Микроклимат

Микроклимат (грек. mіkros – кіші және климат) – жер бетінің шағын аймағына (мысалы, жотаның беткейі, көлдің жағасы, орман, т.б.) және оны қоршаған ауа қабатына ғана тән климаттық жағдай. Жер бетінің микромасштабтық айырмашылықтарына байланысты, мысалы, қалың орманды алқап климатынан сол орман ішіндегі жеке ашық алаңдар, бөлек шоқ тоғайлар Микроклиматын немесе үлкен қаланың қалыптасқан климатынан ірі кәсіпорын төңірегінің, не жасыл бақтың Микроклиматын ажыратуға болады. Жер бетінен жоғарылаған сайын Микроклимат ерекшеліктері сейіле береді. Микроклиматтың сақталуы ауа райына тығыз байланысты; тынық, ашық кезінде Микроклимат өте айқын байқалады, бұлыңғыр кезінде онша сезілмейді. Микроклиматтық жағдай жергілікті климат элементтерін бақылайтын метеорологиялық станциялардың деректері мен Микроклимат ерекшеліктерін салыстыру жолымен зерттеледі. Егістік жерді дұрыс таңдау, жерді мелиорациялау, өнеркәсіптік және жәй құрылыстар салу кезінде Микроклимат ерекшеліктерін ескеру қажет.^[1]

Микроклиматтың ықпалы

 

Параметрлер - қоршаған заттардың  температурасы және организмның  физикалық қыздыруының  қарқынын, нақты өндiрiстiк жағдайларды мiнездейдi және бәрiнің олардан  айырмашылығы болады. Өзге параметрлер - қоршаған ауаның температура, жылдамдық, салыстырмалы ылғалдық және атмосфералық қысымы - микроклиматтың параметрлерiнiң атауларын алды.

Қай организмындағы ұтымды зат алмасуларды ескертетiн  және жанында жағымсыз сезiнулер және организмның жылу регуляциясының жүйесiнiң кернеулiгi жоқ болатын әуе ортасының микроклиматының параметрлерiн жайлы немесе ұтымды деп атайды.

Адамның нормалы  жылулық күйiнiң жанында бұзатын  шарттар дискомфорт деп аталады. Өндiрiстiк микроклимат ең алдымен қолайсыз әсерлердiң төмендетуiнiң әдiстерi кешенімен технологиялық, санитарлық - техникалық, ұйымдастыруы iске асады және медицина - профилактикалық шаралар: қазiргi ретке, (жұмыс орыны немесе көз, әуе жұпарлаулары және тағы басқалар экрандалу) ұжымдық қорғау құралдарын қолдануы (пештер, ыстық газдары бар құбырлар және сұйықтармен) көз жылулық сәулеленуiнiң беттерiнiң желдету, жылу изоляциясы, ескi жабдықтың алмастыруы тағы басқалар.

Адамның нормалы  тiршiлiк әрекетiнiң керектi шарттарының бiрi - адамның жылулық көңiл- күйiне маңызды ықпал көрсететiн нормалы шарттардың қамтамасыз етуi болып табылады. Метеорологиялы шарттар немесе микроклимат, технологиялық үдерiс, ауа райы, жылдың маусымының жылу шығарғыштық ерекшелiктерi, жылыту және желдетудiң шарттарынан тәуелдi болады.

Адамның тiршiлiк  әрекетi қоршаған ортаға жылулықтың үздiксiз  ерекшелеуiмен жарысады. Оның саны нақтылы  климаттық шарттардағы физикалық  кернеудi дәрежесiнен тәуелдi болады және (орнатыла ала ) 85 дж/с (ауыр жұмыс iстегенде ) 500 дж/с құрайды. Адамның организмының жылу беруi қоршаған ауаның температурасымен, заттар, қозғалыс жылдамдығы және ауаның салыстырмалы ылғалдығымен анықталады. Организм ерекшеленетiн жылулық организмдағы физиологиялық процесстерi қоршаған ортаға нормалы ағу үшiн толық берiлуi керек. Жылу тепе-теңдiгiнiң бұзушылық салдары организмның қызып кетуге немесе өте суытуына мешеулiгiп, қажығыштығын, есеңгiреу және жылулық өлiм келтiре алады.

Организмның жылулық күйiнiң маңызды көрсеткiштерiнiң  бiрi (iшкi органдар) орташа дене ыстығы 36 градус шамасында болып табылады.Ол 5 градус орындаудың жанында физикалық жұмыстың энегрозатратының жылу тепе-теңдiгiнiң бұзушылығының дәрежесi және деңгейiнен тәуелдi болады. Орындаудың жанында орташа ауырлықтың жұмыстары және ауыр дене ыстығының ауасының биiк температурасының жанында градустың 1 2 градусына, бiрнеше  градустарынан жоғарылай алады. Жылу берудегi градустар негiзгi рөлдi градус ең төменгi +25 градусы, ал  +45 градус адам  шыдайды, бірақ сүрiктiң температуралық тәртiбi бойынша  iшкi органдардың ең жоғары температурасы. Оның температурасы ендi түбегейлi шектерде өзгередi және ол дененiң жеке бөлiмшелерiне метеорологиялы шарттардың қолайсыз күйiндегi 30 - 34 градус,  киiммен  орташа температурасы нормалы шарттарда  20 градусына дейiн төмендете алғанды құрайды.

Адам мен  қоршаған ортаның аралығында айырбас  жүреді. Қоршаған беттер және айырбастың процессiндегi ауамен, жылу еткiзумен, оны  шығарудағы  денеге  ұласудың нәтижесiнде  ылғалдың тер бездерiнiң сүрiгiнiң бетiне және тыныс шығарылатын булануында конвекциямен iске асады.

Организм  сонан соң (1%ке дейiн) минералды тұздардың  маңызды санын  жоғалтады. Сұйық  шығыны өндiрiстегi шарттардың қолайсыз күйi - 60 граммына дейiн, оның  ауысымға 8-10 литрлерi (140 шақты грамм жинағы организмда) тұздағанда асқа салынады.   

Қабiлеттiлiктегі  қанның жоғалуы суды ұстап қалуға айырады және жүйенiң жүрек-қолқасын қызметтiнің  бұзылуына алып келедi. Жоғары температурада сонымен бiрге  көмiрсутектер, майлар оңай шығын шығарады, сонымен бiрге келеңсiз салдарына келтiре алған белоктер бүлiнедi.

Ылғалдың  булануы мүмкiндігі  оның массасының төмендетуiн адамға 2-3%ке жолымен  организмның құрғауы болып есептеледi . Құрғату зерделi қызметтiң бұзушылығы, көрегендiктi 6%ке төмендетуге апарады; ылғалдың булануы өлiм нәтижесіне (15-20%ке) алып келедi.

Жұмыс iстейтiн  үлкен температурасы  бар шарттарындағы  су балансының қалпына келтiрулерi үшiн (5% шақты) тұздалған газды судың  қоректенуiнiң тармақтары орнатады. Бiр қатар сусындарда бұл мақсат үшiн белокты-витаминдер қолданылады. Ыстық климаттық шарттарда салқындатылған суды немесе шай iшуге ұсынылады.

Нормалы жылулық  көңiл күй -  адамның жылу шығаруымен, қоршаған ортамен толық қабылданатын орын алады, өйткенi жылу тепе-теңдiгi сонда  орын алады. Iшкi органдардың температурасы осы жағдайда тұрақты болып қалады. Егер организмның жылу өнiмi қоршаған ортаға толық тапсырыла алмаса, iшкi органдардың температурасының өсуi  және мұндай жылулық көңiл күйде болады, ыстық ұғыммен бейнеленедi.

Қоршаған  ортадан болатын адамның жылу изоляциясы орташа ауырлықтың жұмысы су бұрғыш адамның жылу изоляциясы 1, 2 градуста  iшкi органдар 1 сағат арқылы орнатыла алатын  температураның өсуiне алып келедi, 5 градуста ендi температураның жоғарылатуы байқалады және түйiстiре жақындауы барынша мүмкiн.

 Жүйедегi  адамның жылулық көңiл- күйi, жылу  тепе-теңдiгi – окралар деп  аталады. Орта окралардың температурасынан  тәуелдi болады және орта, қунақылық  және ауаның салыстырмалы ылғалдығы,  атмосфералық қысым, қоршаған  заттардың температурасы және организмның физикалық қыздыруын қарқындылығымен сипатталады. Өте төмен температуралардың әсерi адамның денесінің үсiтiп алуына залал келтiре алады, өте жоғары температуралардың әсерi – күйiктерге әкеліп соғады.

 

Желдету және ауа тазарту

 

Микроклиматтың параметрлерi адамның  жылулық көңiл күйi және оның жұмысқа  қабiлеттiлiктерiне тiкелей ықпалы тиеді.

Микроклиматтың параметрлерiн сүйемелдеулерi үшiн жайлылықтың қамтамасыз етуi және тiршiлiк әрекетiне қажеттi деңгейде қажеттi адам  бөлмелердiң желдетуiн қолданады. Микроклиматтың ұтымды параметрлерi ауа тазартудың жүйелерiмен қамтамасыз етiледi, мүмкiн параметрлер - желдету және жылытудың кәдiмгi жүйелерi.

Желдетудегі  жүйе ауа алмасу баспанаға  қамтамасыз ететiн құрылымдардың  кешенi болады, яғни кiр басқан, қыздырылған, дымқыл ауаны бөлмеден алып тастауы және баспанаға жаңа, таза ауаны беру. Желдету -  әрекет ету аймақтары бойынша ауа алмасудың жанында барлық бөлменi қамтитын жалпықатынастық және ауаның айырбасы бөлменiң шектелген бөлiмшесiнде iске асады. Ауаның орын ауыстырулары әдiс бойынша табиғи және механикалық желдетудi жүйелері деп танып бiледi.

Ауа  массаларының орын ауыстыруы арқасында пайда болатын қысымның әр түрлiлiгi сырттан және ғимараттың iшi iске асатын желдету жүйесі табиғи желдету деп аталады.

Ауаның тазалығының сүйемелдеулi шарттары бойынша ұйымдастырылған  желдету қажеттi баспанаға немесе аэрацияға тиiстi тұрақты ауа алмасуға қажетті. Аэрациямен бөлмелердiң ұйымдастырылған, табиғи жалпы алмасу желдетуiн түсудiң нәтижесiнде  ауаның шығарылуы, терезелер және есiктердiң ашылуы арқылы жүзеге асады. Ауа алмасу (сыртқы ауаның температурасы, жылдамдық және желдiң бағытына байланысты) әр түрлi дәрежелермен баспанаға реттейдi.

Табиғи желдетулер негiзгi  үлкен  ауа алмасуларды жүзеге асыру  мүмкiндiгiне механикалық  энергияның шығынынсыз орындалу  болып табылады. Микроклимат және әуе ортасының  сауығуының параметрлерiнiң сүйемелдеушi құралы ретiнде  баспанаға (пәтерлер ),  тұрмыстық және адам жұмыстың нәтижесiнде зиянды заттар ыдырамайтын бөлмелер мол ылғал немесе жылу табиғи желдету өнiмсiз бөлмелер үшiн қолданылады.

Ауа көмегiмен желдетпе арналардың жүйелерi бойынша олардың iшiнен баспанаға әкеліп  желдету немесе механикалық желдетумен арнайы механикалық себепшiлердiң қолдануымен аталады. Желдетудегі жүйенің кең таралғандары - ауаның жанында баспанаға құйылатын жүйемен әкелген құйылу-тартуға негізделеді және жүйелер бiр уақытта жұмыс iстейдi. Өңдеуге душар болатын - ластанулардан қыздыруға немесе суытуға, сулауға немесе тазарту ауаның құйылатын және алып тасталатын желдету жүйелерiмен.  Егер ауа өте шаң болса немесе зиянды заттар баспанаға онда  тарту жүйесiн тазарту құрылғылары икемделуге құйылатын болды.

Механикалық желдету салыстырғанда  табиғи желдетудiң артықшылықтарының  қатарын алады:

   * желдеткiш жасалған қысымның  маңыздылығы әсердiң үлкен радиусы  салдарынан;

   * өзгерту мүмкiндiгi немесе  сыртқы ауаның температурасы және желдiң жылдамдығынан тәуелсiз қажеттi ауа алмасуды сақтау;

   * жылытуға немесе суудың  алдын ала тазартуға, кептiруге  немесе сулауға ауа өндiрiлетiн  баспанаға ұшырау;

   * жұмыс орындарына ауаның  беруi бар ұтымды ауа таратқыштары  тiкелей ұйымдастыру;

   * бөлменiң барлық көлемi  бойынша  олардың үлестiрiлуiн  бiлiм және сақтап қалуы орындарындағы  зиянды ерекшелеулер тiкелей ұстасын,  сонымен бiрге оның атмосферасына  лақтыруды алдында кiр басқан  ауа тазарту мүмкiндiгi.

Механикалық желдетулер кемшiлiктерге   ластануы бар күрес бойынша оның ғимараты және пайдалануды түбегейлi құнды және шаралардың өткiзуiн қажеттiлiкпен ажырату керек.

Өндiрiстiк бөлмелердегi ең алдымен  ұтымды метеорологиялы шарттардың жасаулары  үшiн желдетудi жасалған түрлердi ауа тазарту өте кеңінен қолданады. Ауа тазартулар алдын-ала тап қалған метеорологиялы шарттардың өндiрiстiк бөлмелерi, сыртқы шарттар және тәртiптердiң өзгерiсiнен тәуелсiздегi сүйемелдеудi мақсатпен оның автоматты өңдеуi бөлменiң iшi деп аталады.Ауаның температурасын берудi, оның салыстырмалы ылғалдығы және жылдамдық баспанаға маусым, сыртқы метеорологиялы шарттар және технологиялық үдерiстi сипатқа байланысты баспанаға ауа тазартуда автоматты реттеледi. Арнайы өңдеуден бiр қатар жағдайда өткiзе алады: салқындатқыштарды иондау, дезодорациялар, озондау және тағы басқалар - жеке бөлмелер, бөлмелердiң қызмет көрсетуiне, және орталық - бөлмелер, цехтар және өндiрiстердiң топтарының қызмет көрсетуiне негiзiнен жергiлiктi болады. Желдету ауа тазарту едәуiр қымбаттау, бiрақ өмiр және адамның қызметке арналған ең жақсы шарттарды қамтамасыз етедi.

 

Жылыту

 

Бөлмелердiң жылытуларындағы  мақсаты  ауаның температурасының жылдың суық мезгiлiндегi  сүйемелдеу болып табылады. Жылытудың жүйелерi су перiлерiне бөлiнедi, бу мен әуе және құрамалы. Су мен жылытудың жүйелерi кең тарату, оларды тапты тиiмдi және ыңғайлы. Жүйелер бұл радиаторлар және тұрбаларды жылытқыш құралдар ретiнде қолданылады. Сууды әуе жүйесi берiлетiн ауа алдын ала калориферлердегi қызатындығында.

Оттектiң жеткiлiктi санының бар болуы ауада - организмның тiршiлiк әрекетiнiң қамтамасыз етуге арналған керектi шарт. Төмендету оттегiнiң жетiспеуiне келтiре  ауада оттектiң мазмұнының  негiзгi белгiсі гипоксия заттардың айырбасты бұзылысы, бас ауыруы, есту мүшелерiнiң нормалы жұмысы және көздiң реакция, бұзушылық баяулатылғаны, бас айналу.

 

Жұмыс аймағының әуе ортасы

 

Сау және жоғары өнiмдi еңбектiң керектi шарттарының бiрi ауаның тазалығының  қамтамасыз етуi және нормалы метеорологиялы шарттардың бөлмелердiң жұмыс аймағында биiктiкпен кеңiстiк, яғни  жұмыс орындарында болатын алаңның деңгейiнiң үстiнде 2 мге дейiн болып табылады.

 

Жұмыс аймағндағы  ауаның ластануының  себебі және сипаты

 

Өз құрамындағы атмосфералық ауада (көлем бойынша %) болады: азот - 78, 08 оттек - 20, 95 оқшау газдар тағы басқалар аргон, неон - 0, 93 көмiрқышқыл газдар - 0, 03 қалған газдар. Мұндай құрамдағы ауа тынысқа өте қолайлы. Жұмыс аймағының ауасы келтiрiлген жоғары химия құрамы, өйткенi көп технологиялық үдерiстердi сирек алады зиянды заттардың өндiрiстiк бөлмелерi ерекшелеумен ауада болады- булар, газдар, қатты және сұйық бөлшектер. Бу және газдар ауамен араласады, заттың қатты және сұйық бөлшектерi - дисперсиялық жүйелер - (қатты бөлшектердi өлшем 1 мкм-нен астам) шаң, (1 мкм-нен кем ) түтiн және (10 мкм-нен кем сұйық бөлшектерiнiң өлшемi) тұмандарға жiктелетiн тозаңдар. Шаңда iрi болады - (бөлшектердiң өлшемi 50 мкм-нен астам), орташа - (50-шi мкм) және (10 мкм-нен кем ) майда дисперсиялық болады.

Не бiр зиянды заттың жұмыс аймағына түсу ауада шикiзат қолданылатын технологиялық үдерiстен, сонымен бiрге аралық және түпкi өнiмдерден тәуелдi болады. Мысалы, булар,  газдар ерiткiштердi қолданудың нәтижесiнде әр түрлi сұйық заттары, қышқылдардың қатары, жанармай, сынап және тағы басқаларлары ыдырайды - жиiрек технологиялық үдерiстi өткiзуде дәнекерлеуге, құю, металдарды термиялық өңдеулерде. Машина жасау кәсiпорындарындағы ерекшелеудiң себептерi өзi түрлi бола алады. Шаң ұсақталу және ұнтақтау  материалдың бiр жағынан жiберуi, морт материалдардың механикалық өңдеуi, (қайрау, жылтырату) беттiң өңдеуi, ораушыға және өлшеп ораудың жанында құрастырады тағы сол сияқтылар. Бұл шаң туғызуды себептер негiзгi, немесе алғашқы болып табылады. Мысалы, өндiрiстер шарттардағы пайда бола алады және ерекшелеу бөлмелердiң  жинасы, адамдардың қозғалысы өйткенi жанында екiншi шаң туғызуды кейде шаң көтеру (вакуумге өнеркәсiп, құрал жасау ) тiптi жағымсыз болады.

Зиянды заттар адамның организмына  әсерлер сипат бойынша бөлшектенедi:

   * жалпытоксикалық - (көмiртектiң тотығы, цианды қосулар, қорғасын, сынап, бензол, мышьяк және оның қосуы тағы басқалар) барлық организмды шамадан тыс  улаулар;

   * ушықтыратын - тыныс тракттiң  шамданған түршiгулерi және (хлор, мұсатыр, күкiрттi газ, фтор  сутегiсi, азоттың тотықтары, озон, ацетон тағы басқалар) шырышты қабықтар;

   * сенсибиляциялайтын - жұмыс  iстейтiн  (негiзде формальдегид, әр  түрлi ерiткiштер және лактер нитро  - және нитрозосоединеннй тағы  басқалар) аллергендер;

   * канцерогендiк - шамданған  ( никел және ол - ынтымақ, хромның әминалар, тотықтары, таскендiр тағы басқалар) қатерлi iсiк аурулар;