам өмірінің материалдық жағдайларымен шарттас  байланыста. Біздің елімізде шарттық  қатынастар нақтылы шаруашылық жүйесімен  анықталады. Нарықтық экономика жағдайында шаруашылық қатынастарының негізгі  реттеушісі ретінде азаматтық-құқықтық шарттар кеңінен қолданыла бастады. Бүгінгі таңда кәсіпкерлік қызметтің жаңа суъектілері пайда болуына орай жоспарлы шарттардың орнында тараптардың еркі айқын аңғарылатын еркін түрдегі шарттар жасала бастады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы, 2003.

2. Азаматтық құқық. Жайлин Ғ.А., Оқулық, Ерекше бөлім. 1 том.- Алматы: Заң әдебиеті.-2005.- 90-110 б

3. Қазақстан Республикасының құқық негiздерi: Оқу құралы. Ашитов З.О., Ашитов Б.З. Алматы: Жетi жарғы, 2003.