Химиялық күресу шаралары

Химиялық күресу шаралары. Өсімдіктердің химиялық күресу шаралары зиянкестерлерге (құрт-құмырсқалармен, кенелермен, саңырауқұлақтармен, кемiргiштермен тағы басқалардың) бұл организмдардың дамытуын құртып немесе тоқтатуға қабiлеттi химиялық заттарды қолдануда негізделген.  Өсiмдiктердiң химия қорғау құралдарының кең тараған атауы – пестицидтер (лат pestis- зиян, қирату;  caedo- өлтіру). Пестицидтердiң ерекшелiгi олардың улылығында, немесе улағыштықта болады, тағы бір ерекшелігі азғантай санымен организмдердің нормалы тіршілік әрекетін бұзып, тіршілігін тоқтатады.

Улағыштықтар мөлшерін анықтайтын заттар доза, немесе мөлшерлеу болып табылады, организмның улауы үшiн жеткiлiктi. Дозаны организммен салыстырғанда удың массасы бiрлiктерiндегi негiзiнен бiлдiредi немесе оның денесiнiң массасының бiрлiгiне(мг/г, г/кг). Организмға улы әсердiң дәрежелерi бойынша дозалар танып бiледi: өлiммен аяқталар, немесе өлiм, пестицидтің аз мөлшері, организмеде қайтымсыз өзгерiстерге және өлімге әкеледі; сублетальді- организмді қайтымсыз өзгерістерге, бірақ өлімге әкелмейді; табалдырықты — организмның тiршiлiк әрекетiндегi (әдетте аударылатын) болмашы өзгерiс шамданған доза.

Қылқан зиянкестері үзақ уақыт бойы түсуіне байланысты химиялық күресу шаралары тиімді болады. Мүндайда химиялық препараттар өзінің улағыш қасиетін үзақ уақыт бойы сақтай алуы қажет. Осы талапқа сай келетін химиялық препарат — бүл ГХЦГ гамма -изомерінің 16%-дық минералды — майлы эмульсиясы. ГХЦГ гамма — изомерін қолдану мүмкін болмағанда, пиретроидті инсектицидтерді қолданған жөн.

Әлсіреген ағаштарды химиялық жолмен қорғаумен қатар, жаңа отырғызылған ағаштардағы қоңыздарды үшып шығардың алдында және қыстайтын жерінде құртуға болады. Улы химикаттар кабықтың қатпарлы арасымен аға отырып, қабықжегі зиянкестер бүрғылаған тесіктеріне, қабық астына кіреді. Соның нәтижесінде, дернәсілдер, қуыршақтар, жас қоңыздар қырылып, өз тіршіліктерін жояды. Ал үшып шығу кезінде аман қалған қоңыздар қабық бетіндегі улы химикатпен уланып өледі. Қылқан зиянкестері қарсы қыстайтын жерлерінде күресу үшін топырақтың бетін, тамырлар жүйесін және ағаштың негізгі қылқанын улы химикатпен өңдеу жүргізіледі (1 м» ауданға — 0,25-0,5 л улы сұйық жүмсалады).

Жалпы, кылқан зиянкестері жәндіктерге қарсы үйымдастырылған күресті дұрыс жүргізе білу керек. Сондай — ақ, сол қабықжегі зиянкестермен күрестің нәтижесі жақсы болуы үшін, олардың биологиясын жақсы білу талап етіледі. Әр түрлі қылқан түрлеріне әр түрлі әдіс қолданылмаса, барлығына бірдей — бір әдіс әсерлі бола алмайды.

Осы зиянкес жәндіктерге қарсы химиялық заттарды пайдалану басқа әдістерге қарағанда тиімді. Улағыш дәрілер инсектицид деп аталады. Инсектицидтерді қолдану тәсіліне қарай ішкі мүшелерге әсер ететін және сырттан әсер ететін улы заттарға бөлінеді. Ішек арқылы ішкі ағзаға әсер ететін химиялық затты бунақдене көп кездесетін жерге шашады. Сонда бунақденелер еліктіргіш затты жеп, уланып, қырылады. Сырттай әсер ететін улы затты газ немесе сүйық күйінде пайдаланады. Бүл зиянкес жәндіктердің терісі арқылы әсер етеді. Соңғы кезде химиялық улы заттар аса сақтықпен пайдаланылуда.

Биологиялық күресу шаралары. Табиғатта организмдердің әр түрлi түрлердiң арасындағы антагонистiк арақатынастардың болуында негiзделген. Әдiстiң тәжiрибесiнде олардың тiршiлiк әрекетiнiң өнiмдерi, микроорганизмдер, сонымен бiрге энтомофагтардi қолданылады. Биоәдіске энтомофагтардың тіршілігіне қолайлы жағдай жасау жатады. Биометод зиян келтiрушiлер және аурулардан сатының интеграцияланған қорғауының жүйесiндегi маңызды орында орналасады.

Энтомофагтар (жыртқыш аңдар және арамтамақтар) және патогендiк микроорганизмдер зиянкестерлердің санын шектейтiн табиғи факторларға жатады. Қоректене жыртқыш аңдар, олардың жұмыртқасын, дернәсілдерін, қуыршақтар немесе имаголарды құртады.  Микроорганизмдер (бактерийлер, вирустар, және т.б) зиянкестерлерді ауруға шалдықтырып өлімге әкеледі. Орман зиянкестерлердің жыртқыш аңдары бунақ аяқтыларға және омыртқалы жануарларға көбiнесе жатады.

Бунақ аяқтылар оларға (кенелер, өрмекшiлер) өрмекшi тәрiздi және құрт-құмырсқаларды жатады. Кенелер және питомникте кең таралған өрмекшiлер жұмыртқаларды, майда дернәсілдерді және әртүрлi зиянкестерлердің имаголарын құртады. Химия инсектицидтерiне үлкен орнықтылықтармен айырмашылығы болады, микробиологиялық препараттарға қабылдағыш емес. Жыртқыш құрт-құмырсқалар жуково отрядтарына, инелiктер, жарғақ қанатты, тор қанатты және тағы басқалар жатады (6, 7, 8 сурет).

Барлық жерде орман биоценозында пайдалы сасық қоңыздардың дернәсілдері кездеседі, олар әр түрлі зиянкестерлердің дернәселдерін,  қуыршақтарын жояды. Әсіресе қызылденелі сасық қоныздар пайдалы.

Химиялық әдістерге қарағанда  биологиялық әдістің пайдалылығы көп. Оларды қолданған кезде қоршаған орта пестицидтермен ластанбайды. Биологиялық әдістің адамға, өсімдікке, орман биоценозына кері әсер етпейді. Олар ақырын әсер етсе де, көпке дейін зиянды жәндіктердің санын үзақ уақыт көбейтпей түрады.

Механикалық және физикалық күресу шаралары. Бұл шара әр түрлі физикалық механикалық құралдарды және қол кұрал саймандарды қолдана отырып зиянкестерді жояды. Бұл шаралар өте ауыр, оны үлкен аудандарда, басқа күресу шаралардың тиімсіз болған жағдайда қолданады. Бұл әдістің ерекшелігі адам өміріне және қоршаған ортаға зиян келтірмейді.

Питомниктерде зиянкестердің дернәсілдерін, қоңыздарын, қуыршақтарын жинап, көзін құртады.Топрақты жыртуда және культивация жасағанда топрақта өмір сүретін зиянкестерлердің дернәсілдерін механикалық құрылғылармен, қалғандарын қолмен жинап алуға болады содан кейін оларды жояды.

Орман шаруашылық күресу шаралары. Профилактика және зиян келтiрушiлермен және ауруларымен  белсендi күрес үшiн түрлi әдiстердi қолданады. Олар әрекет ету қағидаты және қолдану техникасы бойынша орман шаруашылық, механикалық, физикалық, биологиялық және химиялық боп  жiктеледi, әрбiрi  аса тиiмдi құралдардың қолдану қатарларын ескередi. Күрестiң жеке әдiстерiнiң маңыздылығы алажаулы, әсiресе әр түрлi шарттарда. Орман қорғау шараларының жүйесіне біріктірілген  кешенді әдісінде ең үлкен жетістіктерге жетеді,барлық қолданылатын әдістер бір бірін толықтырады және бірін бірі ауыстырады. Орман қорғау шараларының жүйесіне орман шаруашылық технологиялық үрдістер қосылу керек.

Табиғи-географиялық, экономикалық, биологиялық факторлардан басқа, зиянкестерлердің популяция күйінің динамикасын және потологиялық үрдістерді ескеру керек. Сондықтан орман қорғау шараларының жүйесі – бұл қарапайым әдістер мен тәсілдердің жиынтығы емес, ол олардың интегралдануы, зиянкестердің санын реттеумен залалды болдырмау. Орман қорғау шараларының интегралды жүйесі питомникті әрдайым бақылаудағы алынған мәліметтер негізінде жүзеге асады.