Әкімшілік құқытың пәні мен әдістері

Азаматтық құқықтық корғалу объектісі ретіндегі  жеке мүліктік емес қатынастардың түсінігі және жүйесі диплом жұмысы

 
  
Мазмұны  
Кіріспе......................................................................................................................4  
1. Азаматтық құқықтық корғалу объектісі ретіндегі жеке мүліктік емес қатынастардың түсінігі және жүйесі..............................................................6  
Жеке мүліктік емес қатынастардың түсінігі.......................................................6  
Жеке мүліктік емес қатынастардың құқықтық нысандары.............................10  
Жеке мүліктік емес қатынастардың жүйесі.......................................................12  
 
Қорғалу объектісі ретіндегі интеллектуалдык меншік құқығы........................20  
Жеке мүліктік емес қатынастарды қорғаудың түсінігі және әдістері..............29  
 
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау түсінігі..............................................29  
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау әдістері..............................................31  
4.Объектінің жекелеген түрлерін қорғау ерекшеліктері.....................................36  
4.1 Ар-намыс, абырой мен іскерлік беделді қорғау...............................................36  
5. Қазақстан Республикасындағы адам құқықтарын қорғау құралдарының құқықтық негіздері......................................................................45  
Адам құқықтарын қорғау құралдарының түсінігі............................................45  
Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтарын соттық қорғау.............  
Қорытынды.............................................................................................................63  
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................ 64  
 

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс 
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар 
Бет саны: - 
Интервалы: - 
 
----------------------------------------------------------------------------------- 
http://www.topreferat.com/ 
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ 
  
Мазмұны  
Кіріспе......................................................................................................................4  
1. Азаматтық құқықтық корғалу объектісі 
Жеке мүліктік емес қатынастардың түсінігі.......................................................6  
Жеке мүліктік емес қатынастардың құқықтық нысандары.............................10  
Жеке мүліктік емес қатынастардың жүйесі.......................................................12  
Қорғалу объектісі ретіндегі интеллектуалдык меншік құқығы........................20  
Жеке мүліктік емес қатынастарды қорғаудың түсінігі және әдістері..............29  
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау түсінігі..............................................29  
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау әдістері..............................................31  
4.Объектінің жекелеген түрлерін қорғау ерекшеліктері.....................................36  
4.1 Ар-намыс, абырой мен іскерлік беделді қорғау...............................................36  
5. Қазақстан Республикасындағы адам 
Адам құқықтарын қорғау құралдарының түсінігі............................................45  
Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтарын соттық қорғау.............  
Қорытынды.............................................................................................................63  
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................ 64  
Кіріспе  
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.  
Адам құқықтары - оның ажырамас қасиеттері. Егер адамның құқықтары 
Адамның әлеуметтік және құқықтық қорғалуы ақырында қоғамның экономикалық және 
Адам құқықтары - адамның ерікті орнын анықтаудың және ерікті 
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі Халықаралық пактіде, сонымен 
Абырой және одан туындайтын құқықтар адамнан ажыратылмайды.  
Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясында адамзаттық әлеуметтің барлық мүшелеріне 
Жекелеген тұлғаның да, қоғамның түгелдей де еркіндігі абсолютті құндылық 
Еркін қоғамда адамның қоғамға келтіретін пайдасының белгілерін көрсету тән 
Демократиялы ұйымдастырылған қоғамда ол үшін пайдалы және пайдасыз тұлғалар 
Барлығы заң алдында тең және өз құқықтары мен мүдделерін 
Еліміздің азаматтық заңнамасымен азаматтық құқықтық қорғалу берілген материалдық емес 
Жоғарыда аталғандарға сүйене отырып, келтіретініміз келесі: әлемдік стандарттарға сәйкес 
Ғылыми жаңалығы және практикалық маңыздылығы  
Заң ғылымындағы азаматтардың мүліктік емес құқықтарын қорғауды кешенді 
Азаматтық құқықтарды қорғау - құқықтың қол сұғылмаушылығының, оның жүзеге 
Ғылыми проблеманы шешудің казіргі жағдайын бағалау  
ҚР Азаматтық кодексіне алғаш рет мүліктікпен байланысты емес жеке 
Ол ең алдымен Азаматтық кодекстің 1 бабының 2 тармағының 
Мысалы, әлдекім әдеби шығарма жазса, оның автор ретендігі мүліктік 
Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты жоғарыда аталған игіліктерді қорғау өзгеше 
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев халыққа Жолдауында былай 
Дипломдық зерттеудің мақсаты мен  
Диплом жұмысы азаматтық құқықтағы азаматтық құқық объектілерінің ұғымы мен 
Жұмыстың негізгі мақсаты — азаматтық құқық объектілерінің ұғымын, сонымен 
Қорғаудың ар-намыс, абырой мен іскерлік бедел сияқты жекелеген объектілеріне 
Дипломдық зерттеудің обьектісі-азаматтық құқықтық қорғалу объектісі ретіндегі 
Теориялық және методологиялық негізі  
Теориялық маңызы зерттеу жұмысындағы шешімдер мен қорытындылар оқу процесінде 
Методологиялық негізіне диалектикалық логика, философия, азаматтық құқықтың арнаулы теориялық-құқықтық 
Дипломдық жұмыстың рактикалык базасы: құқыққорғау органдары.  
1. Азаматтық қорғалу обьектісі ретіндегі жеке мүліктік емес қатынастардың 
1.1 Жеке мүліктік емес қатынастардың түсінігі  
Азаматтық құқықпен реттелетін қоғамдық қатынастардың бір түрі ретінде заңды 
Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасы жеке мүліктік емес қатынастардың екі 
1) мүліктікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастар (АК- ң 
2) мүліктікпен байланысы жоқ жеке мүліктік емес қатынастар.  
"Байланыстылық" термині  
қатынастарға тәуелділігін білдірмейді, ол олардың тұтас кешенде бірігуін көрсетеді 
Мысалы, ұйымның, өзге заңды тұлғаның тауар белгісін заңсыз пайдалануы 
Атап кететін жағдай, жеке мүліктік емес қатынастың өмір 
Азаматтық құқық объектілері ішінде, яғни азаматтық құқық субъектілері өзара 
Бір мезгілде заң шығарушы оларды жалпылайтын "интеллектуалдық меншік" түсінігін 
Қазіргі уақытта елдегі және шетелдік заң ғылымдарында қарастырылып жатқан 
Бұл дау бүгін пайда болған жоқ және түп тамырымен 
Ол кездің өзінде-ақ әлемнің көптеген елдерінің заңдарында және маңызды 
Бұл ұғым қарсыластары көрсеткендей және көрсетіп жүргендей, материалдық заттар 
Әділетті болып табылатын бұл ескертулерге интеллектуалдық, меншік теориясының жақтаушылары 
Қазіргі уақытта авторлық және өнертабыстық құқықтардың екілік табиғатын жоққа 
Бір жағынан шығармашылық нәтижені жасаушы тұлғаға оны пайдалануға ерекше 
Бұл құқық мүліктік құқықтар қатарына жатады және меншік құқығымен 
Мұнда мүліктік және мүліктік емес қатынастар арасында қатаң шекара 
"Интеллектуалдық меншік" түсінігі  
әдеби, көркем және ғылыми туындылар;  
әртістердің орындаушылық қызметі, дыбыс жазба, радио - және  
телевизиялық хабарлар;  
адамзат қызметінің барлық салаларындағы өнертабыстар;  
ғылыми жаңалықтар;  
өнеркәсіптік үлгілер;  
тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері, фирмалық атаулар және  
коммерциялық белгілер;  
заңсыз бәсекеге қарсы қорғауға жататын және өндірістік, ғылыми,  
әдеби және көркем салалардан интеллектуалдық меншікке қатысты  
барлық өзге құқықтар.  
Азаматтық кодекстегі интеллектуалдық меншіктің қорғалатын объектілерінің түрлерін нақты көрсетпеу 
Соңғы екі-үш онжылдықтардың әлемдік тәжірибесі көрсеткендей, интеллектуалдық меншіктің қорғалатын 
Қазақстандық заңнама да, халықаралық келісімдер де интеллектуалдық меншік ретінде 
"Интеллектуалдық меншік" түсінігі заңнамада және заң әдебиетінде қолданылатын "әдеби 
Мүліктікпен байланысты емес жеке мүліктік емес қатынастардың екінші түрі. 
Мүліктік қатынастардың өзгеше басқа фактілер жөнінде және басқа субъектілер 
Олар ақшалай бағалану пәні бола алмайтын адам тұлғасынан айырылмас 
Жеке мүліктік емес қатынастар 1995 жылғы Конституциямен реттелді, ондағы 
ҚР АК-ң 1 бабының 2 тармағына сай мүліктікпен байланысты 
Демек, азаматтық құқықтың реттеу пәніне мүліктікпен байланысты емес жеке 
Яғни, заңшығарушының көлемді нысанын толтырып, онымен қамтылмайтын жеке мүліктік 
Бүгінде азаматтық құқықтың пәні шеңберінен жеке мүліктік емес қатынастар 
Бұл жағдайда заң шығарушы кең таралған заңды-техникалық амалды қолданады, 
ҚР АК-ң 115 бабында азаматқа тиесілі жеке мүліктік емес 
Онымен қоса азаматтарға орын ауыстыру еркіндігі, тұрғылықты жер таңдау 
Заң шығарушы өмір, денсаулық, жеке басына қол сұғылмаушылықты, ар-намыс, 
Бұл материалдық емес игіліктерге оларға ие болумен байланысты пайда 
Алғаш рет «жеке құқықтар» термині азаматтық құқыққа 1938 жылы 
Ол кезде М. Агорков оларға «адам тұлғасынан ажыратылмайтын игіліктерді» 
Біріншіден, өмір, денсаулық, жеке басына қол сұғылмаушылық, есім, абырой, 
Олардың барлығы адамға туылғанынан тән, біреулері өмірге келу фактісінің 
Олардың бір бөлігі — денсаулық, жеке басына қол сұғылмаушылық 
Екіншіден, кез келген тірі жан (адам, жануар, жәндік) өзінің 
Үшіншіден, жеке игіліктердің иесінен айырылмайтындығы, жеке тұлғамен ажырамас байланысы 
Мүліктікпен байланысты емес жеке мүліктік емес қатынастар -экономикалық емес 
Мүліктікпен байланысты жеке мүліктік емсс қатынастар жоғарыдағылардан ерекше иеленушімен 
Шығармашылық қатынастар келесідей сипатталады: әлеуметтік байланыстарды тудыратын рухани (материалдық 
Нақты тұлғаның еңбегі объективтік нысандағы оны шығарушыға байланысты болмайтын 
Өмір, денсаулық, ар-намыс, абырой қалыпты адамзат қоғамының өмір сүруі 
1.2 Жеке мүліктік емес қатынастардың құқықтық нысандары  
Жеке мүліктік емес қатынастардың сәйкес нысандары бар, себебі кез 
Оларға субъектілері сәйкесінше субъективтік құқықтар мен міндеттерге ие болатын 
Сәйкес қоғамдық қатынастардың заңды нысаны бола отырып, жеке мүліктік 
Жеке мүліктік емес қатынастардың әлеуметтік мазмұнымен анықталатын белгілер қарастырылып 
Аталған азаматтық құқықтық қатынастар жеке болып табылады, олар ерекше 
Аталған игіліктердің өмір сүруінің өзі нақты жеке тұлғамен байланысы 
Өмір және денсаулық, жеке қол сұғылмаушылық, есім және өзге 
Осыған байланысты оларға қайталанбас жекелік сипат тән.  
Аталған құқықтық қатынастар мүліктік емес екендігін және мүліктік қатынастармен 
Өздерінің бұзылмаған кейпінде ар-намыс пен абыройға құқық, өмір мен 
Тек қана олар бұзылған жағдайда ғана заңшығарушы келтірілген моральдық 
Жоғарыда келтірілген жағдайды екі мән-жай толықтырады.  
Біріншіден, өздерінің құрылымы бойынша жеке мүліктік емес қатынастар абсолютты 
Мұндай қатынастардағы құқыққа ие тұлғаға қарсы анықталмаған тұлғалар саны 
Соңғылары құқықтанған тұлғаның жеке мүліктік емсс құқықығын бұзуы мүмкін 
Екіншіден, аталған субъективтік құқық ажырамайтын және берілмейтін болып табылады. 
Көрсетілген заңды ерекшелігі материалдық емес игіліктіктің ажырамастығы фактісінен туындайды. 
Заң шығарушы бұл мәселені ескереді және қарастырылып жатқан мүліктік 
Осының күшіне орай заңды түрде өзге тұлғаға өзінің есіміне 
Керісінше болған жағдайда аталған құқықтар өздерінің тек қана заңдық 
Тек қана ерекше жағдайларға, заңдармен қарастырылған ретте және тәртіпте 
Себебі ҚР АК-ң 145 бабының 1 тармағына сәйкес тұлғаның 
Бұл құқықтық қатынастардың субъектілері міндетті және құқықты тұлғалар болады. 
Жеке мүліктік емес қатынастардағы құқықтанған тұлға ретін кез келген 
Субъективтік құқықтардың иесі ретінде тек қана толық әрекет қабілетті 
Тұлғалардың міндеттері екі санатта бола алады: жалпы және арнаулы. 
Өмірге, денсаулыққа, жеке басыпа қол сұғылмаушылыққа, ар-намысқа, абыройға және 
Арнаулы санаттағы субъектілерге заңмен белгіленген шектерде адамға, оның өміріне, 
Оларға медициналық мекеме жұмыскерлері, АХАЖ, нотариат органдарының жұмыскерлері жатады.  
Жеке мүліктік емес қатынастың заңды мазмұнын құқықтанған жеке тұлғаның 
Субъективтік жеке мүліктік емес құқық жалпы сипатында заңмен нақты 
Аталған анықтама неғұрлым жалпы болып табылады, себебі абстрактілі түрде 
3 Жеке мүліктік емес қатынастардың жүйесі  
Қазіргі кезде істегі заңнамада да, цивилистік ғылымда да жеке 
Жоғарыда аталғандай әуелден олар екі үлкен топқа бөлінеді:  
мүліктікпен байланысы жоқ жеке мүліктік емес қатынастар;  
мүліктікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастар.  
Жеке мүліктікпен байланысы жоқ жеке мүліктік емес қатынастарды өз 
азаматтың физикалық өмір сүруін қамтамасыз ететін жеке мүлік  
емес құқықтар;  
азаматтың әлеуметтік өмір  
мүліктік емес құқықтар.  
Әр құқықтың өзі оны құрайтын элементтер болып табылатын өкілеттіктерді 
Бірінші топқа келесі құқықтар кіреді: өмірге құқық, денсаулыққа құқық, 
Екінші топқа келесі құқықтар кіреді: есіміне құқық, жеке өмірге 
Әр адам өмір сүруге, бас бостандығына және жеке басыма 
Адамның барлық құқықтарының ішінде ең басты орындағы - оның 
Халықаралық құқық нормаларына сәйкес ҚР Конституциясының 15 бабы бұл 
ҚР АК-ң 115 бабының 3 тармағында алғаш рет өмірге 
Өмірге құқықтың азаматтық құқықтық конструкциясының мәні бұл құқықтық қатынастың 
Мұнда өмір сүретіннің барлығы болып табылатынын нақты белгіленген құқылы 
Олардың міндеттерінің мазмұны бәсең сипатта болады, себебі құқылы тұлғаның 
Кез келген абсолюттік құқықтық қатынаста сияқты өмірге  
құқыққа қатысты құқылы тұлғаға берілген мүмкіндіктерге акцент  
жасалады, яғни кез келген өмір сүріп жатқан тұлғаға өзгелер 
қойылады.  
Олардың міндетінің мазмұны бәсең сипатта болады,  
себебі қажеттілікке жетелейді.  
Соңғысы бұл құқықты жүзеге асырудың нақты нысандары, әдістері 
Бұл жерде ерекшелік  
Сөйтіп, адам өзінің ұрпағын жалғастыру, жаңа өмірді тудыру жөнінде 
Адам өмірінің аяқталуы да көбінесе оның еркіне тәуелсіз объективтік 
Бірақ заң әдебиетінде кеңінен талқыланып жатқан эвтаназияға байланысты пайда 
Сонымен, объективтік мағынадағы өмірге құқық - адам өмірін қорғауға 
Денсаулыққа құқық кең және тар мағынада түсіндіріледі.  
Кең мағынада - адамның қалыпты өмір сүруін, оның физикалық 
Денсаулықтың өзі ауыстырылмайтын, ажыратылмайтын 
Неғұрлым тар мағынадағы денсаулыққа үшін жеке мүліктік емес игілік 
Бүгінгі күні денсаулыққа құқық мазмұнынына кіретін келесі элементтерді ажыратуға 
Бірінші элементке білікті заң көмегін алуға құқықты жатқызуға болады. 
Уақтылы дәрілік көмекке құқық көбінесе сәйкес азаматтық-құқықтық шарттарды жасау 
Білікті және уақтылы протездеуге құқық мазмұнына медициналық мекеменің 
Өз кезегінде азамат аталған міндеттеменің орындалуын талай ете алады, 
Емдік-косметологиялық емделуге құқық сәйкес түрдегі қызмет көрсет бойынша қатынастарды 
Мұнда, сәйкес медициналық мекемеге жүгіне отырып, азамат онымен екі 
«Қазақстан Республикасындағы азаматтар денсаулығын қорғау туралы» ҚР заңымен реттелсді. 
Әр адамның қаны органдары (немесе ұлпалары) жалғыз, бірегей және 
Органдардың және (немесе) ұлпалардың трансплантациялануы тек қана тірі донор 
Келесі жеке мүліктік емес құқыққа қолайлы қоршаған ортаға құқықты 
Анықталмаған тұлғалар шеңберінің міндеттерінің мазмұны бәсең сипатта болады, себебі 
Демек, міндетті тұлғалар қоршаған ортаны  
Міндетті тұлғалар қатарына барлығы, яғни жеке және заңды тұлғалар 
Еркіндік пен жеке басына қол сұғылмаушылық құқығы өмірге құқықпен 
Жеке бостандыққа құқық тұлғаның өзімен өзінің әрекеттерімен және уақытымен 
Кез келген өзге субъективтік құқық сияқты жеке бостандыққа құқық 
Дегенмен, соңғылары заңмен, ол белгілеген тәртіп бойынша орнатыла алады.  
Объективтік мағынадағы жеке  
Әлдекімнің тарапынан бостандықты шектеуге тек заңмен көзделген жағдайларда және 
Адамның жеке басына қол сұғылмаушылығын шектейтін мемлекеттік органдардың, лауазымды 
Жоғарыда корсетілгендей, жеке мүліктік емес қатынастардың екінші тобын азаматтың 
Есімге құқық ҚР АК-ң 15 бабында бекітілген.  
Ол заңды түрде азаматтың белгілі бір есімге ие болып, 
Бұл құқықтың объектісі — есім — ерекше болып табылады. 
Азаматтың есімі деп оның атын және қалауынша, әкесінің атын 
Бұл құқықтың ерекше мазмұны бар, оның құрамында бірқатар элементтер 
1) Азаматтың өзге тұлғалардан өзінің атына, әкесімің атына және 
Ол ерекше есімге субъективтік құқықтағы негізгі болып табылады. Солай, 
Азаматқа белгілі бір жағдайларда өз атым, әкесінің атын және 
Алайда, сшқандай мемлексттік және қоғамдық ұйымдар есімді өз бетінше 
Істегі заңнамаға сәйкес есімді ауыстыруға және өзгертуге әртүрлі негіздер 
Ол азаматпен, әдетте, белгілі бір заңды фактілер басталған жағдайда 
Мәселен, тегін өзгертуге некеге тұру, некені айыру, асырап алу, 
Есімді ауыстыруға себепті жағдайлар болған кезде 14 жасқан азаматтарға 
Ондай себептерге атының жағымсыздығын және қиын айтылатындығын жатқызуга болады. 
Азаматтың есімін ауыстыруы алдыңғы атында алыпған құқықтар мен міндеттердің 
Азамат өзінің есімінің өзгергендігі жөнінде өз несие берушілері мен 
Есімін өзгерткен азамат талабы бойынша оның бұрынғы есіміне рәсімделген 
Есімді құқықсыз пайдалануды тоқтату құқығы есімге құқық мазмұнының құрамды 
Есімді осылай пайдалану нысандары әртүрлі болуы мүмкін. Оған өзгенің 
Соңғы жағдайда, егер таратылған мәліметтер жеке өмір туралы ақпаратты 
Жеке өмірге субъективтік құқық жалпы түрде тұлғаның жеке өмірдегі 
Бұл өзіне өзара байланысты құқықтардың екі тобын қамтиды. Олардың 
Жеке өмірдің қол сұғылмаушылығын қамтамасыз етуге байланысты құқықтарға тұрғын 
Тұрғын жайға қол сұғылмаушылық құқығы Конституцияның 25 бабында заңды 
Тұрғын үйге қол сұғылмаушылық жөнімде айтылған кезде оның физикалық 
Көрсетілген қол сұғұмаушылық — жеке өмірге қол сұғылмаушылықтың бір 
Азаматтың тұрғын жайының қол сұғылмаушылығына құқығы жеке мүліктік емес 
Ондағы тұрып жатқан тұлғалардың келісімісіз тұрғын-жайға ену жағдайларын үш 
Біріншісі, төтенше жағдайдың болуымен сипатталады (өрт, газ жарылысы, т.с.с). 
Екінші топты тұрғын жайға ену фактілі қажеттіліктермен негізделген жағдайлар, 
Үшінші топқа тұрғын жайға ондағы тұлғалардың келісімісіз ену заңды 
Ол қылмыстық іс жүргізу заңнамасы нормаларымсы реттелетін қажетті процессуалдық 
Азаматтардың жеке қатынас құралдарына қол сұғылмаушылыққа құқығы почталық байланыс, 
Хат жазысу құпиясына құқық конституциялық деңгейде бекітілген ол құқықтың 
Почталық жөнелтулер, телефондық сөйлесулер, телеграфтық және өзге хабарлаулар туралы 
Почталық жөнелтулер мен құжаттамалық корреспондеицияны ұстап қалу, қарау және 
Өз бейнесіне құқықты бұзу жеке тұлғаға ешқандай физикалық, психикалық, 
Мұнда тұлғаның сыртқы сыртқы бейнесін заңсыз түсіріп, оларды кейіннен 
Ешкім өзге тұлғаның бейнесін рұқсатсыз қолдана алмайды.  
Өз бейнесіне құқық мәні келесіде: бейнелеу туындысын (сурет, фотосурет, 
Ол құқық кәсіби орындаушы болып табылмайтын барлық азаматтарға тиесілі. 
Объективте көрініп қалған өмірдегі оқиғалар тек ондағы тұлғалардың келісімімен 
АК-ң 145 бабы жұмысты жариялауға, таратута тұлғаның келісімін қажет 
егер ол заң актілерімен белгіленсе;  
егер тұлға ақы үшін суретке түссе.  
Жеке құжаттамаға қол сұғылмаушылық құқығы күнделіктерді, хаттарды және өзге 
Олардың біреуіпің өлімі кезінде рұқсатты мирасқорлары беруге тиіс. Ол 
Әрине, ол жеке құқықтық қорғалуды қажет етеді, себебі аталған 
Жеке құжаттамаға қол сұғылмаушылық құқығы келесі құқықтарды қамтиды:  
Нақты жеке құжатты белгілі 
Қарастырылып жатқан құқықтың  
Осының күшіне орай жеке құжатты пайдалану және онымен билік 
3) диспозитивтік құқықтар,  
Демек, жеке құжаттаманың қол сұғылмаушылығына құқық субъективтік азаматтық жеке 
АК-ң 144 бабы азамат жеке өмірінің құпиясының, соның ішінде 
ҚР АК-ң 144 бабының 1 пунктіне сай жеке өмір 
Жүріп-түру еркіндігіне құқық Конституцияның 21 бабында бекітілген, оған сәйкес 
Жүріп-түру еркіндігіне құқық мәні келесіде: азаматтың өзі, өз қалауы 
Ұзақ уақыт бойынша еркін жүріп-түру бостандығына қатысты шектеулер болып 
2. Қорғалу объектісі ретіндегі интеллектуалдық меншік құқығы  
Әр қоғам өмірінде материалдық өндірістен өзге рухани өмір маңызды 
Адам тумысынан ойлау және сөйлеу қабілетіне ие болады, ол 
Мұндай қызмет нәтижелері әр елдің, мемлекеттің және түгелдей адамзаттың 
Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық саясатпен қатар 
Ол Қазақстан үшін аса міндетті, себебі мұнда ғылыми күрделі 
Өз азаматтары мен фирмаларының шығармашылық интеллектуалдық қызметінің ән мен 
Бұл қатынаста АҚШ тәжірибесін айтута болады, онда бизнестің мыңдаған 
Бірқатар бағалаулар бойынша Құрама Штаттардың патент, тауар белгілері, авторлық 
Шығармашылықтағы тұлғалар ғылыми, технологиялық, венчурлық фирмалар, университеттер мен лабораториялар 
Ол объектілердің нақты тұлғаларға тиесілігінің белгілі бір дәрежесін белгілеу 
Жиырмасыншы ғасыр бойы ол термин құқықтық қолдануға сіңіп кетті, 
Бұрынғы әрекеттегі Азаматтық кодекс «интеллектуалдық меншік» ұғымын білмеген, оның 
Яғни ол заманда мемлекетке тиесіліден басқа меншік жөнінде айту 
Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерінің құқықтық режиміне қатынас республика егемендікке 
Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерін құқықтық реттеу және қорғау ерекше 
Мәселен, интеллектуалдық меншікті тиісті қорғау жөніндегі мәселе экономикалық сипаттағы 
Мемлекеттің өзге елдердің азаматтарына тиесілі интеллектуалдық меншікке қатынасы ол 
Мысалы, пират болып жарияланған (интеллектуалдық меншік құқығын бұзушыларға ешқандай 
Ондай құқықтық қорғау деңгейі әр елдің имиджіне, оның халықаралық 
Интеллектуалдық меншікке құқықтардың қорғалуы дәрежесі ел нарығын өркениеттілігін көрсетеді 
Интеллектуалдық меншікті қорғаудың қазіргі кезеңде тиімді қызмет ететін жүйесі 
Ол жүйенің сәйкес ішкі заңнаманың дамуына әсері мен беделіне 
Қазақстан Республикасындағы нормативтік актілерде интеллектуалдық меншік немесе интеллектуалдық меншік 
Ол, біздің ойымызша, Батыс елдерінің заңнамасына орай жасалған, оларда, 
Бұл терминді қолдану кезінде пайда болатын даулы мәселелер жөнінде 
Интеллектуалдық меншік мазмұнын неғұрлым толық түсіну үшін Азаматтық кодекстің 
ҚР АК-ң 115 бабы құқық объектілерін мүліктікке және мүліктік 
Дәстүрлі заттар мен құқықтармен қатар олармен тең санаттар ретінде 
Оның барлық істің мәні бойынша «интеллектуалдық меншік» терминінің мәнін 
Интеллектуалдық меншік құқығы азаматтық құқыққабілеттіліктің элементі болып табылады.  
Интеллектуалдық меншік құқығының субъективті азаматтық құқықтар жүйесіндегі орны анықталады. 
ҚР АК-ң 125 бабы бойынша интеллектуалдық меншік құқығы ретінде 
Әрине, интеллектуалдық меншік құқығының объектісі ретіндегі айрықша құқық ерекше 
Қазақстан Республикасында интеллектуалдық меншік мәселелерін реттеу негізі қалыптасқан, неғұрлым 
Қазақстан Республикасының  
Қазақстан Республикасы  
Министрліктердің және ведомстволардың 
актілер.  
Бірінші топты ҚР Азаматтық кодексі, сонымен қатар келесі заң 
1) 1996 ж. 10 маусымдағы «Авторлық және сабақтас құқықтар  
туралы»;  
2) 1992 ж. 24 
Патенттік Заңы»;  
3) 1993 ж. 18 қаңтардағы «Тауарлық белгілер, қызмет 
белгілері және тауарлардың шығу жерлерінің атауы туралы»;  
4) 11 маусым  
монополиялық қызметті шектеу туралы» (19, 20 баптары);  
1992 ж. 4 шілдедегі «Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау  
туралы» (29, 30 баптары);  
5 маусым 1992 жылғы «Тұтынушылар құқықтарын қорғау  
туралы» (6, 11, 20 баптары).  
ҚР Азаматтық кодексінің Ерекше бөлімінде «Интеллектуалдық меншік құқығы» деп 
Ол нормалар патенттік заңнама мен тауарлық белгілер бойынша заңнаманы 
Нормативтік актілердің екінші тобы да көп сандық, олардың маңыздылары:  
ҚР Үкіметінің Қаулылары:  
1992 ж. 20 қазаңдағы №  
үлгілерді және пайдалы модельді 
қызмет көрсету белгілерін  
қолдануға құқықты тіркеу және беру үшін банк төлеудің тәртібі 
мөлшерін бекіту туралы;  
1992 ж. 11 қарашадағы № 949 «КСРО қорғау құжаттарымен  
қорғалған өнертабыстарға, өнеркәсіптік үлгілерге, тауар белгілерін  
және қызмет көрсету белгілеріне қорғау құжаттарын беру тәртібін  
бекіту туралы»;  
1994 ж. 11 тамыздағы №  
құралатын қызметтік өнертабыстар, 
өнеркәсіптік үлгілер туралы Ережені бекіту туралы»;  
1995 ж. 9 ақпандағы «Әдебиет және өнер туындыларын жария  
орындау және оларды  
сыйақы ставкалары туралы».  
Заңдармен қатар республика аумағында интеллектуалдық меншікті қорғау бойынша халықаралық 
1993 жылдың 16 ақпанынан бері Республика Премьер-Министрінің арнайы декларациясына 
1983 ж. 20 наурыздағы өнеркәсіптік меншікті қорғау бойынша  
Париж конвенциясы;  
1891 ж. 14 сәуірдегі белгілерді халықаралық тіркеу бойынша  
Мадрид келісімі;  
3) 1967 ж.  
интеллектуалдық меншіктің  
Конвенция;  
4) 19 маусым 1970 ж. Вашингтонда 
кооперациялар туралы шарт.  
1995 жылдың 5 қарашасынан бері біздің елдің аумағында 1994 
КСРО-ның Халықаралық шарттары мен міндеттемелерінің құқықтық мирасқорлығы тәртібінде Қазақстанда 
Қазақстан Республикасы үкіметінің ол жөніндегі декларациясы 1992 ж. август 
Аталған конвенциялар Қазақстан Республикасындағы интеллектуалдық меншік туралы заңнаманы қалыптастыруға 
Өнеркәсіптік меншік саласында көпжақты конвенцияларға қатысушы қатар екі жақты 
Конвенциялар мен екіжақты келісімдердің маңызы келесіде: олар қатысушы елдердің 
Аталған объектілерді құқықтық қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты жүргізуді қамтамасыз 
Осы органдардың нормативтік актіері интеллектуалдық меншік құқығы көздерінің үшінші 
1993 ж. 9 ақпандағы  
бекітілген - өнертабысқа  
өтінішті құрастыру және беру ережелері;  
ҚР-ғы патенттік сенімделгеннің аттестациялану және тіркеу  
Ережелері;  
- лицензиялық шарттарды тіркеу тәртібі.  
Өзге нормативтік актілер түсінідірме, ақпараттық хаттар деп аталады және 
Республикада интеллектуалдық меншік объектілеріне құқықтарды иеленушілердің саны өсіп жатыр. 
Интеллектуалдық меншік құқығы объектілерінің түрлері және оларды жіктеу:  
авторлық құқықпен қорғалатын туындыларға және өнеркәсіптік меншік объектілеріне бөлу 
Авторлық құқықпен қорғалатын туындыларды халықаралық тәжірибеде әдеби және көркем 
Ондай терминология 1971 жылғы редакциядағы әдеби және көркем туындыларды 
Ол әдебиет, ғылым және өнер саласындағы барлық туындыларды қамтиды.  
«Өнеркәсіптік меншік объектілері» термині өнеркәсіптік меншікті қорғау жөніндегі Париж 
Бұл конвенция өнеркәсіптік меншікті тек қана өнеркәсіп пен саудаға 
Соңғы уақыттағы жіктеулердің неғұрлым сәттісі ретінде ТМД елдерінің үлгілі 
II. Азаматтық айналым қатысушыларын, тауарларды, жұмыстарды немесе қызметтерді дараландыру 
Топтардағы объектілердің тізімі жабық емес және интеллектуалдық қызметтің өзге 
Біздің ойымызша, құжаттар авторлары реттелетін объектілер мәнін түсінуде алға 
Ол келесіде көрінеді: объектілердің тек тізімі ғана емес, олардың 
Бұрындары ғылыми көрсетілген интеллектуалдық қызмет объектілерін интеллектуалдық қызмет нәтижелеріне 
Тағы да бір жіктеу бар — интеллектуалдық меншік объектісіне 
Анықталғандай, интеллектуалдық меншік объектілеріне құқықтар олардың жасалу фактісіне орай 
Жасалу фактісіне орай пайда болатын құқықтар негізінен бастысы мазмұны 
Ол ғылым, әдебиет және өнер шығармалары.  
Өнертабыстар, пайдалы  
Ондай бөлуде шарттылық бар екенін естен шығармау керек. Өнеркәсіптік 
Патенттік заңнама, авторлық құқық нормалары сияқты техникалық шешім жаратушыларының 
Әртүрлі жіктеулерді шолып қарау интеллектуалдық меншік құқығының кең ұғымына 
Айрықша құқық мазмұны туралы түсінікті ҚР АК-ң Жалпы бөлімінің 
Ол келесіге әкеледі, яғни шығармашылық объектісін немесе дараландыру құралын 
Ол баптың мәтінінен айрықша құқық үшінші тұлғалар міндеті арқылы 
ҚР АК-ң 964 бабы мәселені ашып көрсетеді және айрықша 
Оған сәйкес айрықша құқық интеллектуалдық қызмет нәтижесі иесінің мүліктік 
Өзге мемлекеттердің заңнамасында, мәселен, Ресейде, айрықша құқық өзгеше түсіндіріледі, 
Ең алдымен, РФ-ң АК-ң 128 бабы бойынша интеллектуалдық қызмет 
Оларды материалдық игіліктерге жатқызу айрықша құқық объектілерімен, заттармен сияқты 
Ондай жағдайға жол бермеу үшін, біздің ойымызша, айрықша құқықтарды 
Ондай көзқарас жақтаушыларына жалғыз мін ретінде өзге, материалдық емес 
«Айрықша құқық» термині «интеллектуалдық меншік» сияқты шартты болады.  
Алайда ол терминдер қолданысқа сіңіп кетті, ал одан сәттірек 
Интеллектуалдық меншік объектілерінің мәнін дұрыс түсіну үшін олардың дәстүрлі 
Заттың меншік иесіне оны иеленуге, пайдалануға және оған билік 
Интеллектуалдық меншік объектісіне қатысты ол құқықтардың ерекшеліктері болады.  
Мысалы, егер затпен тек меншік иесі ғана пайдаланса, интеллектуалдық 
Мысалы, бүкіл әлемдегі миллиондаған адамдар «Тамагочи» өнертабыс-ойынды алып, пайдаланады.  
Иелену құқығында да елеулі ерекшеліктер бар. Заттарға қатысты ол 
Егер ол айтылса немесе материяланса, ол анықталмаған тұлғалар шеңберіне 
Интеллектуалдық меншік объектілеріне билік ету затқа қатысты билік етуден 
Ал интеллектуалдық меншік объектісіне құқыққа билік ете отырып, құқық 
Қарастырылып жатқан санаттар айырмашылығы интеллектуалдық меншік объектілерінің келесі ерекшеліктеріне 
- оларды виндикациялау, яғни бөтеннің заңсыз иелігінен талап ету 
- жаңа немесе қайталама пайдалану үшін қайтадан жасау керек 
Мысалы, авторлық құқықтың әрекет ету мерзімі автордың өмірі бойы 
Барлық объектілерге меншік құқығы әрекетінің қатаң аумақтық сипаты болады.  
Интеллектуалдық меншік объектілеріне құқық ол заң тәртібінде қорғалатын елде 
Өзге елдерде де құқық қорғалмайды және өнертабыс, туынды немесе 
Айрықша құқық пен нақты объектіге меншік құқығын ажырату керек. 
Мысал ретінде телевизордың жаңа түрінің өнертабысшысы мен заводпен көптеп 
Меншік иесінің өз теледидарына қатысты иелену, пайдалану және билік 
Интеллектуалдық менщік объектілерінің ерекшеліктері келесіде: шығармашылық объектісіне айрықша құқықты 
Сондықтан барлық елдердің заңнамалары ол теріс эффектіні жоққа шығаруға 
ҚР АК-ң 999 бабына сай алдын ала патент және 
1) өнертабысқа алдын ала патент — 
өнертабысқа патент — жиырма жыл бойы;  
пайдалы модельге патент - бес жыл бойы, патент иесінің 
өнеркәсіптік үлгіге алдын ала патент — бес жыл бойы;  
5) өнеркәсіптік үлгіге патент он  
өтініші бойынша ол мерзім бес жылға дейін созыла алады.  
3. Жеке мүліктік емес қатынастарды қорғаудың түсінігі және әдістері 
3.1 Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау түсінігі  
Қалыпты азаматтық айналым субъектілердің белгілі бір азаматтық құқықтарын танып 
Ғылымда қалыптасқан дәстүрге сай, азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы құқықты 
Оған тек қана құқықтық емес, сонымен қатар субъективті құқықтарды 
Қорғаудың құқықтық шараларына келер болсақ, оларға азаматтық құқықтық қатынастардың 
Қорғаудың осындай кең мағынадағы түсінігімен қатар ғылым мен заңнамада 
Азаматтық құқықтарды қорғау-құқықтың қол сұғылмаушылығын, оның жүзеге асырылатындығын, бұзылған 
Азаматтық құқықтарды қорғау - азаматтық және азаматтық іс жүргізу 
Жалпы сипатта қорғалуға құқықты құқылы тұлғаға оның бұзылған немесе 
Бұл мүмкіндікті құқықтық саралау әдебиетте дау тудырады.  
Дәстүрлі концепцияға сай қорғауға құқық өз әрекеттеріне құқықпен және 
Қорғауға құқықты осылай түсінуге соңғы кезде әдебиетте кеңінен таралып 
Оған сәйкес қорғалуға құқық дербес субъективтік құқық болып табылады.  
Нақты құқықтық мүмкіндік ретіндегі бұл құқық реттеуші азаматтық құқық 
Бұл көзқарас неғұрлым дұрыс болып табылады.  
Сөйтіп, қорғауға құқықты құқылы тұлғаға бұзылған немесе дауланған құқықты 
Жалпы танылғандай, қорғауға құқық пен мемлекеттік мәжбірлеу мүмкіндігін субъективтік 
Субъективтік азаматтық құқық ретіндегі қорғауға құқық келесі құқықтар арқылы 
құқылы тұлғаның мүмкіндікті тәртібі;  
өзге тұлғалардан тиісті тәртіпті талап ету;  
құқылы тұлғаның превентивтік және жедел шаралары;  
- тиісті орындалмаған жағдайда міндеттемені тоқтату туралы ескерту;  
- көрсетілетін қызметтердің, орындалатын жұмыстардың бөлігін  
борышқордың оларды тиісті мерзімде төлемеген жағдайда ұстап қалу;  
міндетті тұлға есебінен 
құқықтардың бұзылуы немесе  
мемлекеттің мәжбүрлі күшін пайдалану мүмкіндігі.  
Кез келген субъективтік құқық сияқты қорғауға құқық, бір жағынан, 
Өз әрекеттеріне құқық бұл жағдайда бұзушыға әсер етудің шараларын 
Міндетті тұлғадан белгілі бір тәртіпті талап ету құқығы негізінен 
Міндетті тұлғадан белгілі бір тәртіпті талап ету құқығы негізінен 
Қорғау пәні — заңмен қорғалатын мүдделер болады (біздің жағдайда, 
Қорғаудың азаматтық-құқықтық әдістері азаматтық құқықпен реттелетін қатынастар пайда болатын 
Жеке мүліктік емес игіліктерді қорғаудың азаматтық-құқықтық әдістердің ерекшелігі келесіде 
Жеке мүліктік емес игіліктерді азаматтық құқықтық қорғау олардың болашақта 
Субъективті азаматтық құқықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау заңмен 
Қорғау нысаны ретінде субъективтік құқықтар мен заңмен қорғалатын мүдделерді 
Қорғаудың екі негізгі нысанын ажыратады: юрисдикциялық және юрисдикциялық емес.  
Біздің қоғамда белгіленген тәртіп бойынша азаматтар мен заңды тұлғалар 
Ондай жүгінушілердің тиімділігі мемлекеттік баж төлеу қажетсіздігімен түсіндіріледі, сонымен 
Жеке мүліктік емес құқықтарға қатысты ҚР АК-ң 141 бабының 
Азаматтық құқықтар мен заңмен қорғалатын мүдделерді соттық қорғау құралы 
Құқықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді сот қорғауына құқық азаматтар 
Әркімге мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, лауазымды тұлғалардың құқықтарды, бостандықтарды және 
Сөйтіп, жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау мүддесі бұзылған тұлға 
Іс азаматтық сот өндірісінің жалпы тәртібі бойынша қаралады.  
3.2 Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау әдістері  
Субъективтік азаматтық құқықтарды қорғау құралдары ретінде заңмен бекітілген мәжбірлеу 
Олар арқылы бұзылған (дауланған) құқықтар қалпына келтіріледі.  
Және құқық бұзушыға әсер етеді.  
АК-ң 9 бабы субъективтік құқықтарды азаматтық-құқықтық қорғау әдістеріне келесілерді 
құқықтарды тану,  
құқықбұзушының болғанға дейінгі жағдайды қалпына келтіру,  
- құқықты бұзатын немесе оның бұзылуы қаупін туғызатын  
өрекеттерді кесу,  
міндеттемені натурада орындауға мәжбүрлеу,  
шығындарды, тұрақсыздық айыбын алу,  
мәселені жарамсыз деп тану,  
моральдық шығынды өтеу,  
құқықбұзушылықтарды тоқтату немесе өзгерту,  
мемлекеттік басқару органының немесе жергілікті өзін өзі  
басқару не атқарушы  
жарамсыз не қолдануға жатпайтын деп тану,  
азаматқа немесе заңды тұлғаға құқықтарын жүзеге асыруға  
кедергі жасағаны үшін  
тұлғадан айыбын өндіру және заң актілерімен қарастырылған өзге де  
әдістер.  
Жеке мүліктік емес құқықтар мүліктік емес сипаттағы игіліктер жөнінде 
Жоғарыда аталған әдістер ішінде келесілер қолданады:  
құқықты тану,  
құқық бұзылғанға дейінгі жағдайды қалпына келтіру,  
құқықтық бұзатын не 
- моральдық шығындарды өтеу.  
Жалпы ереже бойынша, құқықтанған құқық субъектісі нақты жағдайда тиісті 
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау кесуші және превентивтік шаралар 
АК-ң 9 бабында көрсетілген қорғау әдістері өзіндерінің құқықтық табиғаты 
Әдебиетте оларды қорғау шаралары және жауапкершілік шаралары деп бөлу 
Аталған шаралар өзара қолдану негіздеріне, әлеуметтік мақсатына, орындайтын қызметтеріне, 
Үлкен тәжірибелік мағынаға келесі мән-жай ие болады: жалпы ереже 
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау үшін қолданатын шаралар ішінде 
Сөйтіп, жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау кезінде бақылаудың дербес 
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғаудың нақты әдістеріне тоқталайық.  
АК-ң 9 бабында бірінші аталған қорғаудың әмбебап құралы құқықты 
Тану құқықты бұзудың алдын ала алады, қайсібір құқық кімге 
Мысалы, біреуді әдеби шығарма авторы ретінде тану.  
Қорғаудың өзге әдістерін қолданумен тікелей байланысты емес құқықты тану 
Құқықты тануға ол бұзылғанға дейін жол беріледі, егер ол 
Нақты тұлғаның құқығын тану оның субъективтік құқығын бекітіп, құқықтың 
Құқықтану оны қорғау құралы ретінде сот тәртібінде жүзеге асырылады. 
Кей жағдайларда құқықты сотпен тану жеткілікті (мысалы, авторлық құқығын).  
Құқықбұзушылыққа дейінгі жағдайды қалпына келтіру қорғаудың дербес құралы ретінде 
Құқықты бұзатын әрекеттерді кісі оларға тыйым салуда немесе олардың 
Әдетте қорғаудың осындай шарасы құқыққа қарсы тәртіптің тоқтатылуына және 
Мысалы, ондай есімді, авторлықты заңсыз пайдалану жағдайларында қолданыла алады 
Соңғы жағдайда субъективтік құқық иесінің мүддесі болашақ уақытқа оның 
Мысалы, үшінші тұлғалармен заңсыз пайдаланып жатқан туынды авторы ешқандай 
Қорғаудың аталған құралының рөлі бұзушының жасаған құқықты жүзеге асыруға 
Әдетте, ол созылмалы құқықбұзушылықтар кезінде орын алады, ол өзінен 
АК-ң 141 бабы моральдық зиянды өтеу сияқты бұзылған жеке 
Моральдық зиян санаты біздің заңнамада салыстырмалы түрде кешірек пайда 
Ұзақ уақыт бойы социалистік қоғамда моральдық зиян өтелуге жатпайды 
Оның негіздемесі ретінде кеңес адамының тұлғасы өте биік бағаланады 
Біртіндеп қоғамдық санада да, ол мәселені шешудегі заң шығарушы 
Алдымен жекелеген жағдайларға арналған арнайы нормативтік актілерде, кейіннен жалпы 
Моральдық зиянды өтеуді қарастырған неғұрлым жалпы норма 1911 жылғы 
Ол нормада алғаш рет моральдық зиян түсінігін ашу талпынысы 
Негіздердің 131 бабында моральдық зиян азаматқа физикалық немесе психикалық 
Ол сипаттамадан қорытынды жасауға болады: моральдық зиян тек физикалық 
Моральдық зиянды өтеу шарттарына келетін болсақ, олар ретінде зиян 
Зиянды өтеу туралы Негіздердің 7 бабында да айтылған, онда 
Ескере кететін жағдай, негіздердің 131 бабында моральдық зиянды өтеу 
Істегі азаматтық заңнамаға сәйкес моральдық зиян жан және тән 
Сонымен қатар заңшығарушы моральдық зиян келтіру жағдайларына екі жақтан 
Бір жағынан, ол азаматқа тиесілі жеке мүліктік емес құқықтар 
Аталған жағдайларда зиянды өтеу үшін жеткілікті негіз АК-ң 141 
Ал егер моральдық зиян кез келген материалдық игілікке қол 
Ондай заңдарға, мысалы, «Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы» ҚР Заңы 
Осы заң әрекетіне түсетін жағдайдарда жәбірленуші тұлғаға моральдық зиян 
Сөйтіп, моральдық зиян - жәбірленушіге қарсы жасалған құқықбұзушылық салдарынан 
Жекелеп алғанда, моральдық зиян отбасылық, дәрігерлік құпияны ашумен, шындыққа 
Сот бұзушының кінәсі дәрежесін, көңіл бөлінуге тиісті өзге мән-жайларды 
Шындығында, бір адам тез қабылдағыш, нәзік болады және өзгенің 
Ал екінші бір тұлға ондай сыртқы қол сұғушылықтарға аса 
Моральдық зиянды өтеу азаматтық-құқықтық жауапкершілік шарасы болғандықтан, әр нақты 
Мысалы, егер жауапкершілік кінәға байланысты емес басталса, моральдық зиянды 
Мысалы, егер зиян ар-намысты, абыройды және іскерлік беделді 
Алайда, талап қойған тұлға оның құқығының бұзылуының фактісінің өзін 
Моральдық зиян мүліктік зиянды тиісті өтеуге тәуелсіз өтеледі.  
Алайда, ең қиын мәселе: моральдық зиян кімге келтіріле алады, 
1995 жылғы 22 желтоқсандағы ҚР Жоғарғы Соты Пленумының (нормативтік 
Сонымен қатар, ҚР АК-І 143 бабының 6 тармағына сәйкес 
Алайда, біздің ойымызша, моральдық зиянның өзінің жан және тән 
Бірақ ондай шығындардың мөлшері дәлелденуге тиіс.  
Моральдық зиянды өтеу туралы талапқа талаптың ескіру мерзімі таратылмайды, 
АК-ң 141 бабының 4 тармағында маңызды ереже бекітілген, ол 
Жеке алғанда, ондай тұлға ретінде арнайы өкілденген адвокат бола 
Бұл жағдайда заңгер жұмысын өтеу бойынша шығындарды өндірудің заңды 
4. Объектінің жекелеген түрлерін қорғау ерекшеліктері  
4.1 Ар-намыс, абырой мен іскерлік беделді қорғау  
Ар-намыс, абырой және іскерлік 
АК-ң 143 бабына сай азамат (заңды тұлға) сот бойынша 
Ар-намыс, абырой және іскерлік беделге құқық - ол моральдық, 
Ол қасиеттерді объективтік және субъективтік бағалау орны алады, олардың 
Оған қатысты шындыққа сәйкес келмейтін, олардың ар-намысына, абыройына және 
Өз кезегінде ондай мәліметті таратушыға оларды жоққа шығару міндеті 
Жоққа шығару термині өзінің мазмұны бойынша заңда көрсетілмеген. ҚР 
Яғни, ол нақты тұлғаның ар-намысы, абыройы және іскерлік беделін 
Жалпы ғылыми түсінік бойынша ондай жоқ ету қатысында теріс 
Екінші жағдайда жоққа шығару неғұрлым шын болып табылады — 
Алайда, ондай мәліметтерді таратушылардың барлығы кешірім сұрап, моральды жәбірленушіні 
Ол үшін заң ондай даулы жағдайдың қатысушыларын белгілі құқықтар 
Жоғарыда көрсетілгеннен ар-намыс, абырой мен іскерлік беделді қорғау мөні 
Ар-намыс, абырой және іскерлік бедел азаматтық-құқықтық қорғау объектісі ретінде 
ҚР Конституциясының 18 бабының 1 тармағында әркімнің өзінің ар-намысын 
Ар-намыс-тұлғаны объективтік бағалау, ол қоғамның азаматқа немесе заңды тұлғаға 
Мәні бойынша жақын санаттар, ол тұлғаның беделі және престижі 
Бедел-тұлғаның қоғамдық маңызды қасиеттерін бағалауға негізделген тұлға жөнінде қалыптасқан 
Іскерлік бедел - кәсіби қасиеттерін бағалау.  
"Іскерлік бедел" санатын енгізу нарықтық экономика жағдайларындағы заң шығарушының 
Бедел санаты мазмұны бойынша ар-намыс санатына жақын, дегенмен онымен 
Бедел белгілі біреудің, бір нәрсенің жақсылықты қасиеттері немесе кемшіліктері 
Заң әдебиетінде беделді адамды өзге тұлғалардың жан-жақты қабылдауын көрсететін 
Беделді қорғау сәйкесінде құқықтық құралдардың бір қатарын қамтиды, олардың 
Алайда АК-ң 143 бабы беделдің осындай кең түсінігіне сүйенбейді, 
Демек, біріншіден, азаматтың немесе заңды тұлғаның кәсіби, өндірістік, сауда, 
Екіншіден, АК-ң 143 бабымен қарастырылған тәртіпте кез келген іскерлік 
Ішінара әрекет қабілетті тұлғаларға қатысты жалпы процессуалдық ереже қолданылады, 
Мысалы, егер баланың жағымсыз әрекеттерін айқақтайтын мәлімет оған бала-бақшаны 
14 пен 18 жас аралығындағы кәмелетке  
Алайда, сот ондай істерге қатысуға кәмелетке толмағандардың өздерін және 
Егер жағымсыз жақтарды айғақтайтын мәліметтер өлген адамға қатысты тартылған 
Ар-намыс пен абыройды төмендететін мәліметтерді жоққа шығару жөніндегі 
Қазіргі заманда сот тәжірибесінде және азаматтық-құқықтық ғылымда міндетті тұлғаның 
Егер бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған мәліметтерді жоққа шығару бойынша 
Егер масқаралайтын мәліметтер шартты есіммен белгіленсе немесе автор есімі 
Егер жағымсыз жақтарды айғақ ететін мәліметтер әкімшілік немесе қоғамдық 
АК-ң 143 бабының күшіне орай талапкерді масқаралайтын мәліметтердің шыңдыққа 
Талапкер мәліметтердің шындыққа жанаспайтындығын дәлелдейтін мәліметтерді ұсына алады, сонымен 
АК-ң 143 бабына сай таратылған мәліметтерді жоққа шығару міндеті 
Ар-намыс, абырой және іскерлік беделді қорғау бойынша қорғаушылық құқықтық 
Бұл құқықтық қатынас үшін (кез келген құқықтық қатынас үшін 
Бұл құқықтық қатынастың қызметі азаматтың немесе  
Көрсетілген құқықтық әрекет ғылымда өзінің мазмұны бойынша және жәбірленушінің 
Мұнда моральдық шығынды келтірудің тұтас актісі — келтірушінің құқыққа 
Оларға келесілер жатады:  
нақты мақалада көрсетілген мәліметтерді тарату;  
ондай мәліметтердің масқаралайтын сипаты;  
3) таратылған масқаралайтын  
Көрсетілген шарттардың жиынтығы ар-намыс, абырой және іскерлік беделді қорғау 
Қазіргі заманда масқаралайтын мәліметтерді тарату деп келесілерді түсінеміз:  
олардың баспасөзде жариялануы;  
радио және теле — бейне бағдарламалар бойынша көрсетілуі;  
- кинохроникалдық бағдарламаларда және  
- қызметтік мінездемелерде, лауазымды тұлғаларға бағытталған жария сөз сөйлеуде, 
Тарату әдістері (ауызша, жазбаша) маңызды емес. Масқаралайтын әрекеттерді кез 
Оның өзі жоққа шығару міндетін жүктеудің негізі болып табылады. 
Мұнда ескерілуге тиісті бір мән-жай бар, яғни мәліметтерді тек 
Мысалы, егер бір  
Егер дәл сол хат оқу немесе жұмыс орны бойынша 
Өзінің сипаты бойынша мәліметтерді тарату масқаралайтын болу керек.  
Масқаралайтын мәліметтер — азаматтың (ұйымның) ар-намысы мен абыройын кемітетін 
Оларға, мысалы, арсыз іс-әрекет жасау, еңбек ұжымындағы, тұрмыстағы дұрыс 
Жоғарыда көрсетілгендей, масқаралайтын мәліметке азамат немесе заңды тұлға жөніндегі 
Егер мәліметтер тұлғаның ар-намысын,  
Мысалы, А. азаматша сотқа газет бетінде жарияланған мәліметтерді жоққа 
"С любовью к делу" мақаласында оның 17 жасынан 
Мұнда мақалада оның туылған жылы дұрыс емес көрсетілген.  
Өзінің талап арызында А. азаматша газетті дұрыс туылған мерзімін 
Мәліметтер масқаралаушы болып табылмайды, егер олар тұлғаның қызметімен байланысты 
Масқаралайтын мәліметтер мазмұнына келесі белгілер сипатты болып табылады.  
Біріншіден, ондағы мәліметтер белгілі бір тұлғаның тәртібі жөнінде, оның 
Мысалы, қазақстандық газеттердің бірінде К. жүргізуші жұмыстан бірнеше рет 
К. ондай мәліметтерді жоққа шығаруды талап ете отырып, сотқа 
Бұл жағдайда масқаралайтын мәліметтер жүргізуші жұмысынан ішімдікке салынғандықтан туындайды.  
Екіншіден, масқаралайтын мәліметтер нақты тұлғаның жалпы бағалауын (әдетте моральдық 
Келесі жағдай орын алған, зертхананың жалпы жиналысының шешімі бойынша 
Бұл жағдайда қызметкердің құқыққа сай әрекеттеріне (заң тұрғын жай 
Үшіншіден, таратылатын  
Демек, масқаралайтын мәліметтер азаматтың еңбектік (кәсіби немесе өзге ұқсас) 
Қажетті ереже, береу туралы таратылатын масқаралайтын мәліметтер шындыққа сай 
Таратылған масқаралайтын мәліметтердің шындыққа сәйкессіздігі ондағы ақпарат ешқашан орын 
Мысалы, жас инженерге аспирантураға түсу үшін берілген мінездемесінде оның 
Кейіннен анықталғандай, ол мәліметтер тектесінің жеке ісі құжаттарынан алынған. 
Келтірілген мысалда мінездемеде көрсетілген мәліметтер берілген тұлғаға қатысты болмады, 
Егер талапкерді масқаралайтын таратылған мәліметтер сотпен шындыққа сай деп 
Ондай жағдайларға тұлғаның ар-намысы, абыройы мен іскерлік беделіне белгілі 
Ондай жағдайда ар-намысты, абыройды және іскерлік беделді мәліметтерді тарату 
Масқаралайтын мән-жайларды жоққа шығару әдістеріне тоқталайық.  
Заң мәтінінде масқаралайтын мәліметтерді жоққа шығарудың тек қана екі 
ҚР АК-ң 143 бабының 2 тармағына сай егер азаматтың 
Егер де аталған мәліметтер ұйымнан шығатын құжатта болса, ол 
Егер азамат (ұйым) жоққа шығару мәтінін берсе, аталған мәтін 
Егер жоққа шығару мәтіні редакциямен құрастырылса, онда қандай мәліметтер 
Барлық қалған жағдайларда жоққа шығару туралы өтініш пен тәртібі 
Жалпы ереже келесідей:  
Масқаралайтын мәліметтерді жоққа шығару әдісі оларды тарату әдісіне байланысты 
Сөйтіп, егер масқаралайтын мәліметтер ұйымға жіберілген хатта орын алса, 
Егер масқаралайтын мәліметтер жиналыста хабарланған болса, олар сол ұжымның 
Келесі жағдай белгілі: көршісінің жағымсыз тәртібі (мастық, ұрыс-керіс) туралы 
Ол жағдайда сот жауапкерді үй тұрғындарының жиналысында кешірім сұрауға 
Масқаралайтын мәліметтерді жоққа шығару туралы шешімді қамтамасыз етуге ҚР 
Айыпты өндірудің  
Сөйтіп, сот шешім орындалмағанын, анықтаса, ол борышкерге айып салып, 
Шешімді кейіннен және қайталап  
Айыпты төлеу жауапкерді талапкерді масқаралайтын мәліметтерді жоққа шығару міндетінен 
ҚР АК-ң 143 бабының 6 тармағына сәйкес азамат (заңды 
Моральдық зиянды өтеу мөлшері ақшалай түрде азаматтың ар-намысын, абыройын 
Мұндай жағдайларда таратушы кінәсін анықтау қажетті емес.  
АК-ң 143 бабының 7 тармағына сай ар-намысты, абыройды және 
Аталған ереженің бірқатар ерекшеліктері бар.  
Біріншіден, мәліметтерді таратқан тұлға болмағандықтан, белгілі бір субъектіге талап 
Демек, жауапкер жоқ болмағандықтан, іс жалпы талап өндірісінде қарастырыла 
Екіншіден, сот Азаматтық іс жүргізу кодексіне сай заңды мәні 
Ол АК-ң 143 бабының 7 тармағына қатысты шындыққа жанаспайтын 
Үшіншіден, фактіні анықтау туралы шешімді шығару үшін сотта анықталмаған 
АК-ң 143 бабының 1 тармағының жалпы ережесі бойынша талапкер 
АК-ң 143 бабының 7 тармағына қатысты арызданушы жол берілетін 
Керісінше жағдайда сот барлық жағдайда таратылған мән-жайлардың шындыққа сәйкес 
Төртіншіден, масқаралайтын мәліметтердің шындыққа сәйкессіздігін анықтаған сот шешімі арыз 
5. Қазақстан Республикасындағы адам құқықтарын қорғау құралдарының құқықтық 
Адам құқықтарын қорғау құралдарының түсінігі  
Адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау 
Осындай біріктіруші белгілердің басты – осы 
Сол сияқты аталған құралдырды біріктіретін 
Яғни, аталмыш құралдардың барлығы бір 
Механизм деген ұғым түсіндірмен сөздіктерде 
Құқық теорисында «құқықтық реттеу механизмі» 
Алайда, қазіргі кезде құқықтану ғылымында 
Дегенмен де, «механизм» терминінің ортақ мағынасы 
Ал «құқықтық реттеу механизмі» деген ұғым 
1) құқық нормасы; 2) құқықтық  
Құқық нормасының маңыздылығы қажет етілетін жүріс – тұрыс ережесінің 
Келесі элемент – құқықтық қарым-қатынастың маңыздылығын нақты субъектілердің нақтыланған 
Үшінші элемент – құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру актілері 
Бірақ құқықтық реттеу механизмінің төртінші элементін айтпасақ бұл механизм 
Құқықтық реттеу механизмінің процесіне келетін болсақ оның екі негізгі 
Күрделінген реттеу процесінде екі мемлекеттік билік ету актісі қолданылады, 
Мұның барлығы құқық теориясында ашылып көрсетілген[19].  
Ал енді осы жалпы мағлұматтардың негізінде «адам құқықтарын қорғау 
«Механизм» ұғымының жоғарыда көрсетілген түсінігі сүйнесек, «адам құқықтарын 
Бұл анықтаманы қорытындылайтын болсақ – «адам құқықтарын қорғау механизмі» 
Ал, «адам құқықтарын соттық қорғау механизмі» және «адам құқықтарын 
Сот механизмі әрбір демократиялық елде адам құқықтарын қорғау бойынша 
Осы жерде ескере кететін бір жағдай – адам құқықтарын 
Ал, тар мағынада адам құқықтарын соттан тыс қорғау механизмі 
Әрине, бұл механизмдердің қай-қайсысы да жоғарыда көрсетілген элементтерден тұрады. 
Құқығы бұзылған адам прокуратураға шағымдануына толық мүмкіндігі бар. Прокуратура 
Одан кейін адам құқығы шынымен де бұзылған болса, прокуратура 
Келесі сатыда прокуратура адам құқығын бұзған субъектіні тауып, оны 
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында адам құқықтарын қорғау құралдары еліміздің 
Қазақстан Конституциясының бірінші бабынан бастап адам құқықтарына деген мемлекеттің 
Жалпы «адам құқықтары мен бостандықтары – дүние жүзілік қоғамдастық 
Сол сияқты Конституцияда Қазақстанды әлеуметтік мемлекет деп тану идеясы 
«Ең алдымен әлеуметтік мемлекет жекелеген топтарға (топтарға) немесе ұлыстарға 
Конститутцияның 4-ші бабының 2-ші тармағы бойынша бұл акт ең 
Ресейдің ғалымы Ю.А. Тихомировтың айтуы бойынша «Конститутцияның тікелей қолданылуы 
Г. Сапаргалиев Конституцияға сүйене отырып азаматтар өздерінің құқықтарын, бостандықтары 
Осы ғалымның сөзі юойынша «Адам құқықтары саласында Қазақстан Республикасының 
Конституция нормаларының ішінен ерекше маңыздылыққа ие 13-ші бапты бөлек 
Екінші тармақ бойынша « әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының 
Үшінші тармақ бойынша « әркімнің білікті заң көмегін алуға 
Сол сияқты осы тармақтың негізінде басқа да құқықтық көмектің 
Конституцияның 14-ші бабының 1-ші тармағында да кепілдік қызметін атқаратын 
Басқа сөзбен айтқанда іс жүзінде, өмірде адамдардың теңдігін қамтамасыз 
Г. Сапаргалиев құқықтық теңдік туралы былай дейді:  
«Құқықтық теңдік – құқық қабілеттілік пен әрекет қабілеттілік нысанда 
Еркіндіктің тең өлшемі ретіндегі еркіндіктегі құқықтық теңдік құқық субъектілері 
Құқтық тендік – еркін және бір-біріне бағынбайтын құқық субъектілерінің 
... Қықтық теңдік - әртүрлі индивидтердің бірдей құқық қабілеттілігін, 
... Тең құқықтылық дегеніміз адам мен азаматтың құқықтар мен 
Конституциядағы 14-ші бартың 2-ші тармағы бойынша «Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық 
Бұл конституциялық норма да конституциялық қағида сипатына ие. Ол 
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 141-ші бабы бойынша жазаның айыппұл, 
Тең құқықтық қағидасы кейбір жағжайларда ғана, онда да заңда 
Қазақстандағы адам құқықтарын қорғау саласында ерекше маңыздылыққа ие тағы 
Қазақстанда бұл конституциялық нома ҚР Президентінің арнайы заң күші 
Конституциялық міндеттердің ішінде 34-ші баптың 1-ші тармағында «Әркім Қазақстан 
- деп белгіленген нормаға назар аудармай кетуге болмайды. Сол 
«Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай да 
Конституциялық сипатына ие аса маңызды нормалар Конституцияның 7-ші бөлімінде 
Айрықша маңызды қағида 77-ші бапта белгіленген: «1. Судья сот 
Сол сияқты соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың 
Сонымен, Конституцияның нормаларында адам мен азамат құқықтарын қорғаудың екі 
Соттың қорғау құралының ерекшеліктері ҚР-ң Қылмыстық кодексі мен ҚР-ң 
Сол сияқты Қазақстан Республикасының Азаматық кодексінің 9-ші бабы азаматтық 
Адам мен азамат құқықтары мен бостандықтарын соттан тыс құралдар 
Ол жөнінде жұмысыздың келесі тарауларында әңгіме жүргіземіз. Жалпы айтатын 
Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтарын соттық қорғау  
Адам құқықтары Тәуке – ханның Жеті жарғы заңында реттелген. 
Қазақтың әлеуметтік құқығы хандар институтын таңдауда пайда бола бастаған. 
Қазақстанда ең маңызды билер институты болған. Ешқандай таңдауға негізделмей, 
Билер институты ұжымдық және индивидуалды құқық бұзушылықтан туындаған дауларға 
Билер сотының демоктариялылығы адам құқықтарын қорғау институты сияқты пайда 
Кңестер Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан басқа мемлекеттер сияқты жалпы 
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы адам құқықтарын негізгі орында 10 
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында адам құқықтарын қорғау еліміздің заңнамысында 
Қазақстан Конституциясының бірінші бабынан бастап адам құқықтарына деген мемлекеттің 
Жалпы «адам құқықтары мен бостандықтары – дүние жүзілік қоғамдастық 
Сол сияқты Конституцияда Қазақстанды әлеуметтік мемлекет деп тану идеясы 
«Ең алдымен әлеуметтік мемлекет жекелеген топтарға (топтарға) немесе ұлыстарға 
Конститутцияның 4-ші бабының 2-ші тармағы бойынша бұл акт ең 
Ресейдің ғалымы Ю.А. Тихомировтың айтуы бойынша «Конститутцияның тікелей қолданылуы 
Г. Сапарғалиев Конституцияға сүйене отырып азаматтар өздерінің құқықтарын, бостандықтары 
Осы ғалымның сөзі юойынша «Адам құқықтары саласында Қазақстан Республикасының 
Конституция нормаларының ішінен ерекше маңыздылыққа ие 13-ші бапты бөлек 
Екінші тармақ бойынша «әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот 
Үшінші тармақ бойынша « әркімнің білікті заң көмегін алуға 
Сол сияқты осы тармақтың негізінде басқа да құқықтық көмектің 
Конституцияның 14-ші бабының 1-ші тармағында да кепілдік қызметін атқаратын 
Басқа сөзбен айтқанда іс жүзінде, өмірде адамдардың теңдігін қамтамасыз 
Г. Сапаргалиев құқықтық теңдік туралы былай дейді:  
«Құқықтық теңдік – құқық қабілеттілік пен әрекет қабілеттілік нысанда 
Еркіндіктің тең өлшемі ретіндегі еркіндіктегі құқықтық теңдік құқық субъектілері 
Құқтық тендік – еркін және бір-біріне бағынбайтын құқық субъектілерінің 
... Қықтық теңдік - әртүрлі индивидтердің бірдей құқық қабілеттілігін, 
... Тең құқықтылық дегеніміз адам мен азаматтың құқықтар мен 
Конституциядағы 14-ші бартың 2-ші тармағы бойынша «Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық 
Бұл конституциялық норма да конституциялық қағида сипатына ие. Ол 
Қылмыстық құқық бойынша әдебиеттерде көрсетілетіндей «егер Қазақ ССР Қылмыстық 
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 141-ші бабы бойынша жазаның айыппұл, 
Тең құқықтық қағидасы кейбір жағжайларда ғана, онда да заңда 
Қазақстандағы адам құқықтарын қорғау саласында ерекше маңыздылыққа ие тағы 
Қазақстанда бұл конституциялық норма ҚР Президентінің арнайы заң күші 
Конституциялық міндеттердің ішінде 34-ші баптың 1-ші тармағында «Әркім Қазақстан 
- деп белгіленген нормаға назар аудармай кетуге болмайды. Сол 
«Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай да 
Конституциялық сипатына ие аса маңызды нормалар Конституцияның 7-ші бөлімінде 
Айрықша маңызды қағида 77-ші бапта белгіленген: «1. Судья сот 
Сол сияқты соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың 
Сонымен, Конституцияның нормаларында адам мен азамат құқықтарын қорғаудың екі 
Соттың қорғау құралының ерекшеліктері ҚР-ң Қылмыстық кодексі мен ҚР-ң 
Сол сияқты Қазақстан Республикасының Азаматық кодексінің 9-ші бабы азаматтық 
Адам мен азамат құқықтары мен бостандықтарын соттан тыс құралдар 
Құқық қорғау нысаны ретінде – құқық қолданатын органдармен және 
Нәтижесі мәні бойынша шешім шығару болып табылатын, заңмен белгіленген 
Құқықтық қорғаудың юрисдикциялық нысаны соттық және соттық емесболып бөлінеді.  
Соттық қорғау адам құқықтарын қамтамасыз етудегі құралдардың қатарына елулі 
Соттық қорғаудың беделін, әлеуметтік құндылығын мойындау – бүкіл адамзаттың 
Соттық қорғау әрқашанда адам бұзылған құқығын өзі қалпына келтіре 
Адам құқықтарын соттық қорғау-қылмыстық пен әкімшілік құқық бұзушылықтардың, азаматтық 
- адамдардың, мемлекеттік пен басқа кәсіпорындардың, мекемелердің, қоғамдық ұйымдардың 
- сотта қылмыстық істерді қарау мен қылмыс жасаған кінәлі 
Қазақтсан Республикасының Азаматтық Кодексінің 9 –бабына сәйкес даулы немесе 
құқықтарды мойындау;  
құқық бұзылған дейінгі болған жағдайда қалпына келтіру;  
құқықты бұзатын немесе оның бұзылу қаупін туғызатын әрекеттерге тыйым 
міндетті заттай орындауға ұйғарым шығару;  
залалдарды, төленетін айтып өндіртіп алу;  
мәмілені жарамсыз деп тану;  
моральдық зиянның өтемін төлету;  
құқық қатынастарын тоқтату немесе өзгерту;  
мемлекеттік басқару органының немесе жергілікті өкілді не атқарушы органдардың 
Азаматтық немесе заңды тұлғаның құқыққа ие болуына немесе оны 
заң құжаттарында көзделген өзге де әдістер арқылы[50].  
Азаматтық сот ісін жүргізу тәртібінде адамдардың әкімшілік құқықтық қатынастарда 
Лауазымды адамдар мен органдардың шығарған құқыққа қайшы қаулыларына, әкімшілік 
Әкімшілік құқықбұзушылықтан зардап шеккен адамның арызы (26 тарау, 275 
Мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органның, сайлау комиссиясының, 
Мемлекттік органның, жергілікті өзін өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктің, 
Құқықтарын бұзу туралы нормативтік актінің күші қолданылатын азаматтың арызы 
Адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын сотық қорғау қылмыстық 
32, 36, 183, 185, 191  
Прокурорды, тергеушіні, анықтаушыны іс бойынша барлық жағдайда тексеру мен 
Адам құқығын соттық қорғау – құқықтық мемлекетті қалыптастырудың талабы 
А. Миллануров соттық қорғау жөнінде былай дейді: Соттық қорғау 
Бріншіден: қорғаудың соттық тәртібі – едәуір реттелген немесе регламентелген. 
Екіншіден: сот ісін жүргізу – азаматтар мен қоғамның кезкелген 
Үшіншіден: көптеген жағдайларда адам құқықтарын қорғаудың соттық нысаны – 
Әрине, адамның субъективті құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың соттық 
Республика түрғындарының құқықтық мәдениеттерінің төмендігі, адам құқықтары саласындағы еліміздің 
Кейінгі кездері адам құқықтарын соттық қорғауды күшейту бұл алқа 
Дегенмен, ұлттық заңдардағы адам мен азаматтың құқықтарын қорғауға қатысты 
Сонымен қатар кәмелетке толмағандарды және соттық қорғау мәселесіне қысқаша 
Сондықтан да біздің елде мелекет пен қоғамның әлеуметтік- экономикалық, 
кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау бойынша әртүрлі әлеуметтік қызметтерден, кеңес 
кәмелетке толмағанға қатысты соттардың шешімін орындайтын қызметтерден тұратын жүйені 
Қазақстан Республикасының құқықтық саясат концепциясында  
Әйелдердің құқықтарын қорғайтын ұлттық механизмінің үйымдастырылуы мен қызметі халықаралық 
ұлттық заңға әйел адам мен ер адамның теңқұқылы қағидасын 
осы қағиданың тәжірибеде жүзеге асырылуын заңның және өзге де 
Соттық қорғау кемсітушілікке қарсы құқықтарды қорғаудың, сонның ішінде тендерлік 
Жеке жәбірленушінің немесе әйелдер ұйымдарының сотқа әйел адамдардың құқықтарын 
Дегенмен қандайда істерді қараса да елімізде соттың ролі қаншалықты 
Сондықтан соттық қорғалу қағидасының қолданылу аясын кеңейту мақсатында, әйелдердің 
Сол сияқты адам құқықтарын соттық қорғау саласында қалыптасқан жағдайды 
Қорытынды  
Қорыта келгенде, қазіргі кезеңдегі жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау 
Азаматтық құқықтарды қорғау - құқықтың қол сұғылмаушылығының, оның жүзеге 
Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты аталған игіліктерді қорғау өзгеше сипатқа 
Ар-намыс, абырой және іскерлік беделді қорғау мәні келесіде: ҚР 
АК-ң 143 бабына сай азамат (занды тұлға) сот бойынша 
Ар-намыс пен абыройға құқық, ол құқықтың істегі заңдармен қорғалуы 
Ар-намыс пен абыройды төмендететін мәліметтерді жоққа шығару жөніндегі талаптар 
Қазіргі заманда сот тәжірибесінде және азаматтық-құқықтық ғылымда міндетті тұлғаның 
Жеке мүліктік емес игіліктерді азаматық-құқықтық қорғау әдістерінің ерекшелігі олар 
Жеке мүліктік емес игіліктерді азаматтық-құқықтық қорғау сонымен қатар олардың 
Субъективтік азаматтық құқықтар мен заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау 
Жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау сотпен жүзеге асырылады.  
Сөйтіп, жеке мүліктік емес құқықтар мүдделері бұзылған тұлғаның талап 
Біздің елде жеке мүліктік емес игіліктерді қорғау бойынша сот 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі  
1. Теория права и государства. Учебник // Под ред. 
– М.: Новый юрист, 2003 - с.171.  
2. Гражданское право. Учебник. Часть III // 
3. Розенберг П. Основы патентного права США.- 
4. Гражданское право РК. Учебное пособие (часть общая)//Под ред. 
5. Права человека. Учебное пособие – Алматы: Данекер,  
6. ҚР Заңы "ҚР-ғы азаматтар денсаулығын қорғау туралы" 19 
7. Сборник нормативно-правовых актов  
- с. 153-157.  
М.М. Богулавский. Международное частное право. — М.: Юрист, 2000.  
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Комментарий. Алматы: Жеті-Жарғы, 1998.  
ҚР Жоғарғы сотының Пленумының № 10 Қаулысы "Соттардың  
моральдық зиянды өтеу бойынша заңнаманы қолдану туралы", 22  
желтоқсан 1995 жыл.  
Сергеев А.П. Право на защиту репутации — Л, 1989.  
Чернышева С.А. Защита чести и достоинства граждан — М, 
М.М.Богулавский. Международное частное право - М, Юрист,  
2000.  
14. Алауханов Е. Құқыққа қарсы мінез-құлықтың алдын алудың құқықтық 
15. Ожегов С.И. Толковый словарь русского языка; 70000 
16. Ожегов С.И. Толковый словарь русского языка; 70000 слов 
17. Ожегов С.И. Толковый словарь русского языка; 70000 слов 
18. Ожегов С.И. Толковый словарь русского языка; 70000 слов 
19. Сонда 439-440 беттер.  
20. Конституция Республики Казахстан.// под. ред. Г. Сапаргалиева. – 
21. Қазақстан Республика Конституциясының түсіндірме сөздігі.- Алматы: Жеті 
22. Қазақстан Республика Конституциясының түсіндірме сөздігі.- Алматы: Жеті Жарғы, 
23. Тихомиров Ю.А. Действие закона.- М., 1992.- с.16-17.  
24. Сапаргалиев Г.О. Проблемах действия Конституции. Выступление на международной 
25. Сапаргалиев Г. Становление Конституционного строя Республики Казахстан. 1990-1996: 
26. 5-ші желтоқсан 1997-ші жылғы «Қазақстан Республикасындағы адвокаттық қызмет 
27. Нерсесянц В.С. Философия права. -М., 1997.- с.17.  
28. Конституция Республики Казахстан. Коментарий. Г.Сапаргалиев – Алматы: Жеті 
29. 16-шы шілде 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. 
30. Уголовный Кодекс Республики Казахстан – общая характеристика (в 
31. 19-ші шілде 1997-ші жылғы Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтардың 
32. Указ Президента Республики Казахстан – «О порядке организации 
33. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің ресми мәтіні (Жалпы және 
34. Қазақстан Республикасының конституциясы.-Алматы 1995.30 тамыз.  
35. Конституция Республики Казахстан: под. ред. Г. Сапаргалиева. – 
36. Қазақстан Республика Конституциясының түсіндірме сөздігі. -Алматы: Жеті Жарғы, 
37. Қазақстан Республика Конституциясының түсіндірме сөздігі.- Алматы: Жеті Жарғы, 
38. Тихомиров Ю.А. Действие закона.- М., 1992.- с.16-17.  
39. Сапаргалиев Г.О. Проблемах действия Конституции. Выступление на международной 
40. Сапаргалиев Г. Становление Конституционного строя Республики Казахстан. 1990-1996: 
41. 5-ші желтоқсан 1997-ші жылғы «Қазақстан Республикасындағы адвокаттық қызмет 
42. Нерсесянц В.С. Философия права. М., 1997.- с.17.  
43. Конституция Республики Казахстан. Коментарий. Г.Сапаргалиев – Алматы: Жеті 
44. 16-шы шілде 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. 
45. Уголовный Кодекс Республики Казахстан – общая характеристика (в 
46. 19-ші шілде 1997-ші жылғы Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтардың 
47. Указ Президента Республики Казахстан – «О порядке организации 
48. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің ресми мәтіні (Жалпы және 
49. Нысанбаев Н.А. Судебная защита прав человека в Республике 
50. Желтоқсан 1994 жылғы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы 
51. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. -Алматы, Баспа, 
52. Толеубекова Б.Х. Уголовно-процессуальное право. –Алматы: Баспа, 1998. -с.152.  
53. Милануров А. Судебная форма защиты нарушенных прав и 
54. Нысанбаев Н.А. Судебная защита прав человека в Республике 
55. Сулейменова Г. Судебная защита прав и законных интересов 
56. 20 қыркүйек 2002 жылы Казақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 
57. Өткен жыл жықсы жетістігімен есте қалды // Тура 
Ф-УК-001/021  
4