Табиғат жағдайлары

Ормандар  Ресейдің негізгі өсімдік жабыны болып табылады, және территориясының  45% алып жатыр. Ормандар Ресейдің экономикасында сүрек көзі, басқа да шикізат көздері (өсімдіктер –смола, саңырауқұлақтар, жеміс-жидектер, дәрілік өсімдіктер; жануарлар – ет, тері, құнды дәрілік препараттар – панты, бобровая и кабарожья струя, медвежья желчь) ретінде маңызды орын алады. 1993 жылы орман қорында орманды аудандар – 886.5 млн.га, ал жалпы сүрек қоры 80.7 млрд. м³ құраған, бұл сәйкесінше әлемдік қорлардың 21,7 және 25,9% құрайды. Екінші көрсеткіштің артық болуы Ресей ормандары әлемнің басқа ормандарына қарағанда біршама продуктивті екенін көрсетеді. Ормандар атмосфераның газды балансында және Жердің планетарлы климатын реттеуде өте маңызды орын алады. Б.Н.Моисеев есептеуінше Ресей ормандары үшін жалпы баланс көмірқышқыл газы үшін - 1789064.8 мың т, ал оттегі үшін 1299019.9 мың т құрайды. Жыл сайын Ресей ормандарында 600 млн т көміртегі депонирленеді.

Ресейде

 ормандардың  негізгі қорлары Сібір мен  Қиыр Шығыста, сонымен қатар,  Европалық бөлігінің солтүстігінде  орналасқан. Ормандылығы жоғары  аудандарға Иркутск, Вологодск, Костромск пен Пермь облыстар, Приморск өңірі, Хабаровск өңірінің оңтүстік бөлігі, Красноярск өңірінің Енисей алқабы, Коми Ресупубликасы жатады.  Алайда, ормандылығы сүректің жоғары қорларымен тек Приморск өңірінде және аз дәрежеде Красноярск өңірінің оңтүстігінде сәйкес келеді. Продуктивті ормандар өсетін басқа региондарда (Кавказ, Алтай, Европалық бөлік) ормандылық антропогендік фактор әсерінен айтарлықтай төмендеген. Орманға кедей аймақтарға Ресейдің Европалық бөлігінің оңтүстігі – Ростов, Волгоград, Астрахань, Орынбор, Ставропольск өңірі мен Қалмық Республикасы, сонмен қатар, жазықты тундра аймақтары жатады. Бұл территорияларда қазіргі ормандылық табиғи ормандылықтан айтарлықтай төмен екенін айта кеткен жөн.

Ресей территориясындағы ормандардың  аудандары 500 жыл бойы үнемі азайып келеді, оның ішінде ХХ ғасырда күрт азайды. Алайда, бұл азаю процесі  бүкіл әлемге қарағанда Ресейде  төмен дәрежеде өтуде. 1983 - 1993 жылдарда Ресейде ормандардың жалпы ауданы 6 млн га артқан, бірақ бұл есеп жүйесінің өзгеруімен байланысты. Алайда, көптеген регондарда ормандардың қалпына келуі ауыл шаруашылығы мен экономикадағы дағдарыс есебінен жүруде. Ал сүрек қорлары 1.2 млрд. м³ төмендеген, бұл деген Ресей ормандары жасарып жатқанын көрсетеді, яғни ең құнды жетілген және продуктивті ормандар кесіліп, қалпына келу аса құнды емес майда жапырақты молодняктар есебінен жүріп жатыр.

Көміртегіні депонирлеу

Соңғы жылдары атмосфераға парник газдарының (көмірқышқыл газ,метан, және т.б.) көптеп бөлінуі мәселесімен байланысты орман жіне басқа да табиғи экосистемлар тіпті басқа жаңа аспектілер бойынша  қарастырыла бастады. Ормандарды сақтау және өсіру (разведение) табиғи  отынды жағу кезінде атмосфераға бөлінетін көмірқышқыл газын баланстауға мүмкіндік беретін, атмосфералық көміртегіні байланыстыру (депонирлеу) тәсілі ретінде қарастырылады. Ресей ормандары жыл сайын депонирлеу көлемі 261.64 млн т, бұл 959 млн т көмірқышқыл газына эквивалентті болады. 1995 ж                          

Тайга, соның ішінде қарастырылатын территория шекарасында орман және орманды  емес әр түрлі экосистемалардың күрделі  комплексін түзеді. Бүл территорияларда  ормандар ауданы бойынша басымдылық көрсетпейді, көбінесе болота кездеседі. Түпкі ормандар коренные ішінен бұл аймақтарда қылқан жапырақты ормандар басым келеді. Орман қорының мемлекеттік есебінің мәліметтері бойынша қылқан жапырақты породалар басым болатын (негізінен қарағай, шырша, аз деңгейде  лиственница мен Сібір қарағайы, кедр) ормандарға жалпы ормандар аудандарының шамамен 77% келеді (Лесной фонд ..., 1999).

Майда жапырақты породалар басымдылық көрсететін ормандар (қайың мен осины) Орман қорының мәліметі бойынша, сәйкесінше,  жалпы орман ауданының 23% алады.

Жалпақ  жапырақты породалар басым болатын  ормандар (емен, вяз, ясень, клен, липа) қарастырылатын территорияның оңтүстік-батысында (Псков пен Новгород облыстары) орналасқан және жалпы орман ауданының 0,01%-дан аз үлесін алады. Негізінен жалпақ жапырақты породалар басқа сүректі породалар басымдылық ететін ормандардың құрамында қоспа түзеді. 

Тайганың  солтүстік шекарасы біртіндеп тундраға өтеді, мұнда айқын шекара болмайды ғ тек шартты түрде ғана жүргізе  аламыз. Орман жамылғысының сиреуі біртіндеп – сомкнутые солтүстік тайгалық ормандардан сирек ормандарға, нақтырақ айтсақ жеке ағаштар мен тундрадағы ағаш топтарына өтеді. Сомкнутый ормандар тундраға өзендер бойымен кіреді; жеке және орман шоқтары да кездеседі. Тайга зонасының оңтүстік шекарасы, қалыптасуында адамның іс-әрекеті жүздеген жылдар бойы маңызды орын алып келген, күрделі табиғи-антропогендік комплекс түрінде көрінеді. Оңтүстік тайгалық экосистемадан қылқанды-жалпақ жапырақты және жалпақ жапырақты ормандарға ауысу соншалықты біркелкі болғаны, мұнда қандай да бір айқын шекара байқалмайды, сондықтан шекараны тек шартты түрде формальды белгілер бойынша жүргізеді.

Қарастырылып  отқан территорияда табиғи орман  жамылғысы сипаты бойынша төмендегі  бөліктер айқын ажыратылады:

Балтық  кристалды щиті – кристалды жыныстар мен жеңіл сулы-мұзды отложенияларда қарағайлы ормандардың басым болуымен сипатталады. Бұл территорияға орман ландшафттарының спецификалық пирогенді динамикасы тән.  

Уралдың батыс макрожотасы – бұл территорияда шыршалы-самырсынды және шыршалы-самырсынды-кедрлі ормандардың басымдылық көрсетуі тән. Бұл ормандар өрт қаупіне ең аз ұшыраған деп есептелінеді. Ормандардың  картасында бұл территория қошқыл қылқанды ормандардың бірегей массиві  ретінде анық байқалады, бірақ шындығында, орманның оңтүстік бөлігі майда жапырақты  және қылқынды-майда жапырақты ормандармен  жамылған.

Уралдың шығыс макрожотасы – батыс  жотаға қарағанда біршама бөлшектенген және ылғалдығы төмендеу. Орман жамылғысының құрамы және өрт сипаты бойынша батыс  жотадан айтарлықтай ерекшеленеді және ашық қылқан жапырақты ормандар (қарағай, кей жерлерде кедр мен лиственница  басым) басым болуымен сипатталады.

Тайганың  солтүстік бөлігінде болоталардың және төмен продуктивті ормандардыі  көп болуы нәтижесінде осы  орман территориялары бұзылмаған қалпы  қалып отыр.

Ары –Мас орманы Красноярск өңірінде орналасқан. Ауданы – 156,11 км². Вегетациялық кезең шамамен 100 күндей. Қыс қыркүйектің соңы-қазанның басынан маусымның басына дейін созылады, минимальды температура −35-45°C. Маусым айының орташа температурасы. Ағаштардан тек лиственница Гмелина (Larix gmelinii) кездеседі. Даурская лиственница сирек таралған.

Бештауго́р орман массиві —Бештау, Машук, Змейка, Развалка, Железная, Медовая, Кабанка (Тупая) и Острая тауларының жоталарында орналасқан. Жалпы ауданы 6,3 мың га (1970), оның ішінде орманмен жамылған — 5,5 мың га. Өсімдіктердің түрлік құрамы әр түрлі: негізгі орман түзуші породалардың ішінде - ясень обыкновенный, черешчатый, сидячецветный (в верхней), граб пен бук.

Комидің адам аяғы баспаған ормандары Урал тауларының солтүстігінде орналасқан. Бұлар Европада адам аяғы баспаған ең үлкен территориялардың бірі болып табылады (территориясы 32 600 км²).

Бор (орман) – қылқан жапырақты, әдетте, қарағайлы орман. Бор деп құрғақ құмды топырақтағы қарағайлы ормандарды атайды. Борларда қарағаймен қатар қайың, шырша және т.б. ағаш породалары кездеседі.

Атақты  борлар:

Бузулук бор — Самара мен Орынбор облыстарында орналасқан қарағай массиві. Серебряный Бор — Москваның батысында орналасқан орман массиві.

Джанхот боры – Кавказдың Қара теңізінің жағалауында орналасқан. Ауданы шамамен 950 га. Бұл территория пицундк қарағайының ең көп орналасқан аймағы. Қарағай мұнда әр түрлі қауымдастықтар түзеді.  

Сосна пицундская — Қызыл Кітапқа енген. II дәрежедегі жоғалып кету қаупі төніп тұр. Жағалаудан алыс жерлерде екінші яруста пицунд қарағайы еменмен бірге өседі. Қауымдастықтар әр түрлі болады: шөпті жабында қияқөлеңдермен еменді-грабинник, еменді-физоспермовый, сосняк еменді-иглицевый.

Каштакский  бор — Челябинск облысында орналасқан бор. Мұнда кәдімгі қарағай қайыңмен бірге басымдылық көрсетеді, одан төмен осина и берёза пушистая өседі.

Кузедеевская  липовая роща — Кемеровск облысында орналасқан, арасында реликтті липалар кездеседі. Ауданы - 110 км². Оңтүстік Кузбасстың көп бөлігінің территориясы тайгалық ормандар (шырша, кедр) алып жатыр. Липовый арал жалпақ жапырақты ормандармен жамылған.

Жолақты бо́рлар — қарағайлы шөптесін және шөптесін-бұталы ормандар өзен бойларының құмды топырақтарында бойымен таралған. Негізінен Алтай  өңіріндегі Батыс Сібірдің оңтүстігі,  Новосибирск облысы мен Қазақстанның солтүстігінде таралған.