Мезофиттер

Мүнда шалғындық шөптер, ормандағы шөптесін өсімдіктер; ылғалды қоңыржай климаты бар аймақтарда өсетін жапырақты ағаштар мен бүталар және мәдени өсімдіктердің басым көпшілігі (астық түқымдастар, бақшалық, жеміс-жидек және сәнділікке қолданылатын өсімдіктер). Негізгі морфологиялық-анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктер гигрофиттер мен ксерофиттер ерекшеліктерінің аралық қабатында жатыр. Яғни мезофильдік ерекшеліктері. Мезофиттердің біріңғай дамыған тамыр жүйелері бар, олар өзаралық барлық ауытқуларымен бірге экстенсивті(сапасы жағынан үлғаю) және интенсивті (сан-жағынан үлғаю) болады. Жапырақтарына оның тканьдарының яғни полисадты паренхманың қатылаву және жүмсақтау болуы тән, сонымен қатар губкалық паренхимасы да клеткааралық жүйесі мен бірге бос жүмсақтау болып келеді. Жапырақ талшықтары онша жиі емес, сиректеу. Су режимінің физиологиялық көрсеткіштері аралық деңгейде осмостық қысымы біріңғай жапырақтағы су қүрамы жетіспеушіліктің шегінде.

Мезофиттердің ішіндегі ерекше орын алатын ол эфемермлер мен эфемеройдтар.   Бүл   топқа   вегетация   кар   кетісімен   өсуі басталатын

өсімдіктер тобы жатады (мысалы қызғалдақтар (тюлпань, қаздар пиязшығы, қүс сүттген, қанжығалы жуа, біржылдық, қаздаңдай, бөдене шөп, т.б).

Бүлардың транспирация сол жерде жазда өсетін ксерофиттерге қарағанда бір шама жоғары түрде жүреді. Мүнымен қатар күзгі эфемеройдтар да барп. Кронус және сцилла деген өсімдік түрлері. Климаты жерорта теңізіне үқсатын аудандарда өседі.

Көптеген қүрылыстық физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты ксерофиттерге жақын өсімдіктер бар, олар кейбір себептерге байланысты, төменгі t^-ның әсерінен ылғалдың жетіспеушілігінде болады. Жарықта өсетін гигрофиттер- топырағы ауасы түрақты үжайы түрде дымқыл болып түратын, бірақ ашық, жарық жерлерде өсетін өсімдіктер (қалта гүл -калужница, жүрекше- сердечник, батпақта өсетін қызыл бояу) Гигрофиттерге тән қүрылысының ерекшеліктері: жапырақтары өте жүқа, нәзік болып келеді, Устьицалар саны өте аз, кутикуласы қалың емес жапырақ тканьдарының (клеткаларп систематикасы) бітімі жүйесі нашар дамыған, тамырлары жіңішке, сирек таралған су режимін реттеу қабілеті шектелген. Устьицалар көбінесе кең ашылған, транспирациясы жай буланудан аз-ақ айырмашылықта. Гигрофиттердің басқа да физиологиялық ерекшеліктері ол ылғалдың жеңіл, оңай келуіне байланысты, клетка шырынының осмотикалық қысымының төмендігі су үстағыштық қабілеті шамалы, осыған байланысты бойындағы ылғалды тез жоғалтып алады. Мысалы өзен жағалауларында өсетін гүлдерді жинасақ олар тез солып қалады. Поперечный срез листа голубики обыкновенной (V. Uliginosum L.): 1 – верхняя эпидерма; 2 – нижняя эпидерма; 3 – устьица; 4 – палисадный мезофилл; 5 – губчатый мезофилл; 6 – межклетники; 7 – воздухоносные полости.

Ксерофиттердің сабақтары мен жапьфақгарьшдағы өткізгіш үлпаның жақсы дамыгандыгьтн ? % ■ ^у^" ксерофиттер жапьфағындағы жүйкелердің мезофиттерге қарағанда жиі жэне біршама ұзын болатындығы анықталған. Ксерофиттердің / транспирациялық қабілеті мезофиттермен салыстырғанда жоғары, устьице кешендерінің бір өлшем бірлігіндегі (1 мм2) саны көп болатьшдығы дэлелденген. Жапырақ тақтасы майда, немесе жақсы жетілмеген, болмаса ылғалы жеткіліксіз ыстыкта жаішрақтарын тастайды (төгіліп қалады). Көптеген табиғи астық тұқымдас өкілдерінің жапьфақтары түтік тәрізді ширатьшады немесе шеттері (жиектері) қайьфылады. Эпидермисі қальщ кутикалалы, кей жағдайда эпидермисі көп қатарлы, жапырақ тақтасы етженді, қалың, беті жылтьф болады. Инсоляция қарқынды жағдайда жапырақ беті қалың, киіз түкті (өзара шатасқан) сұр немесе ақшыл түсті, балауызды болып қалыптасады.

Ксерофиттердің ұлпаларын түзуші клеткалары майда, клеткааралықсыз, тығыз орналасқан. Жапырақтарының мезофилі изолатеральды типті, ондағы борпылдақ паренхима әлсіз, устьице кешендері тек төменгі эпидермисте, олар эпидермиске көміле (оның деңгейінен төмен) орналасқан. Ксерофиттердің сабақтарьшдағы арқаулық ұлпалар (колленхима мен склеренхима) жақсы жетілген, паренхималарыньщ сүректенуі жоғарғы деңгейлі, діңдік мүшелерінің паренхималануы теменгі деңгейлі. Ксерофиттерді типтерге бөлу классификациясы олардың жапырақтарьшьщ қальштасуы мен тамыр жүйелерінің ерекшеліктеріне негізделген. Бүл тұрғыдан шөлді, жартылай шөлейт және далалы аймақ өсімдіктерін үлкен екі топқа белуге болады.

Бірінші топқа ерте көктемде мол ылғалды пайдаланып, өз тіршілігін тездетіп, қысқа уақытта дамуын аяқтайтын, ал ыстық түскенде тұқымы мен жерасты мүшелері тьгаьпптық күйде болып, ыстьщтан сақтанатьш ксерофиттер. Буларға біржылдьщ өсімдіктер - эфемерлер жэне көпжылдьщ эфемероидтар тиісті. Қайсыбір зерттеушілер бүларды жалған ксерофиттер деп те атайды.

Екінші топқа - өздерінің тіршілікті қабілетін өсетін жердің ^олайлы (ылғалды) жэне ^олайсыз (құрғақшыльщта) жағдайларда да токтатпайтьш, өздерінің бейімделуін реттей білетін ксерофиттерКсерофильді астық туқымдастар және қияқөлеңдер типи Буларға тэн морфо-анатоимиялық ерекшеліктері: жапьфактары жіңіппсе тар тақталы, кейде жиектері ішіне қарай қайьфылған, болмаса түтікті ширатылған,, қасаңды, көкшіл-сұр түсті, қальщ немесе сирек түкті,эпидермисі кутинді, балауызды. Топқа сипатты өсімдіктердің сабағы мен жапырақ қынапшаларының қалдыктары қьфтысты тығыз шым түзеді. Жапырақтары таспалы жүйкелі, жүйкелері оньщ бетінде көтеріңкі орналасқандықтан, көптеген майда «сайлы» жолақтар қалыптастьфады. Тамыр жүйесі көптеген қосалқы тамырлардан тұратын жақсы тарамдалған, топырақта кеңінен жайылған, бірыңғай киіздей майда тамьфлар түгін түзетін шашақты тамыр.

Жапырақ құрылымында арқаулық үлпа пэрменді дамыған, өткізгіш шоқтары коллатеральды жабық, паренхималы қынапшалы. Түтікті ширатылатын жапырақтардың ерекше құрылымды «моторлы»' клеткалары бар. Жапырақ эпидермисіндегі «моторлы» оньщ түтікше ширатылуьш қамтамасыз етеді. Астьщ тұқымдастығьшың өкілдері мен қияқөлең түрлері ұзақ уақыт солуға шыдайды.

Анатомическое строение стебля багульника болотного (Ledum palustre): 1 – эпидерма; 2 – уголковая колленхима; 3 – воздухоносные полости; 4 – флоэма; 5 – вторичная ксилема; 6 – первичная ксилема; 7 – сердцевина; 8 – камбий. 

Анатомическое строение стебля голубики обыкновенной (Vaccinium uliginosum L.): 1 – эпидерма; 2 – колленхима; 3 – воздухоносные полости; 4 – флоэма; 5 – камбий, 6 – сосуды ксилемы; 7 – сердцевинные пучки; 8 – сердцевина.