Бюджетпен есеп айырысу

 МАЗМҰНЫ  
КІРІСПЕ................................................................................................................................................. 5  
1 БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ  
1.1 Бюджетпен есеп айырысудың мәні мен мазмұны................................ 
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдерді есептеу ерекшіліктері............... 14  
1.3 Салық есептілігі................................ ................................ ................................ ............................ 23  
2 «ERK–TRUST» ЖШС–де БЮДЖЕТПЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЕСЕБІ  
2.1 «ERK–TRUST» ЖШС–нің қаржылық–экономикалық сипаттамасы...... 27  
2.2 Бюджетпен тікелей салықтар бойынша есеп айырысу есебі......................... 33  
2.3 Бюджетпен жанама салықтар бойынша есеп айырысу есебі.........................  
3 «ERK–TRUST» ЖШС-де БЮДЖЕТПЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ 
3.1 Бюджеттік төлемдерді талдау................................ ................................ ............................  
3.2 Бюджетпен қарым-қатынас есебін жетілдіру жолдары................................ .... 47  
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................ .................................................... 52  
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗІ........................................................................ 55  
Қосымша А. «ERK–TRUST» ЖШС– нің 2009 ж. Бухгалтерлік балансы............................................................................ 
57  
қосымша б. «ERK–TRUST» ЖШС– нің 2009 ж. Пайда мен 
58  
КІРІСПЕ  
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Мемлекет қоғамның әртүрлі ортада қызығушылығын білдіреді, 
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болған соң өзінің 
Бюджеттік-қаржылық жүйе мемлекеттің – бюджет пен бюджеттік емес қорларды, 
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекеттік тұрғыдан бекітіп, пайдалану, 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Дүние жүзінің 
Бюджет жүйесінің негізін салықтардың құрайтыны белгілі. Салық – қаржылық 
Салықтар – мемлекет бiржақты тәртiппен заң жүзiнде белгiлеген, белгiлi 
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті 
Қазақстан Республикасының салық зандары Салык кодексінен, сондай–ақ қабылдануы Салық 
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу 
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер – 
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасыньщ басқа да заң актілерінің 
Салықтық міндеттемелердің пайда болуы – заңдылықтың әр түрлі фактілермен 
Салық салудың негізгі мақсаты – белгілі бір территорияда заңда 
Еліміздегі салық нормаларының өзіндік құрылу ерекшеліктеріне байланысты мемлекет өзінің 
Салық пен бюджетке төленетін басқа төлемдерді есептеу мен төлеу 
Зерттеу жұмысының мақсаты – нақты кәсіпорын мысалында бюджетпен 
Осы қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу қарастырылды: 
салықтар мәні мен салықтың қызметтеріне түсініктеме беру;  
салық төлемдерінің жіктемесін зерттеу;  
бюджетпен есеп айырысудың теориялық аспектілерін қарастыру;  
кәсіпорында салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша 
бюджетпен есеп айырысу есебін жетілдіру жолдарын зерттеу.  
Жұмыстың зерттеу объектісі – Астана қ. «ERK–TRUST» ЖШС. 
Зерттеудің ақпараттық базасын бюджетпен есеп айырысу есебі бойынша 
Дипломдық жұмысты орындау барысында экономика ғылымының баланстық, экономикалық–статистикалық, монографиялық 
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш 
1 БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ  
1.1 Бюджетпен есеп айырысудың мәні мен мазмұны 
Мемлекет қоғамның әртүрлі ортада қызығушылығын білдіреді, сәйкес саясатты ұйымдастырады 
Бюджеттік-қаржылық жүйе мемлекеттің – бюджет пен бюджеттік емес қорларды, 
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөліп пайдалану, жұмсау 
Салықтың экономикалық мәні — шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың 
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) 
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау 
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме берілген. 
Байболтаева Н.Ә. окулығында «Салық дегеніміз — бұл мемлекеттің және 
Сұлтанова Б.Б «Салық есебі» оқулығында «Салық – мемлекеттік мәжбүрлеу 
В. Радостовецтің оқулығында «Салық – мемлекет алдындағы әрбір 
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғасын, 
Бюджеттен мемлекеттік кірістер мен шығындарының құрылымын көруге болады. Мемлекет 
ассигнованиялар - кәсіпорындар мен мекемелерге міндеттерін атқаруға берілген ақша 
субсидиялар – мемлекеттің ақшалай көмегінің бір түрі;  
сувенция – мемлекеттің белгілі бір мақсаттың орындалуына бағытталған ақша 
дотация – зиянды шығындарды жабуға арналған төлемдер.  
Нарықтың экономика мен мемлекеттің салық саясатыныц негізгі мақсаты – 
Салық саясатының басты мақсаты — салық жүйесін кұру 
Мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:  
– мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;  
– салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін анықтау;  
– арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;  
– салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге 
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, 
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.  
Бірінші кезең – 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР 
Екінші кезең – Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында 
Үшінші кезең – 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасыньщ 
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті 
Қазақстан Республикасының салық зандары Салык кодексінен, сондай–ақ қабылдануы Салық 
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу 
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер – 
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасыньщ басқа да заң актілерінің 
Салық зандары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста болады, сонымен 
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал 
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше 
Салықтардың созылымдылық принципі – бұл принциптің мәні мынада, яғни, 
Салық салудың Салық Кодексімен басқару принципі былайша өрнектеледі, яғни 
Салық салудың шындық принципі – болып салық салудың экономикалық 
Салық салудың үнемділік – прuнципіне сәйкес, салық жинау ең 
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық Кодексінде белгіленген салық 
Қазакстан Республикасының салык заңдары салық салудың бірнеше принциптеріне негізделеді, 
бірінші, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді 
екінші, салық салудың айқындығы;  
үшінші, салық салудың әділдігі;  
төртінші, салық жүйесінің біртұтастығы;  
– бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері.  
Ал, енді осы принциптерге жеке–жеке тоқталып өтетін болсақ:  
1) салық салудың міндеттілік принципі – салық төлеушілер салық 
2) салық салудың айқындық принципі – Қазақстан Республикасының 
3) салық салудың әділдік принципі – Қазақстан 
4) салық жүйесінің біртұтастық принципі – Қазақстан Республикасының 
5) салық заңдарының жариялылық принципі – салық 
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы кедергілерді жойып, салық салу 
Табыс — ұлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға, мекемеге 
Салық төлеушілердің, яғни жеке және заңды тұлғалардың салық төлеу 
Салық төлеушілердің табыстары, бұл кімнің табысы болып саналатынына байланысты 
– дивидендтер, рента;  
– сыйақы, ұтыстар, роялти;  
– жалақы, зейнетакы, стипендия, сақтандыру.  
Қор – мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде бір 
Жинақ – кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және жинақ 
Айналым қаражаттары – өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы және 
Қарыз қаражаттары – бір жақ (қарыз беруші) екінші жаққа 
Рента – алушыдан кәсіпкерлік кызметті талап етпейтін капиталдан, мүліктен 
Жалақы – біріншіден, әрбір кызметкер жұмсаған еңбектің саны мен 
Салық мөлшері — салық төлеушінің табысына карай алынатын салық 
Салықтың шекті мөлшері – табыстың әр қосымша бірлігінен түсетін 
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан белгілі 
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта есеппен 
Ал, нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады (мысалы, 
Салық жеңілдіктері – төлем қабілетін, қоғамдық өндіріске қатысу және 
Салық жеңілдіктері – заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе 
Қазіргі кезде кең таралған салық жеңілдіктерінің түрлерін С.Г.Пепеляев ұсынған 
алып тастау;  
жеңілдіктер;  
босату.  
Алып тастау – салық салудың жекелеген обьектілері салық салудан 
Жеңілдіктер – салық базасын қысқарту.  
Босату – салық ставкаларын төмендетуге бағытталған жеңілдіктер /11/.  
Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы барысында мынадай 
Ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл — қазыналық.  
Мемлекет өз қазынасын толықтыру мақсатында табыс көздерін жасайды. Салық 
Салықтың келесі қызметтерінің бірі – бақылау (реттеу).  
Мемлекет экономиканы дамыту жолында салықтық реттеу процесі арқылы экономиканың 
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесінің тиімділігі бағаланады, қаржы 
Салықтың келесі атқаратын қызметтерінің бірі — қайта бөлу.  
Бюджетке түскен салық түсімдерін қаржыландыруды қажет ететін бағдарламалар жобасына 
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық және 
Салықтардың қайта бөлу қызметінің көмегімен бюджетте ақша қаражаттары жиналады, 
Салық – бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып, 
Мұның мақсаты – мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да 
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап көрсетілген. Мәселен, 
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттің қандай да 
Салықтардың тұрақтандырушы қызметі экономикалық өсу, техникалық жаңару, халық санының 
Салықтардыц шектеу қызметі. Мемлекетке кейде бірсыпыра өндіріс түрлерін дамыту 
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық 
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 90 пайызын 
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдерді есептеу ерекшіліктері  
Салық Кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін салықтарды, алымдар 
Салықтарды, алымдарды және басқа да мінтедді төлемдерді енгізу мен 
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналса, ал салық 
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның 
Нарықтық экономика және мемлекеттік салық саясатының мақсаты – бюджеттің 
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын объектісін, 
Салық кодексінде салықтардың келесі түрлерін қарастырады:  
корпоративтік табыс салығы;  
жеке табыс салығы;  
қосылған құн салығы;  
акциздер;  
экспортқа рента салығы;  
жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салығы;  
әлеуметтік салық;  
көлік құралы салығы;  
жер салығы;  
мүлік салығы;  
ойын бизнесі салығы;  
тіркелген салық;  
бірыңғай салық.  
Корпоративті табыс салығы. Есепті жылда салық салынатын табыстары бар 
Қазақстан Республикасында корпоративті табыс салығы салықтардың ішінен ең күрделісі 
Корпоративті табыс салығын салу бойынша объектісі болып мыналар табылады:  
салық салынатын табыс;  
төлем көзінен салық салынатын табыс;  
Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жұмыс істейтін резидент 
Корпоративті табыс салығы бойынша бюджетпен еспеп айырысу 3110 «Төленуге 
Қазақстан Республикасындағы көздерден тек қана төлем көзінен салық салуға 
Корпоративтік табыс салығын төлеуші корпоративтік табыс салығы бойынша декларациямен 
Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы. Жеке табыс салығы – 
Қазақстан Республикасының Президентінің халыққа арналған Жолдауында жеке табыс салығының 
Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 3140 пассивті 
Жеке табыс салығы бойынша негізінен екі салық салу объектілері 
төлем көзінен салық салынатын табыстар;  
төлем көзінен салынбайтын салықтар.  
Салық салу объектілері осы Кодекстің 156-бабында көзделген түзетулер ескеріле 
Дара кәсіпкерлерді Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік тіркеу мақсатында 
Жеке табыс салығының мөлшерлемесі соңғы жылдары елеулі өзгертілген жоқ. 
Жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде алынатын табыстар, 
Төлем көзінен алатын табысына салынатын салықтар. Төлем көзінде салынатын 
бір жолғы төлемдерден түскен табыс. Бұндай төлем түрлері алдын-ала 
жинақтау зейнеткерлік қорларынан төленетін зейнеткерлік төлемдері, бұл өз кезегінде 
жеке тұлғаның салық агентінен түсетін табыстары;  
жеке тұлғаға төленетін ұтыстар, марапаттаулар, дивиденттер, табыстың бұл түріне 
стипендия, бұларға да салық салынады, сондай-ақ стипендия мәдениет, ғылым 
сақтандыру қоры бойынша табысы.  
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар. Төлем көзінде салық салынбайтын 
– мүліктік табысы;  
– жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы;  
– адвокаттардың табысы және нотариустардың табысы;  
– басқа да табыстар.  
Егер Кодекстің 182-бабында өзгеше белгіленбесе, төлем көзінен салық салынбайтын 
Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салық — заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін 
Әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың 
Тұрақты мекеме арқылы жұмыс істейтін заңды тұлғалар – резидент, 
Арнаулы салық режимдерін қолданатындарды қоспағанда, дара кәсіпкерлер, жекеше нотариустар, 
Тірек-қимыл мүшесі бұзылған, есту, сөйлеу, көру қабілетінен айрылған мүгедектер 
Әлеуметтік салықтың сомасы «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының 
Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың, жұмыстың, 
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған мына 
– дара кәсіпкерлер;  
– мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, резидент – заңды тұлғалар;  
– қызметін Қазақстан Республикасында филиал, өкілдік арқылы жүзеге асыратын 
– сенімгерлікпен басқару құрылтайшыларымен не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге 
– Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағына 
Қосылған құн салығының негізгі салық салу объектілері мыналар:  
– салық салнатын айналым;  
– салық салынатын импорт табылады.  
Сондай-ақ еңбекақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін тауарлардың құнына 
Қазақстан Республикасында тауарлар, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша, Қазақстан 
Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес декларациялануға жататын, Қазақстан Республикасының 
Қосылған құн салығының ставкасы 12 процентті құрайды және салық 
Қосылған құнға салынатын салық "Қосылған құнға салынатын салық" шотында 
Акциз салығы. Акциздік салық дегеніміз - сатылатын тауарлардың бағасына 
Акцизделмейтіндерге мыналар жатады:  
акцизделген тауарларды сыртқа (экспортқа) сатқан жағдайда;  
мемлекеттік өкілетті органдармен анықталған квота шегіндегі этил спирттері;  
медицинаға арналған құрамында спирт бар өнімдер.  
Қазақстан Республикасы аумағында акцизделуге жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге 
Акциз ставкалары Салық Кодексінің 280-бабында көрсетілген мөлшерлемелерде төленеді. Акцизделетін 
Көлік құралына салынатын салық. Көлік құралына салық төлеуші болып 
Бұл салықты төлеушілердің қатарына жатпайтындарға келесілер табылады:  
– Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен көлік құралдарында қажеттілігі бар 
– ауыл шаруашылық өнімдерің өндірушілер, оның ішінде өз ауыл 
– мемлекеттік мекемелер;  
– Ұлы Отан соғысы ардагерлері және оларға теңдестірілген тұлғалар 
– мүгедектер - иеліктеріндегі салық салынатын объекті болып есептелетін 
– Кеңес Одағының Батыры және Социалистік Еңбек Ері, «Халық 
– жеке тұлғалар – ауыл шарушылық құрылымынан шыққан кезде 
Салық салынатын объектілері деп мемлекеттік тіркеуге жататын және Қазақстан 
Жер салығы. Жер салығы – жер ресурстарын басқару жөніндегі 
Жер салығын төлеушілер болып келесі аталғандар табылады:  
жеке меншік құқығындағы салық салу объектілері бар заңды және 
тұрақты жер пайдалану құқығындағы салық салу объектілері бар тұлғалар;  
бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу объектілері 
Жердің қандай да болсын санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер 
тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен 
тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен 
Жердің мынадай санаттарына салық салынбайды:  
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;  
орман қорының жерлері;  
су қорының жерлері;  
босалқы жерлер.  
Аталған жерлер, запастағы жерлерді қоспағанда тұрақты жер пайдалануға немесе 
Мүлікке салынатын салық. Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында 
Мүлік салығын төлеушілер болып төмендегі аталғандар табылады:  
Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару 
Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу объектісі бар 
Қазіргі уақытта мүлік салығын төлеуден босатылғандар қатарына:  
өз ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, сақтау және қайта өңдеу 
мемлекеттік мекемелер;  
уәкілетті мемлекеттік органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің 
діни бірлестіктер.  
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құралдар (оның 
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу объектілерінің орташа 
Салық Кодексінде қарастырылатын салықтардан басқа заңды тұлғаларға өз қызметін 
Алымдар – салық төлеушілерге белгілі бір құқықтық мәртебе берілгенде 
заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін;  
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін;  
жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені 
жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін;  
радиоэлектрондық құралдар мен жоғары жиіліктегі құрылғыларды;  
көлік құралдарын, сондай-ақ оларды қайта тіркегені үшін;  
дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы, сондай-ақ 
туындылар мен сабақтас құқықтар объектілеріне құқықтарды, туындылар мен сабақтас 
Ал төлемақы – мемлекет меншігіндегі объектілерді пайдаланған кезде төленетін 
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін;  
жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем;  
қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы;  
жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін;  
орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;  
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін;  
радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін;  
кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін;  
сыртқы жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.  
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып 
1.3 Салық есептілігі  
Салық есебі – бұл Салық Кодексімен қарастырылған, топтастырылған тәртіпке 
Салық есебі салық салымы үшін қажетті салық кезеңі ішінде 
Салық есебінің жүйесі салық есебінің ережесі мен мөлшерін ретті 
Салық төлеушілер салық базасын салықтың әрбір есептік кезенінің қорытындысы 
Осы салық есебінің (оның ішінде алғашқы құжаттар деректерінің) мазмұны 
Салық деректері салық салу объектілері туралы топталған ақпараттарда, әзірленген 
Салық есебінің деректері есеп объектісіне үздіксіз, хронологиялық тәртіпте салық 
Салық есебінің жеті негізгі әдістерін бөліп алуға болады:  
1) бухгалтерлік есептің деректеріне негізделген және тек салық салу 
2) бухгалтерлік есептік–қаржылық арнаулы ереже мен әдістерден ерекшелігі 
3) салық салымы базасы есебін қалыптастыру әдісі;  
4) тек салық салу мақсаты үшін кейбір жалпы қабылданған 
5) салық дисконтын белгілеу (салық салу мақсатындағы «жалған» табыс);  
6) салық кезеңдегі әрбір салық түрі үшін анықтау;  
7) арнаулы салық тіркелімін және басқа да салық 
Арнаулы салық құжаттарын енгізу салық есебі әдіснамасының нысанды–техникалық тәсілі 
– салықтық есеп айырысу;  
– салық есеп айырысуының көрсеткіштерін негіздеуші құжаттар;  
– салықтық тіркелімдер.  
Салықтық құжаттардың ерекшелігі оның құрамында мамандандырылған «салықтық», алғашқы құжаттар 
Салықтық есеп айырысулар салық төлеушінің негізгі салықтық есеп айырысу 
Декларацияда көрсетілген деректер есептік құжаттармен расталуы қажет. Заңды тұлғамен 
Салық есеп айырысуның мәліметтеріне негізделген құжаттар салық есеп 
1) салықты есептеу үшін қажетті құжаттар, мысалы: мүлікке салықтар 
2) есеп айырысуға сәйкесті (салықтық орган) тікелей есептелетін сомаға 
Салық тіркелімі салық есебінің еркін нысанын көрсетеді. Олар бухгалтерлік 
Салық бойынша есеп айырысу – бұл салық төлеуші салық 
Бюджетке төленетін салықтар мен міндетті төлемдер міндетті түрде бухгалтер 
Салықтық–есептік ақпараттарды өңдеу үдерісі 1–суретте көрсетілген.  
Сурет 1 – Салықтық-есептік ақпараттарды өңдеу үдерісі  
Салық есебінің негізгі төрт қызметін бөліп алу қажет.  
Қазынагерлік қызмет. Салықтық есеп арқылы бюджеттің толығуының мемлекеттік міндетті 
Кәсіпорын өнім өндірісі мен оны өткізуге байланысты барлық шығындарды 
Бақылау қызметі. Қазіргі заманғы салық салымы, салық салымының 
Бухгалтерлік есеп жүйесіне араласпау қызметі. Іс жүзінде заңға сәйкес, 
Салықтардың есептеу үдерісін ақпараттық қамтамасыз ету бойынша қызметі. Бухгалтерлік 
2 «ERK–TRUST» ЖШС–де БЮДЖЕТПЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЕСЕБІ  
2.1 «ERK–TRUST» ЖШС–нің қаржылық–экономикалық сипаттамасы  
Кәсіпорын мүлкін, оның балансындағы негізгі қор мен айналымдағы қаражаттар 
Кәсіпорын өз міндеттемелері бойынша иелігіндегі барлық мүліктерімен жауап берді. 
Бухгалтерлік есепті енгізу мен ұйымдастыру және қаржылық есепті дайындау 
Кәсіпорын басшылығы бас бухгалтерге қаржылық есептітің көрсеткіштерін құру жөніндегі 
Бас бухгалтер бухгалтерияда болған барлық операцияларға жауапты болады. Бухгалтерлік 
Қандай да кәсіпкерлік қызметтің нәтижесі қаржылық ресурстардың бар болуы 
Қаржылық тұрақтылық – кәсіпорынның шаруашылық қызметін жүргізуге жектілікті қаржылық 
Қаржылық жағдайдының негізгі ақпарат көзі - бухгалтерлің баланс. Бухгалтерлік 
Баланс мәліметтері негізінде сыртқы пайдаланушылар осы кәсіпорынмен серіктес болу 
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен оның тұрақтылығы белгілі деңгейде кәсіпорынның 
Кесте 1 – «ERK–TRUST» ЖШС 2007-2009 жж. баланс активтерінің 
Мүлік түрлері 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл Ауытқу, 
теңге % теңге % теңге % 2008-  
2007 жж. 2009/  
2008 жж.  
Негізгі құралдар 4686192 99,8 5790110 93,1 5922762 91,6 +1103,9 
Материалдық емес активтер 7229 0,2 26047 0,4 23809 0,4 
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек - - 304566 4,8 172331 
Басқа да ұзақ мерзімді активтер - - 101847 1,6 
Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 4693421 86,7 6222570 91,1 6468897 
Тауарлы-материалдық қорлар 227120 31,5 211332 34,7 231072 31,7 -15788 
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 468207 64,9 322630 53 449479 
Ақша қаражаттары 25532 3,5 9228 1,5 7161 0,9 -16304 
Басқа да қысқа мерзімді активтер - - 65112 0,9 
Қысқа мерзімді активтердің барлығы 720859 13,3 608302 8,9 728639 
Активтердің барлығы 5414280 100 6830872 100 7197536 100 +1416,6 
Берілген кесте мәліметтері негізінде «ERK–TRUST» ЖШС-нің баланс активтерінің құны 
Мұндай оң аутықу негізгі құралдар санының өсімінен болып отыр. 
Активтердің құрылымын қарастыратын болсақ, кәсіпорын мүлкінің көп бөлігін ұзақ 
Кәсіпорын мүлкінің көлемінің артуы немесе кемуінің себебі оның құрылу 
Кәсіпорынның мүліктік жағдайына баға 2-кестеде берілген.  
Кесте 2 – «ERK–TRUST» ЖШС 2007-2009 жж мүліктік жағдайының 
Көрсеткіштер Есептеу формуласы Мәні Шекті мәні  
2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл  
Өндірістік бағыттағы мүлік коэффициенті (Нег.құр.+қор+аяқ.өнд)/  
Баланс валютасы 1,225 0,878 0,855 >0,5  
Активтердің мобильділігінің коэффициенті Ағымдағы активтер/  
Баланс валютасы 0,133 0,089 0,101 >0,5  
Мобильді және иммобильді қаражаттарының қатынасының коэффициенті Ағымдағы активтер/  
Ұзақ мерзімді активтер 0,153 0,098 0,113 >0,5  
Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициенті Нег.құр.қалдық құны/  
Баланс валютасы 0,865 0,847 0,823 >0,5  
Негізгі құралдардың жарамдылың коэффициенті Нег.құр.қалдық құны/  
Нег.құр.бастапқы құны 0,731 0,743 0,797 >0,5  
Негізгі құралдардың тозу коэффициенті Нег.құр.тозу құны/  
Нег.құр.бастапқы құны 0,268 0,257 0,286 <0,5  
2-кестеде келтірілген мәліметтерде кәсіпорынның мүліктік жағдайын сипаттаушы көрсеткіштер әртүрлі 
Кәсіпорынның авансталған капиталдың құрамы мен құрылымы 3-кестеде келтірілген:  
Кесте 3 – Кәсіпорынның авансталған капиталының құрамы мен құрылымы  
Капитал көздері Сомасы, мың тг Құрылымы, % Құрылымның өзгерісі, 
2007  
жыл 2008  
жыл 2009  
жыл 2007  
жыл 2008  
жыл 2009  
жыл  
2008–2007 жж. 2009–2008 жж.  
Меншікті капитал 4978,4 6487,9 6775,6 91,9 94,9 94,2 +3,03 
Тартылған капитал 435,9 342,1 422,0 8,1 5,1 5,8 -3,03 
Барлығы 5414,3 6830,0 7197,6 100 100 100 х х  
3-кестеде берілген көрсеткіштерді талдай отырып кәсіпорынның үш жылдағы капитал 
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын 4-кестеде келтірілген көрсеткіштер арқылы көруге болады.  
Кесте 4 – Кәсіпорынның 2007-2009 жж. қаржылық тұрақтылығының 
Көрсеткіштер Мәні Шекті мәні  
2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл  
Қаржылық тәуелсіздік коэффициенті 0,92 0,95 0,94 >0,5  
Қаржылық тәуелділік коэффициенті 0,08 0,05 0,06 <0,5  
Қаржыландару коэффициенті 11,4 18,9 16,0 >1  
Қаржылық тәуекел коэффициенті 0,09 0,05 0,06 <1  
Қаржылық тұрақтылық коэффициенті 0,92 0,95 0,94 >0,9  
Маневрлік коэффициенті 0,06 0,04 0,04 >0,5  
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының жағдайы қаржылық коэффиценттері жүйесімен сипатталады. 4-кестедегі 
Меншікті және тартылған капитал қатынасы 2007 мен 2008 жылдары 
Кәсіпорынның болашақта күтілетін төлем қабілеттілігіне сипаттама беру үшін баланс 
Өтімділік көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасын 5-кесте мәліметтерінен көруге болады. 
Кесте 5 – Серіктестіктің төлем қабілеттілігінің көрсеткіштері  
Көрсеткіштер Мәні Шекті мәні  
2007 жыл 2008 жыл 2008 жыл  
Абсолютті өтімділік коэффициент 0,06 0,03 0,02 >0,2  
Жылдам өтімділік коэффициенті 1,13 0,97 1,08 >1  
Ағымдағы өтімділік коэффициенті 1,65 1,77 1,73 >2  
Жалпы өтімділік коэффициенті 0,89 1,23 1,12 >0,9  
5-кестедегі мәліметтер бойынша абсолютті өтімді активтер ең жедел міндеттемелерді 
Кәсіпорынның төлем қабілеттілік деңгейі жыл сайын өзгеріске ұшырап отырғанын 
Берілген көрсеткіштер тек кәсіпорын өзіне ғана емес, сыртқы талдау 
2.2 Бюджетпен тікелей салықтар бойынша есеп айырысу есебі 
Қазақстан Республикасының Салық заңнамалары салықтарды бірнеше белгілер бойынша жіктейді. 
Тікелей салық – тікелей табыс немесе меншік иеленушілерден алынады, 
Тікелей салықтың өзі нақты және дербес салықтар болып бөлінеді. 
Дербес салық – салық төлеушілердің табыстарына салынатын салықтарды атауға 
Қазақстан Республикасында дербес салықтарға келесі салық түрлері жатады:  
корпоративтік табыс салығы;  
жеке табыс салығы;  
әлеуметтік салық.  
Дербес салықтың нақты салықтан айырмашылығы салық төлеушілердің нақты төлем 
Қазақстан Республикасында қазіргі таңда арнайы бағдарлама қабылданып электронды үкімет 
Ал салықтарды бухгалтерлік регистрлер негізінде жасалған салық есептілігін қолдана 
Корпоративтік табыс салығы.  
Корпоративтік табыс салығын салу объектілері мыналар болып табылады:  
1) салық салынатын табыс;  
2) төлем көзінен салық салынатын табыс;  
3) Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын 
Салық салынатын табыс Салық Кодекстің 99–бабында көзделген түзетулерді ескере 
2010 жылы салық төлеушiнiң Салық Кодекстiң 133–бабында көзделген табыстар 
Корпоративтік табыс салығы үшiн 1 қаңтар – 31 желтоқсан 
Кәсіпорынның жылдық табысы Қазақстан Республикасында алынуға жататын табыстардан тұрады.  
Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар, көрсетілген 
Кәсіпорынның табысты алу мақсатында жасалған қызметпен байланысты шығындар салық 
Шегерімдер табыс алуға бағытталған қызметтерден нақты шығындарды дәлелдейтін кәсіпорынның 
Жылдық жиынтық табыстан кәсіпорын мынандай шегерімдерді №1-регистрде «Корпоративті табыс 
қызмет бабымен іс-сапарға кеткен шығындар: іс-сапар орынына дейін бару 
өкілдік шығындар;  
күмәнді қарыз талабы бойынша шегерімдер. Егер алдын ала күмәнді 
жұмыскерлердің табысы мен табысы болмайтын басқа да төлемдер бойынша 
жұмыскерлерді оқыту мен біліктілігін көтерумен байланысты шығындар. Кәсіпорын жұмыскерлерді 
айыппұл, пенялар, пайыздар бойынша шығындар;  
салықтар мен басқа да бюджетке міндетті төлемдер бойынша шегерімдер;  
тіркелген активтер бойынша шегерімдер.  
Кәсіпорын салық салынатын табыстың мөлшерін азайтуға құқысы бар, егер 
әлеуметтік саладағы объектілерді қолданудан алынған табыстардан шығындар сомасының жоғары 
коммерциялық емес және әлеуметтік салада, қайтарымсыз негізде, қызмет жасайтын 
салық төлеуші шешімі негізінде демеушілік немесе әлеуметтік көмек;  
мүгедектердің еңбегі төлеуге және еңбекақыдан әлеуметтік салықты есептеудегі сомадан 
салық төлеушімен еңбек келісім шартымен қатынасы жоқ, бірақ міндетті 
Жеке тұлғаларды оқыту шығындар кәсіпорынның салық салынатын табысты азайтады. 
оқу төлеміне нақты өндірістік шығындар;  
тұруға нақты өндірістік шығындар:  
оқу жеріне жету және қайта келуге жолға нақты өндірістік 
Сондай-ақ кәсіпорын келес шығындарға салық салынатын табыс мөлшерін азайта 
негізгі құралдардың қаржылық лизингі, жылжымайтын мүлікке, биологиялық активтерге инвестициялар 
мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар, агенттік облигациялардан сыйақылар мен мемлекеттік 
Салық кодекстің 134 бабының 2 пунктінде көрсетілмеген кәсіпорын алған 
Корпоративті табыс салығы бойынша декларацияны кәсіпорын 100.00 форма бойынша 
«Бір жылға кәсіпорынның КТС бойынша оперативті ақпараттар» салық регистрі 
Кәсіпорын корпоративті табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысқанда келесідей 
Кесте 6 – Корпоративті табыс салығын төлеу бойынша шоттар 
№ Операциялардың мазмұны Сомасы, мың тг Шоттар корреспонденциясы  
Дт Кт  
1 КТС жөніндегі декларация бойынша корпоративті табыс салығын есептеу 
2 Корпоративті табыс салығын төлеу шотында аванстық төлемдерді есепке 
3 Корпоративті табыс салығын төлеу 655 3110 1030  
Жеке табыс салығы.  
Есепті жыл бойы салық салынатын табысқа ие болған жеке 
Жеке табыс салығының мөлшерін есептеу үшін: еңбеақыдан міндетті 10% 
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысудың 
Кесте 7 – Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша 
Мазмұны Шоттар корреспонденциясы Салық сомасы, тг  
Д-т К-т  
Жеке тұлғалардан табыс салығы ұсталған кезде 3350 3120 
Жеке табыс салығы бюджетке төленгенде 3120 1030 
Жеке табыс салығы бойынша декларация тұрғылықты жердегі 
Тоқсан сайын есепті тоқсанна кейігі айдың 15-нен кешіктірмей Кәсіпорын 
Бухгалтерлік есеп мәліметтері 200.00 формада көрсету үшін ай сайын 
«Кәсіпорының жеке табыс салығы бойынша оперативті ақпараттар» салық регистрі 
Төртінші тоқсанның деклараицясына қосымша №2-б регистріне «Кәсіпорын бойынша 200.00 
Жыл соңында «Кәсіпорын бойынша жеке табыс салығы бойынша оперативті 
Салық кодексінің 364 бабының 1 пунктіде көрсетілгендей тоқсан сайын 
Әлеуметтік салық.  
Әлеуметтік салық – заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтарының бірі. 
Жұмыс берушінің табыс түрінде қызметкерлерге төлейтін шығыстары салық салу 
Әлеуметтік салық кәсіпорынның еңбекақы қорынан міндетті зейнетақы қорын (10 
Әлеуметтік салық бойынша есеп айырысу операциялары 3150 «Әлеуметтік салық» 
Кесте 8 – Әлеуметтік салық бойынша шоттар 
Мазмұны Шоттар корреспонденциясы салық сомасы, тг  
Д-т К-т  
Әлеуметтік салық сомасы есептелгенде 7210 3150 84150  
Әлеуметтік салықтың бюджетке аударылуы 3150 1030 84150  
Әлеуметтік салықты төлеу салық төлеушісінің орналасқан жері бойынша есепті 
Әлеуметтік салық жөніндегі декларация орналасқан жері бойынша салық 
Талдау барысында анықталғанындай негізгі құралдар кәсіпорын активтерінің негізгі бөлігін 
Мүлік салығы.  
Кәсіпорын №6 регистрде көрсетілгендей мүлікке салық төлеушісі болып табылады. 
Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер үшін негізгі құралдар–жабдықтар немесе 
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша айқындалатын салық салу объектілерінің 
Заңды тұлғалардан мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа жылдық 
Мүлік салығы бойынша бюджетпен есеп айырысудың есебі 3180 «Мүлік 
Кесте 9 – Мүлік салығын төлеу бойынша 
Мазмұны Шоттар корреспонденциясы салық сомасы, тг  
Д-т К-т  
Мүлік салығы есептелген кезде  
7210 3180 128000  
Мүлік салығы бюджетке төленген кезде  
3180 1030 128000  
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша 
Жер салығы.  
Серіктестік №5 регистрде көрсетілгендей жер салығын төлеуші болып саналады. 
Жер учаскесі салық салу объектісі болып табылады. Жер салығын 
Елді мекендер шегінде орналасқан онеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және 
Салықты есептеу әрбір жер учаскесі бойынша салық базасына тиісті 
Заңды тұлғалар декларацияны салық органына есепті салық кезеңінен кейінгі 
Серіктестікте жер салығының сомасы 2007 жылы – 18545 
Жер салығы бойынша бюджетпен есеп айырысудың есебі 3160 «Жер 
Жер салығын есептеген кезде:  
Д–т 7210 «Әкімшілік шығыстар»;  
К–т 3160 «Жер салығы».  
Жер салығын аударған кезде:  
Д–т 3160 «Жер салығы»;  
К–т 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары». 
Көлік құралы салығы.  
Шаруашлық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы салық салу объектілері 
Салықты есептеу айлық есептік көрсеткіштер мен әрбір санаттағы 
Салық төлеуші салық салу объектілерін, әрбір көлік құралы бойынша 
Серіктестікте көлік құралы салығының сомасы 2007 жылы – 
Көлік құралы салығы бойынша есеп айырысу операциялары 3170 
Салық есептелген кезде келесідей бухгалтерлік жазба беріледі:  
Д–т 7210 «Әкімшілік шығыстар»;  
К–т 3170 «Көлік құралдары салығы».  
Салық төленгенде:  
Д–т 3170 «Көлік құралдары салығы»;  
К–т 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары». 
Кәсіпорын көлік құралына салықты көлік құралының тіркелген жері бойынша 
Ай сайын кәсіпорында 700.00 форманы ұсыну үшін қажет бухгалтерлік 
2.3 Бюджетпен жанама салықтар бойынша есеп айырысу есебі 
Жанама салық – тауар бағасына қосылады және тауар сатқанда 
Жанама салықтардың ауыртпалығы тауарларды соңғы тұтынушыға түседі. Жанама салықтарда 
Жанама салықтарды әмбебап, жеке, қазыналық монополия жанама салық және 
Әмбебап салығы қосылған құн салығы ретінде қаралады. Ал жеке 
«ERK–TRUST» ЖШС аталған салық түрлерінің арасынан қосымша құн салығын 
Пропорционалды әдіс бойынша қосылған құн салығы айналымның жалпы слмасынан 
Бюджетке төленуі тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілген өнім 
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленетін қосылған құн салығының 
Айналымға келесілерді сату, қызмет көрсету жатпайды:  
жарғылык капиталға салым ретінде берілетін немесе қайтарылатын мүліктер;  
жарнама мақсатында қайтарусыз берілген тауарлар;  
тауарларды қайтарып беру;  
заңды тұлғамен қайта құрылған негізгі құралдар, материалдық емес активтер 
жеке тұлғаның мүлкін өткізу бойынша айналым, егер ол 
Салық салынатын айнылымның мөлшері тауарларды сату, қызмет көрсетуде жақтардың 
Кәсіпорын тауарлар, қызметтер, жұмыстар бойынша айналым жасағанда алынған тауарларды 
Құн салығын есептеуге негіз болатын шот-фактурада Салық кодексінің 256 
шот-фактураның реттік нөмірі;  
құрастырылған шот-фактураның күні;  
мердігер мен сатып алушының толық аты-жөні, мекен-жайы;  
тауар алушы мен мердігердің сәйкестендіру нөмірі;  
өнім беруші-қосылған құн салығын төлеушінің қосылған құн салығы бойынша 
сатылған тауарлар, көрсетілген қызметтер атауы;  
қосылған құн салығының мөлшерлемесі;  
сатылған тауарлар, көрсетілген қызметтердің қосынлған құн салығымен есептегендегі құны.  
Шот-фактура өткізу бойынша жасалған айналымнан ерте не кеш толтырылмайды. 
Кәсіпорын бойынша қосылған құн салығын есептеу мен бюджетке аудару 
Кесте 10 – Қосылған құн салығы бойынша шоттар корреспонденциясы  
№ Операциялардың мазмұны Сомасы, мың тг Шоттар корреспонденциясы  
Дт Кт  
1 Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге орындалған жұмыс үшін 
2 Сатып алынған тауарлар бойынша есепке жатқызылған ҚҚС 800 
4 Салық кезеңі аяқталғаннан кейін есептелген ҚҚС сомасын есепке 
5 ҚҚС жөніндегі декларация бойынша есептелген ҚҚС сомасын аудару 
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленетін қосылған құн салығының 
3 «ERK–TRUST» ЖШС–де БЮДЖЕТПЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ 
3.1 Бюджеттік төлемдерді талдау  
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекеттік тұрғыдан бекітіп, пайдалану, 
Қазақстан Республикасында соңғы жылдары аймақтың экономикаға, аймақтарды дамытуға, республикадағы 
Қазақстан Республикасындағы салық төлеу міндеттемесі азаматтардың конституциялық міндеттемесіне енгізілген. 
«ERK–TRUST» ЖШС–нің қысқа мерзімді міндеттемелердің құрылымы мен құрамына және 
Кесте 11 – Қысқа мерзімді міндеттемелердің құрамы 
Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл 2009/  
2007, %  
тг % тг % тг %  
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер 140500 32,2 150200 43,9 205000 
Салық бойынша міндеттемелер 125800 28,9 85000 24,8 124700 29,5 
Басқа да міндетті төлемдер 25600 5,9 35600 10,4 
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 122200 28,0 42800 12,5 30800 
Басқа міндеттемелер 21800 5,0 28500 8,3 35000 8,3 160,6  
Барлығы 435900 100,0 342100 100,0 422000 100,0 96,8  
11-кесте мәліметтері негізінде 2009 жылы серіктестіктің қысқа мерзімді 
Кәсіпорын осы салықтарды заңнамаға сәйкес төлеу үшін салық саясатына 
Жыл бойы есептелген салық пен бюджетке төленген салықтардан жыл 
«ERK–TRUST» ЖШС–нің 2007-2009 жылдарға есептелінеген салықтардың құрамы мен құрылымы 
Кесте 12 – «ERK–TRUST» ЖШС бюджетке төленген салықтық 
Салық түрлері Сомасы, мың тг 2009–2007 жыл. +-  
2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл мың теңге %  
КТС 2145 1845 1215 -930 -43,4  
ЖТС 1025 1450 1310 +285 +27,8  
Әлеуметтік салық 1085 1540 1456 +371 +34,2  
Мүлік салығы 560 584 594 +34 +6,1  
Жер салығы 112 108 105 -7 -6,3  
Көлік құралы салығы 85 96 105 +20 +23,5  
Барлығы 5012 5623 4785 -227 -4,5  
«ERK–TRUST» ЖШС–де 2009 жылы жалпы 4785 мың теңгенің салықтары 
Төленген әлеуметтік салығының сомасы 2007 жылы – 1085 мың 
3.2 Бюджетпен қарым-қатынас есебін жетілдіру жолдары  
Салықтар әр мемлекет бюджетінің ең негізгі құраушы көзі болғандықтан, 
Экономикадағы әр түрлі салалардың ішінде қазіргі кезде ең маңызды 
Заңды тұлғаларға салық салудағы мәселелердің ең негізгісі болып, салық 
Мемлекет бюджетінің кіріс бөлімін қалыптастыратын салықтық түсімдердің ішінде маңызды 
Американдық экономист жалпы экономикалық конъюктураны ынталандыру мақсатымен Лаффердің есептеулері 
Сурет 2 – Салық мөлшерлемесіне байланысты бюджет түсімінің өзгерісі  
2-суретте келтірілген сызбадан мемлекеттік бюджетке түсетін корпоративті табыс салығы 
Жалпы салық саясатының мақсаты – салық салу базасын кеңейту, 
Мемлекеттің мақсаты өндіріс саласын дамыту, кәсіпкерлікті қолдау, аз да 
Бюджтепен есеп айырысуда тек салық мөлшерлемелерін жетілдіріп қана қоймай, 
Қазіргі жағдайдағы салықтық бақылауға жетілдірудің қажеттігі тәжірибе көрсеткендегі төменгі 
салықтық бақылау субъектісінің ұйымдастырушылық, әдістемелік және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуі 
салықтық бақылау субъектісі мен салық төлеуші арасындағы қарым-қатынастарда кездесетін 
салықтық бақылау органының қаржылай жеткіліксіз қамтылуынан, яғни салық жинауға 
Салықты бақылаудың тиімділігі олардың заңды бұзушылықтарды болдырмауына және салық 
Салықтық бақылаудың ақпараттық технологияларын жетілдіруде төмендегідей мәселелерді шешуді мақсат 
әр маманды біліктілігін арттыру үшін курс семинарлар міндетті 
компьютерлік бағдарламамен қатар салық заңдарына өзгерістер енуден салық инспекторы 
Салықта бақылауды жетілдірудің ең негізгі міндеті оның базасы мен 
Егер кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу жағдайы жағынан қарасақ, жыл 
Кәсіпорында қосылған құн салығы жөнінде қалдықтың бар болуы кәсіпорынға 
Әлеуметтік салықтың өсуіне себеп болып кәсіпорында жұмыскерлердің санының артуы 
Талдауда көрсетіген ауытқуларды болдырмау үшін кәсіпорынның көрсететін қызметтерден түсетін 
Кәсіпорындарда қазіргі кезде ішкі бақылауы дұрыс жүргізілмеген, ал сырттай 
Бюджетпен қарым–қатынасының есебінің ерекшеліктерін ескере отырып, серіктестікте барлық салықтық 
Қазіргі кезде бухгалтерлік есепті автоматтандыру дербес компьютерлер көмегімен жүзеге 
«1С: Бухгалтерия 8» бағдарламасы – бухгалтерлік пен салық есебін 
«1С: Бухгалтерия 8» бағдарламасы көмегімен көптеген мәселелерді шешуші құрал 
«1С: Бухгалтерия 8» салық есебіне арналған жеке шоттар жоспарын 
«1С: Бухгалтерия 8» типтік операцияларды жүргізуде пайдаланушыға ыңғайлы әр 
Салық есептілігінінің қайта құрылған, жаңа механизмі пайдаланушыға көптеген салық 
Бухгалтерлік есеп пен салық есебінің есеп беру формаларын құру 
Жеткізушілер мен мердігерлердің ҚҚС бойынша есеп айырысу толық автоматтандырылған, 
Бағдарлама салық салудың жалпы жүйесіне негізделген. Салық есебін жүргізу 
Салық есебінің мәліметтері бойынша автоматты түрде салықтық реестрлер құрылып 
Компьютерлік технологиялардың озық жүйелерін қолдану арқылы есепті тиімді жүргізумен 
ҚОРЫТЫНДЫ  
Бюджеттің қайнар көзі – салықтар саналады. Салық – мемлекеттік 
Салық жүйесі экономиканың ең басты салаларына, яғни ауылшаруашылық саласына, 
салықты жинау жүйесі өте ықшам, оған жұмсалатын шығындар мүмкін 
салықты төлеу процедурасы төлеушілер үшін ыңғайлы, көп уақыт алмайтыны 
салықтың салмағын шамадан тыс арттырып, кәсіпкерлердің белсенділігіне нұқсан келтірмеуге 
салық салу принципі өндіріс шығындарын арттырып, өндіріс көлемінің өсуіне, 
салықты салу процесі конъюктуралық және жұмыстылық саясатының іске асырылуына 
салықтарды алу принциптері, сонымен бірге, табыстың мүмкін болғанша әділетті 
құрамындағы әрбір салықтың мақсаты нақты анықталған біртұтас салық жүйесін 
Салық салу жүйесін оңтайландыруда биылғы жылы салық жүйесіне біршама 
Жыл сайын салық жүйесін жаңадан құру әр мемлекетте болатын 
Мемлекетте салық жүйесін жетілдіргеннен бері жеке кәсіпкерлік дамып, заңды 
Зерттеу жұмысының мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтап, бюджетпен 
Осы аталған мақсатқа қол жеткізу үшін зерттеу барысында төмендегідей 
салық салудың теориялық және әдістемелік негіздерін талдай отырып, жалпы 
қолданыстағы заңды және жеке тұлғаларға салынатын салықтарының мемлекеттік бюджетті 
кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау;  
тікелей мен жанама салықтар бойынша есебінің дұрыс ұйымдастырылғаны мен 
Қазақстан Республикасының салық салу жүйесін жетілдіру бойынша негізделген тәжірибелік 
Орындалған жұмыстың объектісі болып Астана қ. «ERK–TRUST» ЖШС  
Зеттеру барысында кәсіпорынның толық өндірістік-ұйымдастырушылық сипаттамасы, қызметіне қаржылық және 
«ERK–TRUST» ЖШС активтері әр жылы артып жатыр. Бұл 
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын сипаттаушы көрсеткіштер әртүрлі мәндерге ие болып 
«ERK–TRUST» ЖШС-нің капитал көздерінің басым бөлігін меншікті капитал үлесін 
Серіктестік төлеген салықтардың сомасы да жылдан жылға артып келеді. 
Дипломдық жұмыстың соңғы бөлімінде кәсіпорынның бюджетпен қарым-қатынасы талданған. Әрбір 
Сонымен қоса, бюджетке түсетін салықтар мөлшерінің артуы және ол 
Жұмыста талданған мәліметтерді есекере отырып, мынандай ұсыныстар жасауға 
кәсіпорын ішінде ішкі бақылау жүйесін ұйымдастыру;  
басқару есебіне көбірек көңіл бөле отырып, табыстарды бөлу жоспарын 
салық кодексінің шеңберінде кәсіпорын төлеп жатқан қосылған құн 
әлеуметтік салығы бойынша медициналық сақтандыру мен әлеуметтік қамсыздандыру мөлшерлерін 
несиелер мен қарыздарды мүмкіндігінше уақытында өтеу мен көлемін азайту.  
ҚОЛДАНЫЛҒAH ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗІ  
«Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа 
Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасының 2007 
Үмбеталиев А.Д., Керімбек F. Салық және салық салу. – 
Салық және бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдер туралы 
Байболтаева Н.Ә. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы: Қазақ аграрлық университет, 
Сұлтанова Б.Б. Салық есебі.– Алматы: Экономика, 2008.– 240бет.  
Радостовец В.К., Радостовец В.В.,.Ғабдуллин Т.Ғ, Шмидт О.И. Кәсіпорындығы бухгалтерлік 
Русакова И.Г. Налоги и налогообложение. – Москва: Финансы «Юнити», 
Нурумов А.А., Бекболсынова А.С. Налоги и налогообложение Астана: Изд–во 
Миляков Н.В. Налоги и налогообложение – Москва: Инфра–М, 2006.–509 
Сейдахметова Ф. С. Налоги в Казахстане – Алматы: "LEM", 
Нурумов А.А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран.–Алматы: 2005–216 
Қамбарова А. М. Бюджет бойынша тәжірибелік жинақ.– Алматы: Фолиант, 
Сейдахметова Ф. С. Бухгалтерский учет в современных условиях –Алматы: 
Нурумов А.А., Аймурзина Б.Т. Государственные финансы. – Астана: Изд. 
Өтебаев Б. С. Мемлекеттік бюджет – Алматы: Экономика, 2006.–320 
Бекболсынова А.С. Налоги и налогообложение. – Астана: 2007.–376 бет.  
Исмаилова А.С., Байдаков А.Қ. Қаржылық және басқару 
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т, Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын 
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А.,  
Жантаева А.О–Қаржылық есеп. – Алматы: Экономика, 2001. – 330 
Сейдахметова Ф.С. Қазіргі замандағы бухгалтерлік есеп – Алматы: LEM, 
Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. 
Әбдіманапов Ә. Қаржылық есеп. – Алматы. 2007. – 452 
Баймуханова С. Б. Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2007–296бет  
Қабылова Н.Қ., Доспалинова III.А. Бухгалтерлік есеп негіздері–Алматы: Фолиант, 20077–316 
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принцинтері.–Алматы: 2006. – 
27.Қабылова Н, Доспалипова Ш, Оразалинов Е. Бухгалтерлік есеп негіздері. 
28. Салық огранының сайты www.salyk.kz  
29. Қаржы министрлігінің сайты www.minfin.kz  
7  
30  
20 5  
10  
0  
Са лық мөлшерлемесі %  
лық  
с  
т  
а  
в  
к  
а  
с  
ы  
%  
Мемлекеттік бюджет түсімі  
Салық бойынша есеп айырысулар  
Шоттар бойынша айналым–қалдық тізімдеме. Бас кітап  
Талдаулық есептің тіркелімдері  
Ордер журналы бойынша немесе шоттар бойынша карточкалар  
Салық бойынша есеп айырысу көрсеткіштері негізделген құжаттама  
Салық есебінің тіркелімдері  
Алғашқы (бухгалтерлік) және салықтық құжаттар