Бюджеттен тыс қорлар

3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры.

   Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры мемлекеттеің жинақтарын құру мақсатында және мемлекеттік  және жергілікті бюджетке әлемдік бағаның  әсерін төмендету мақсатында құрылады. Осыған сәйкес қорлар екі функцияны  атқарады: жинақтаушы және тұрақты.

   Қор мемлекеттік және жергілікті бюджеттің  атқарылуы үрдісіне оған шикізат  секторы қйымдарынан (заңды тұлғалардан  Қазақстан Республикасының Үкіметі  белгілейтін тізбе бойынша) бюджетке түсетін салық және өзге де міндетті төлемдердің түсімдері негізінде қалыптасады:

• корпоративті табыс салығы
• қосымша құнға салық
• үстеме пайда салығы, бонустар, роялти
• ҚР келісілген келісім шарт негізіндегі өнімді бөлу бойынша үлесі.

   Қор келесі түсімдер арқылы құрылады.

1. Республикалық және жергілікті бюджеттеің жоспарланған түсімдерінің 10% көлеміндегі арнайы трансферттер
2. Қорды басқарудан түскен инвестициялық кірістер
3. ҚР заңымен шектелмеген басқада кірістер мен түсімдер

   Қордың  қаражаттары келесі бағыттарға жұмсалады:

1. Тұтас алғанда ағымдағы қаржы жыл бойынша шикізат секторы ұйымдарынан түсетін түсімдердің бекітілген және нақты көлемдерінің арасындағы айырма түрінде анықталатын республикалық бюджет шығының өтеу үшін
2. Ұлттық қорда республикалық бюджетке Қазақстан Республикасының Президенті белгілейтін мақсаттарға арналып берілетін арнаулы трансферттер.
3. Ұлттық қорды басқаруға және жыл сайын аудит өткізуге байланысты шығындарды жабуға.

Қорды басқаруды келесі мемлекеттік билік  органдары жүзеге асырады. Қазастан Республикасының Президенті:

1. ҚР ұлттық банктін басқару бойынша Кеңес құрамын құрайды
2. қор мәселелері бойынша Кеңеске, Үкіметке және Ұлттық банкке орындау үшін міндетті нұсқаулар береді.
3. қорды басқару жөніндегі қызметті бақылауды жүзеге асырады
4. ұсыныстар беру үшін Кеңеске қорды басқарумен байланысты оған бекітілген құжаттарды бағыттайды;
5. қордың қызметімен байланысты басқа да өкілдіктерді атқарады.

Қорытынды

     Экономикалық  категория ретiнде мемлекеттiк  бюджет қоғамдық өнiм құнының мемлекеттің  орталықтандырылғын қаражат қорын  құру жолымен жоспарлы түрде бөлу, қайта бөлу процесiнде және оны  ұдайы өндiрiстi ұлғайту, қоғамдық қажеттердi қанағаттандыруға пайдалану барысында  мемлекет пен қоғамдық өндiрiске  басқа да қатысушылардың арасында қалыптасқан  ақша қатынастарын белгiлейдi.

     Бюджет  экономикаға бюджет механизiмi арқылы ықпал етедi. Мұнда бюджеттің бүкiл  экономикаға ықпал құралы ретiндегi рөлi көрiнедi. Бюджет механизiмi -мемлекеттің  ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру және пайдалану формалары  мен әдiстерiнің жиынтығы. Экономиканы  реттеу орталықтандырылған қаражат  қорының көлемiн белгiлеу, оны  құру, пайдалану формалыры мен  әдiстерiн реттеу, бюджеттi құру және орындау процесiндегi қаржы ресурстарын  қайта бөлiске салу жолымен жүзеге асырылады.

     Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық деңгейлерінде  тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы мақсатпен әр елде аймақтардың  шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, әрбір  әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару аппаратын  ұстауды және басқа шараларды  қаржыландыру үшін олардың ақша ресурстарын  жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер  тармақтарының желісі құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері  мен шығыстарын қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі бір қаржылық өзара  қарым-қатынастар пайда болады. Осы  элементтердің барлығы – бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың  қағидаттары, оның буындарының өзара  қатынастары мен байланысының ұйымдық  нысандары бюджет құқықтарының жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.

     Дүние жүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің құрылысына, аумақтық-әкімшілік  бірлігіне, экономиканың даму деңгейіне  және нақтылы мемлекеттің басқа айрықша белгілеріне байланысты өзгешеліктерімен ерекшеленеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Илиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы оқулық. – Алматы, 2005
2. Сахариев С.С. Финансы: учебник Алматы: Юридическая летература, 2004 г.
3. Өтебаев Б.С. мемлекеттік бюджет оқулық. Алматы Экономика 2006 ж
4. История финансовой мысли и политики налогов – М: ИНФРАМ, 1996г.
5. Сумарков В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического регулирования – М.:Финансы и статистика, 1996г.