Кәсіпорынның еңбек ақы есебі

                                                                  Жоспар

Кіріспе...........................................................................................................................3

І  «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның корпаративтік басқару жүйесі

1.1 «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның корпаративтік басқару жүйесі.................................................................................................................5

1.2 «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның несие түрлері және оларды рәсімдеу тәртібі..................................................................................................9

І І «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның КАССАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЕСЕБІ

2.1 Касса операцияларының есебі...............................................................................13

2.2 Кассаны және кассалық операцияларды тексеру.................................................19

2.3 Ақшалардың қозғалысының ішкі аудиті.................................................................23

.

ІІІ «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның қаржылық жағдайын талдау

3.1«Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның ақша қаражаттары туралы есебі...................................................................................................................25

3.2«Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның қаржы құралдарының құнын бағалау......................................................................................30

2.1 «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның қаржылық жағдайы туралы есебі...................................................................................................................32

ҚОРТЫНДЫ..................................................................................................................36

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............................................................37

ҚОСЫМШАЛАР

Кіріспе

   Өзіме берілген жұмыстың тақырыбы «Кәсіпорынның кассалық операциялық есебі» болып табылады. Жұмыс негізгі үш бөлімнен тұрады.Бірінші бөлімінде кәсіпорынның корпаративтік басқару жүйесі, екінші бөлімде кассалық операциялық есебі , ал үшінші бөлімінде қаржылық жағдайын талдадым.Жұмысымның обьектісі болып «Қазақстаннның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі » АҚ болып табылады. Банктің қызметі Қазақстан мемлекетінің әлеуметтік және демографиялық мәселелерін шешуге, қазіргі заманғы  қоғамның өскелең ұрпағы – балалардың болашағын жарқын етуге де қосымша ықпал етуі тиіс, себебі тұрғын үй мәселесінің дұрыс жолға қойылуы – қоғамдағы «кедейлік індетінің» төмендеуінің, Қазақстандағы демократиялық және еркін бастаулардың дамуының сенімді кепілі. «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» Акционерлік қоғамын басқаруда қолданылатын негізгі ұстанымдар мен стандарттарды анықтайтын, соның ішінде Банктің Директорлар Кеңесі мен Басқармасының, акционерлері мен Банктің лауазымды тұлғалары арасындағы қарым- қатынасты, сондай – ақ Банк органдарының іс- әрекет ету және шешім қабылдау ретін белгілейтін негізгі құжат болып табылады.

   Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың ша-руашылықты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып, олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы рынокта білікті серік-ті таңдауға қол жетті, өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі кө-бінесе осыған байланысты болады. Кәсіпорындар бұрынғыдай жоғарғы жақтың жөн сілтеуімен емес, контрагенттерді (жабдықтаушы, сатып алушы, мердігер, банк және т.б.) қазіргі кезде өз қалауы бойынша алады.

  Олардың өздеріне іскер серіктерді қаншалықты дәл және қатесіз тандауымен нарықтық қатынастар негізінде мүмкіндігінше тез және дұрыс бағдар тауып, оны ұстануына қарай жұмыстарының тиімділігі әр түрлі болады. Басқаша сөз-бен айтқанда, шаруашылықты жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістікте-рі басқару деңгейіне, қабылданған шешімдердің объективтілігі, нақтылығы, шұ-ғылдығы мен ғылыми негізделуіне тікелей тәуелді. Үйлесімді шешімдердің қа-былдануы, материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын тиімді пайдаланып, еліміздің экономикалық өсуіне бағытталатыны белгілі.                                                                                                                                    

Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің ор-нықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қа-ражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің қар-жы ресурстары жағдайын көрсетеді.                                          

   Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негіздел-ген үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты тал-дау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсеңділігін арт-тыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады.                                                                                                                                                                                                 

Бұл жұмыстың негізгі мақсаты – кәсіпорынның кассалық операциялық есебін  талдау және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табыла-ды.

     Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді анықтадым:

-қаржы менеджменті саласында алған білімімді қолдану;

-өндірістік практикада жинаған тәжірибемді пайдалану;

-қарастырылып отырған мәселе бойынша статистикалық және заңнамалық ма-териалдарды жинақтау және өңдеу;

-кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау;

-жүргізілген талдау нәтижелері бойынша  жетіспеушіліктерді анықтау және оларды жою жолдарын ұсыну.

І «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның корпаративтік басқару жүйесі

1.1              «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның корпаративтік басқару жүйесі

   «Қазақстанның тұргын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-мы 2000 жылы Қазақстан Республикасындағы Тұрғын үй құрылыс жинақтары туралы заңның қабылданған сәтінен бастап пайда болды.

   Тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесі – бұл «Қаза қстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-да ашылған шотта ақшаны алдын ала жинау, одан кейн баспана жағдайын жақсару мақсатында төмен пайыздық мөлшерлемелермен ұзақ мерзімді кредит беру.Тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесінде 2 фаза көзделеді:

1 фаза – салымшы Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде ашылған шоттарда қаражат жинақтайтын жинақтау фазасы. Жинақтау кезінде оның жинағына Банк сыйақысы және мемлекет сыйақысы есептелінеді.

2 фаза – салымшы тұрғын үй заемын алатын және оны өтейтін кредит беру фазасы. 

• Тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесінің негізгі артықшылықтары:

› жинақтау және кредит беру ұлттық валюта – теңгемен іске асырылды;

›салымдар және заемдар бойынша сыйақы мөлшкрлемесі тұрақты бекітілген.

Банктің корпоративтік басқаруының негізгі ұстанымдары

1) акционерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау ұстанымы;

2) Директорлар Кеңесінің Банкті тиімді басқару ұстанымы;

3) Қор қызметі туралы ақпаратты ашудың ашықтық және

объективтілік ұстанымы;

4) заңдылық және әдеп ұстанымы;

5) тиімді дивидендтік саясат ұстанымы;

6) тиімді кадр саясаты ұстанымы;

7) корпоративтік дауларды және мүдделер дауын реттеу ұстанымы;

8) жауаптылық ұстанымы

   Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Кейбір акционерлік қоғамдардың акцияларының мемлекеттік пакеттерін «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік қоғамының жарғылық капиталына беру туралы» 27.07.2009 жылғы №1148 Қаулысына сәйкес, Банк акцияларының мемлекеттік пакеті «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ (бұдан әрі – «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ, Қор) берілді.Банктің Директорлар кеңесі Банк қызметіне жалпы басшылық жасайтын басқару органы болып табылады және Қордың 3 өкілінен, тәуелсіз директордан, Банк Басқармасының Төрайымынан тұрады. Директорлар кеңесінің қолданыстағы құрамын Қор белгілеген.

  2009 жылы Банктің Директорлар Кеңесі 19 отырыс өткізді, оларда 148 шешім қабылданды, солардың ішіндегі негізгілері:

- Банктің Директорлар кеңесінің Төрағасын сайлау;

- Банк Басқармасын сайлау;

- Банк Басқармасы туралы ережеге өзгертулер мен толықтыруларды бекіту;

- Сыйақылар мен өтемақыларды төлеу туралы, Банктің тәуелсіз директорлары қызметінің тиімділігіне баға беру туралы ережені мақұлдау;

- Банктің Директорлар кеңесінің Аудит жөніндегі комитетінің ұйымдастырылуы және қызметі жайлы мәселелерді қарастыру/бекіту;

- Корпоративтік хатшыны тағайындау;

- Банктің 2010 – 2015 жылдарға арналған Ұзақ мерзімді стратегиясын бекіту;

- Банктің ішкі аудит қызметінің жұмысы және оның жұмысын ұйымдастыру жайлы мәселелерді қарастыру/бекіту;

- қамтамасыз етуі тиісті елді мекендегі кепілге қойылған жалғыз тұрғын үй болып табылатын заемшылар – жеке тұлғаларға қатысты қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті органның ұсыныстарын қарастыру;

- тәуекелдер бойынша жиынтық лимиттерді бекіту;

- Банктің жаңа редакциядағы Инвестициялық саясатын бекіту;

- Банктің Ішкі бақылау саясатына өзгертулер мен толықтырулар енгізу;

- Банктің Активтері мен пассивтерін басқару саясатын бекіту;

- Банкте Мүдделер дауын реттеу саясатын бекіту;

- Банктің Есеп саясатына өзгертулер мен толықтыруларды бекіту және басқа мәселелер.

  Банктің Директорлар кеңесінің жанынан Директорлар кеңесінің кеңес беру – кеңесу органы болып табылатын және Директорлар кеңесінің құзыретіне жатқызылған немесе атқару органының қызметіне бақылау жасау тәртібінде олар зерттейтін мәселелердің тереңдетілген түбегейлі қарастырылуымен және Директорлар кеңесі мен атқару органына қажетті ұсыныстарды әзірлеумен айналысатын Аудит жөніндегі комитет құрылды.

Банк Басқармасы Банктің ағымдағы қызметіне және оның барлық бөлімшелері мен коллегиялық органдарына басшылық жасауды іске асырады, оның атынан әрекет етеді, соның ішінде Банктің мүдделерін танытады, оның атынан мәмілелер жасайды және Банктің атқару органы болып табылады. 31.12.2009 жылғы жағдай бойынша Банк Басқармасы 7 мүшеден тұрады, соның ішінде: Басқарма Төрайымы, Басқарма Төрайымының 3 орынбасары және 3 Басқарушы директор. Ішкі аудит бөлімшесі Банктің бақылаушы органы болып табылады және маңыздылық ұстанымын қолдана отырып, ішінара аудит негізінде Банктің қаржылық-шаруашылық қызметіне бақылау жасауды, сондай-ақ Банктің қаржылық-шаруашылық қызметінің Қазақстан Республикасының заңнамасына және Банктің ішкі құжаттарына сәйкестігін бақылауды іске асырады. Банктің комитеттері (комиссиялары) Банктің ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді кезеңдерге даму стратегиясын, өндіріс жоспарларын әзірлеуге және жүзеге асыруға келісілген басшылық жасауды қамтамасыз етуді іске асыратын, сондай-ақ инвестициялық және басқа саясаттарды белгілейтін Банктің тұрақты әрекет ететін коллегиялық органдары болып табылады.

Ереже негізінде әрекет ететін жоғарыда аталған комитеттердің (комиссиялардың) құрамына оларға қойылатын біліктілік талаптар тиісті ішкі нормативтік құжаттарда белгіленген Басқарма мүшелері де, Банктің дербес бөлімшелерінің басшылары да кіреді.

  Банктің Орталық аппаратына кіретін дербес бөлімшелер Банктің әлеуетті және нағыз клиенттеріне кеңес беру, шарт жасау және одан әрі қарайғы қызметтер көрсету арқылы елде тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесін жүзеге асырумен қатар, Банк ұсынатын өнімді және оны өтімін жетілдіреді, мыналарды қамтамасыз етеді және іске асырады:

• өнімге ақпараттық-жарнамалық қолдау көрсету;

• Банк қызметін қаржылық және стратегиялық жоспарлау;

• Банк тәуекелдерінің жағдайына мониторинг жүргізу;

• Банктің Есеп саясатына сәйкес Банкте бухгалтерлік есепті және бақылауды

ұйымдастыруды қамтамасыз ету;

• Банк қызметіне IT қолдау көрсету;

• Банк қызметкерлерінің, клиенттерінің, мүлкінің және құндылықтарының жеке

және ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

• Банктің стратегиялық мақсаттарын анықтау;

• Банктің стратегиялық даму жоспарын үйлестіру және орындалуын бақылау;

• Банктің қолданыстағы басқару жүйесінің тиімділігін арттыру.

• сыртқы және ішкі нарықтарда Банктің инвестициялау және қарызға алу ережелері мен рәсімдерін белгілеу және бекіту, қаржы құралдарын сатып алу/сату бойынша операцияларды жүргізу, сондай-ақ әртараптандыру жөніндегі бағдарларды (эталондық қоржынды), активтердің тиімділігін, Банктің өтімділігін және Банк капиталының жеткіліктілігін анықтау.

• бағалау көрсеткішінің минималды мәнін, тарифтерді

және Банкте көрсетілетін қызметтерге қойылатын талаптарды

қарастыру және бекіту.

• Банктің ішкі кредиттік саясаты туралы ереженің

талаптарын жүзеге асыру.

• Банктің кірістер мен шығыстар бюджетінің,

инвестициялық жоспарының, тауарларды, жұмыстарды және

қызметтерді сатып алу жоспарының жобаларын құрастырғанда

қаржылық және қаржылық емес ақпаратты қарастыру.

• Оңтайлы жұмыс істеуге қажетті қаржылық, материалдық және еңбек

ресурстарымен қамтамасыз ету.

Банктің филиалдары өз қызметін Директорлар кеңесі мен Банк Басқармасы өкілеттік берген құқықтар мен міндеттер шегінде іске асырады. Банк филиалдарының негізгі міндеті

Банктің әлеуетті және нағыз клиенттеріне олардың тұрғылықты жерлерінде кеңес беру, шарт жасау және одан әрі қарайғы қызметтер көрсету арқылы Қазақстан Республикасының өңірлерінде тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесін жүзеге асыру болып табылады.

Кадр саясаты

Банктің кадр саясаты статегиялық мақсаттарға жетуді қамтамасыз етуге қабілетті кәсіби деңгейі жоғары және тығыз топтасқан мамандар тобын қалыптастыруға және дамытуға бағытталған.

2009 жылы Банктегі кадр саясаты мынадай негізгі бағыттар кесігінде жүргізілді:

• Кадрларды іріктеу. Банкте жаңа қызметкерлерді жұмысқа алғанда тестілеу

мен пікірлесудің транспаренттік рәсімі қолданылады. Тестілеу, соның ішінде, психологиялық

тестілеу де үміткердің кәсіби және жеке қасиеттерін анықтау мақсатында жүргізіледі.

• Қызметкерлерді оқыту. Қызметкерлерді оқытуға аса жоғары мән беріледі.

Банкте жылма – жыл негізде Банк қызметкерлерін оқыту және қайта дайындау жоспары әзірленеді, оған сәйкес қызметкерлерді Банк ішінде оқытумен бірге, біліктіліғін көтеруге арналған түрлі семинарларға жіберу арқылы оқыту жүргізіледі. 2009 жыл ішінде Банк қызметкерлерінің 40% сыртқы және ішкі оқуларға қатысты.

Жаңа қызметкерлердің тез бейімделуіне жәрдемдесу мақсатында кезеңділік негізде ақпараттық жүйелердің және Банк қызметінің басқа бағыттарының жұмысымен танысуға қатысты банкішілік оқулар жүргізіледі. Бұдан басқа Банктің Орталық аппаратының қызметкерлері үшін түрлі дайындық деңгейлерімен бірнеше топ кесігінде мемлекеттік тілді оқыту ұйымдастырылған.

Банктің клиенттерге қызмет көрсетудің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағыт алғанын ескере отырып, Банкте фронт – офис қызметкерлерін мамандандырылған деңгейде оқытуға ерекше көңіл бөлінеді.

2009 жылы клиенттерге қызмет көрсететін және агенттермен жұмыс істейтін Банктің Орталық аппараты қызметкерлерінің 100% оқытылды.

• Рухани ынталандыру. Қызметкерлердің жұмыс тиімділігін және нәтижелілігін арттыру үшін Банкте рухани ынталандыру жүйесі жұмыс істейді, онда ерекше көзге түскен қызметкерлер мен бөлімшелер мынадай номинациялар бойынша марапатталады: «Банктің үздік бөлімшесі», «Банктің үздік филиалы», «Банктің үздік қызметкері», «Алғыс», «Құрмет грамотасы» және т.б.

• Банктегі корпоративтік рухты нығайтуға бағытталған іс-шаралар. Аталған Бағыт аясында Қазақстандағы жалпыұлттық мерекелерді атап өтуге орайластырылған іс- шаралар өткізіледі, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қалалық іс-шараларға қатысу іске асырылады.

• Еңбек қауіпсіздігін және қызметкерлердің денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету. Өз қызметкерлері үшін жауапты бола отырып, Банк тұрақты түрде Банктің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыруды, сондай-ақ Банк қызметкерлерін ауыру жағдайларынан ерікті сақтандыруды іске асырады.

Банк қызметкерлерінің еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында міндетті түрде өрт және техника қауіпсіздігі мәселелері жөніндегі Банктің ішкі құжаттары оқып-талқыланады және кезеңділік тәртіпте еңбек қауіпсіздігі бойынша оқу фильмдері көрсетіледі.

1.2 «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның несие түрлері және оларды рәсімдеу тәртібі

   Нарықтық экономикада несие - банк жүйесі маңызды рөл атқарады. Ол арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін сапаларын тану болып табылады. Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған және несиелік қатынастар танымының сатысы ретінде көрінеді. Ол несиеде тұрақты, өзгеріссіз қалады. Құрылымдық талдау тұрғысынан алғанда халықтың жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын капиталға айналдырады, сондай- ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру, делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды орындайды. 

Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады. Несиелік саясат несиелік қызметтің төмендегідей негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік берді:

несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін;

несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғалардың басты іс-әрекеттерін;

сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің сапалығын;

ішкі бақылау қағидаларын.

Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.

Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білінуіне, сондай-ақ, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап «өз клиентін» таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ, несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер берген қолайлы.

Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру болып табылады (потенциялды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау; жекелеген несиелік қызметкерлердің құзыретін сақтауға бақылау жасау; банктің несиелік портфелінің жағдайына және оның ішінде проблемалық несиелерге қойылатын жалпы бақылау).

Бірлескен несие жүйесінің күрделі, көп буынды құрылымы болады. Егерде несиелік мекемелерінің өз клиенттеріне көрсететін қызметтерін жіктелуін негізге алатын болсақ, онда қазіргі несие жүйесінің 3 (үш) маңызды элементін бөліп қарастыруға болады:

Орталық (эмиссиялық) банк;

Коммерциялық банктер;

Мамандырылған несиелік мекемелер;

   Орталық банк – бірінші деңгейдегі мемлекеттік банк, сондай- ақ кез- келген елдің ол мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық банк деп аталуына тәуелсіз эмиссиялық, ақша несие институты болып табылады. Орталық банк - бұл банктердің банкі. Ол заңды және жеке тұлғалармен операциялар жүргізбейді, оның клиенттеріне – коммерциялық банктер және басқадай мекемелер, сондай- ақ үкімет ұйымдары жатады.

   Коммерциялық банктер – қарыз капиталы нарығының әр түрлі секторларына қызмет ететін көп қызметті мекемелер болып табылады. Олар кәсіпкерлік тәжірибесінде белгілі бір көптеген қаржылық операцияларды орындайды. Коммерциялық банктер кез- келген елдің несие жүйесінде әдеттегідей негізгі, базалық буын рөлін атқарады. Олар үкіметтің, іскерлері мен милиондаған жеке тұлғалардың салымдарын шоғырландыра отырып, қаржы жүйесінің орталығы болып қала береді.

Жаңа тарифтік бағдарламалардың негізгі талаптары

Ипотекалық несие осы несие жүйесінің 3 элементіне жатады. Жалпы ипотекалық несиене тағы анықтама бере кетсек, ол - жылжымайтын мүліктерді жерді, өндіріс және тұрғын ғимараттарды, үйлерді, пәтерлерді кепілдікке алып ұзақ мерзімге берілетін ақшалы кредит. Мүліктердің кепілдікке алынғаны туралы ипотекалық банк кредит алушыға қарыздар куәлігін көрсетеді. Ипотекалық кредиттің ақшалы қоры, негізінен, банктер мен корпарациялардың ипотекалық облигациялар шығарып, сатудан түскен қаржыдан құралады. «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ –на оралатын болсақ, ол 2007 жылдың 10 шілдеден бастап Банктің жаңа тарифтік бағдарламасын енгізді. Банкке немесе банк агенттеріне хабарласқан әрбір клиент өзі үшін қолайлы жинақтау мерзімінің үш жылдан он бес жылға дейінгі тарифтік бағдарламаны, ал кредиттеу мерзімі алты жылдан он алты жылға дейін көзделген тарифтік бағдарламаны таңдай алады. Бұдан басқа, енді банк клиенттері жинақтау және несиелеу бойынша айлық жарна мөлшерін менеджердің көмегінсіз өзі есептейді, сонымен қатар, тұрғын үй құрылыс жинақ ақшаны жинақ бойынша және тұрғын үй заемы бойынша айлық жарна шарттық сомадан пайыз ретінде есептеледі.

Банк клиенттерінің тұрғын үй құрылыс жинақ ақшасындағы салымдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі барлық тарифтік бағдарлама бойынша жылдық 2 % құрайды. Бұл ретте, шарттық сомадан 50 % мөлшерде тұрғын үй құрылыс жинақ ақшасын жинаған, бағалау көрсеткішіне жеткен және тұрғын үй заемынан алудан бас тартуды шешкен банк клиенттері үшін тұрғын үй құрылыс жинақ ақша туралы шарттың бүкіл қолданылу мерзіміне жылдық 0,7% - тен 1% дейін олардың салымдары бойынша қосымша сыйақы көзделген. Тұрғын үй заемы бойынша сыйақы мөлшерлемесі еліміздегі ең төменгі жылдық 3,5% -тен 5% дейін болып қалды. Аралық тұрғын үй заемы бойынша сыйақы мөлшерлемесі өзгертілмейді.

І І «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның КАССАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЕСЕБІ

2.1 Касса операцияларының есебі

  Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың, шаруашылық субъектілерінің қолда бар нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек. Касса арнайы жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, өрттен  сақталатындай түрлі материалдармен қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді. Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып жабылатын сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен сургуч басатын мөр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа салынып, аузы жабылып, кассирдің мөрі басылып,  кәсіпорын, яғни субъектінің басшысында сақталады. Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне) мөр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшаның түгелділігіне жұмысқа деген немқұрайдылық пен салақтық салдарынан кәсіпорынның, субъектінің шеккен зардабына, әдейі қастандықпен немесе арам ниетпен істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді. Кәсіпорындар мен ұйымдарда, субъектілерде кассирлік жұмысқа қызметкердің тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бұйрық шыққаннан кейін касса қызметкерін касса операцияларымен таныстырып, кәсіпорын яғни шаруашылық субъектімен кассир арасында жеке материалдық жауапкершілікке келісім-шарт жасалуы керек.

  Кәсіпорын, мекеме немесе ұйым өздерінің есеп айырысу шотынан нақты ақшаны сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның, ұйымның, яғни субъектінің касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы отырған, яғни кәсіпорынның, ұйымның, суъектінің жұмсауға тиісті нақты ақша қаражаттарының сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның, ұйымның, яғни субъектінің бас бұхгалтері және басшысы қол қойып, осы субъектінің мөрі басылады. Барлық толтыруға тиісті ақпараттар толтырылмағанша, чекке қол қоюға болмайды. Сонымен қатар чекке лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті адамдардың қолы қойылмаса (біреуінің қолы қойылмаған жағдайда), мөр басуға рұқсат етілмейді. Кәсіпорынның, ұйымның яғни қандай да болмасын шаруашылық субъектінің касса қызметкері банк мекемесінен нақты ақша аларда банк бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс. Сонымен қатар банк мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорынның, субъектінің кассасына кіріске алынуы ерек. Ол үшін кәсіпорынның, субъектінің касса қызметкері, яғни кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа жазуы керек. Жалпы касса операцияларының есебі  1010-«Кассадағы ақша қаражаты»   онда кассадағы ұлттық және шетел валюталарымен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни шаруашылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта  түріндегі нақты ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банк мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс. Кәсіпорынның, субъектінің  кассасына  қолма-қол нақты ақшаны кіріске алу, қабылдау үшін бас бұхгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның кассалық кіріс ету ордеріне қол қоюы керек және де ақша төлеген адамға осы толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында  толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне кәсіпорынның, ұйымның, субъектінің аты, ақша төлеуші адамның немесе субектінің аты-жөні қандай мақсатқа  және не үшін ақша төлеп жатқандығы, сол төленген уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир мен бас бұхгалтердің қолдары қойылуы қажет. Кәсіпорынның, ұйымның, яғни субъектінің кассасынан нақты ақша кассалық шығыс ету ордері немесе тиісті үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу ведомостары, сондай-ақ кәсіпорынның, ұйымның бас бұхгалтері мен басшысының  қолдары қойылған ақша алу үшін жазылған өтініштер, шоттар және тағы басқа құжаттар бойынша беріледі. Бұл  құжаттарға  кассалық ордердің реквизиті көрсетілген штамп басылуы керек. Егер кассалық шығыс ету ордеріне қоса тіркелген құжаттарда шаруашылық субъектінің басшысының «рұқсат етемін» деген жазуы және қолы қойылған болса,  онда кассалық шығыс ету ордеріне оның қол қоюы аса қажет болып саналмайды. Субъектінің кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету ордері бойынша ақша берген  кезде касса қызметкері нақты ақша алушы адамның төл құжатын немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап етеді. Сонымен қатар касса қызметкері осы көрсетілген құжаттарда берілген, яғни жазылған деректерді нақты  ақша алушы адамның аты-жөнін, құжатының номерін және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін  кассалық шығыс ету ордеріне жазуы керек. Кассадан нақты  ақша алушы адамдар кассалық шығыс ету ордеріне алып  жатқан соманың теңгедегі бөлігін жазумен, ал тиынын сандармен көрсетеді. Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ кассалық шығыс ету ордері  және оның орнына жүретін немесе оған қосымша тіркелетін құжаттарды, кәсіпорынның, яғни субъектінің бухгалтерия  қызметкерлері сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп толтырулары керек. Бұл құжаттарды өзгернтуге олардағы сандармен әріптерді түзетуге, өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді. Кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың орнына жүретін құжаттарды кассаға берместен бұрын бұхгалтерия қызметкерлері  тіркеу журналына тіркеп жазады. Кәсіпорындар мен ұйымдарда  жұмысшы-қызметкерлерге жәрдемақы, сыйақы, еңбекақы  төлеу үшін төлеу едомостары қолданылады. Бұл ведомостар тіркеу журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды төлеп, үлестіріп болғаннан кейін ғана тіркеледі. Кассалық кіріс ету немесе кассалық шығыс ету ордерлері, сондай-ақ олардың орнына жүретін құжаттар бойынша кассаға немесе кассадан нақты ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу барысында (кассир) касса қызметкері кассалық кіріс ету және кссалық шығыс ету ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл құжаттарда кәсіпорын басшысы мен кәсіпорын бас бұхгалтерінің қолдары болуын және ордерлерде көрсетілген қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру жүргізуге, яғни қадағалауға міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың тиісті жеріне касса қызметкері өз қолын қоюы керек. Касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отыруы тиіс. Бұл кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері (парақтары) номерленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас бұхгалтері қолдарын қойып, куәландыруы керек. Кәсіпорынның, ұйымның кассасына келіп түскен, екіріс етілген  немесе кәсіпорынның, ұйымның кассасынан төленген, яғни шығыс етілген ақша қаражаттарының кімнен келіп түскендігін білу үшін ол операцияларға толтырылған құжаттардың номері және бұхгалтерлік жазулар, сонымен қатар кіріске алынған немесе шығыс етілген сомалар кассалық кітапқа жазылуы тиіс. Күн сайын кәсіпорынның, ұйымның касса қызметкері кассадағы нақты ақша қаражаттарының қалдығын жұмыс күнінің соңында санап және оның сомасын кассалық кітапқа жазады. Бұл кассалық  кітаптағы деректерге өзгеріс енгізуге, өшіруге, түзетуге жол берілмейді және де касса операциялары мен ондағы жүргізілетін, толтырылатын құжаттардың дұрыстығына  субъектінің бас бұхгалтері бақылау жасап отыруы керек. Кәсіпорынның, ұйымның немесе мекемелердің кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты ақшаларының есебі үшін өз алдына бөлек кассалық кітап ашылады. Сонымен қатар бұл жағдайда кассалық операциялар бойынша толтырылатын барлық құжаттарда кіріске алынған яғни келіп түскен және де шығыс  етілген, кассадан төленген ақша қаражаттарының сомасы шетел валютасымен де және сол күнгі баға (курс) бойынша ұлттық валютаға (теңгеге) айналдырылып та жазылады.

Мысалы: кәсіпорындардың сатып алушысы болып табылатын заңды тұлға 2008 жылдың 25 тамзында алған тауарлары үшін 5000 (бес мың) АҚШ доллары көлемінде кәсіпорынның кассасына ақша төлеген (сол күнгі доллардың теңгеге шаққандағы бағамдық айырмашылығы 119-ға тең) деп алатын болсақ бұхгалтерлік есепте мынадай жазу жазылады:

Д-т: Касса                                                        $5000  (595000 тг)

К-т: Тауарларды сатудан алынған табыс     $5000  (595000тг)

Мұндағы 595000 тг = 119 х 5000.

1010 «Кассадағы ақша қаражаты»  деп аталатын шот бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша номері бірінші журнал-ордерде, ал дебеті бойынша осы журнал-ордерлердің ведомосында жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал-ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордердері есептелініп жүргізіледі.

Кассалық кіріс ету ордерінің үлгісі:

Касса кітабының үлгісі.                                        Қазақстан Республикасы  Қаржы министрінің

                                                                                                      2004 ж 19 наурыздағы №128 бұйрығымен бекітілді

_______________________                                                          №КО-4 типтік формасы

                  ұйым 

КАССАЛЫҚ КІТАП

_____________2008ж.

Бұл кітапта _______ бет нөмірленген, жіппен қайымдалып, мөрленген.

М.О.                                           Ұйым басшысы ______________________

                                                                                               қызметі

                                                      ________________   _________________

                                                                                   қолы                                       қолды анықтау

                                                                        Бас бұхгалтер   ______________________

                                                                                               қызметі

                                                      ________________   _________________

                                                                                   қолы                                       қолды анықтау

                                                                                                                                               «____»________2008 ж.

Касса «___»_________2008ж  5-бет

  Құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету және кассалық қызметті дұрыс ұйымдастыру үшін банк мекемесіндегі кассалық операциялар жүйелі түрде бақыланып немесе тексеріліп отырады.

Банк кассасында сақталатын барлық банкноттар, шақа (монета) және басқа да құндылықтар келесі жағдайларда жүргізілетін дүркін-дүркін тексерістен өтіп отыруы қажет:

-тоқсанына бір реттен сирек емес, оның ішінде 1 қаңтар жағдайы бойынша жыл сайын;

-лауазымды және материалдық жауапты тұлғалар ауысқан кезде;

-банк басшылығының қарауы бойынша (құндылықтар және тағы басқаларға тексеріс жүргізу).

Барлық құндылықтарды сондай дәйектілікпен тосыннан бір күнде тексеруден өткізу – талан-таражға салу мен ақша және құндылықтардың кем шығуын жасыру мүмкіндіктерінен айыру болған болар еді. Сол күні тексеру мақсатымен және ұрлауды жасыру мүмкіндігі құндылықтардың және ақшаның кем шығуын болдырмайтын негізде жүзеге асырылады. Осындай тексеріс кезінде барлық құндылықтардың қолда болуы, банктің есеп мәліметтеріне сәйкес келуі, сақтау тәртібі белгіленіп, сонымен қатар касса жұмысындағы жетіспеушіліктер анықталады.

Банк басшысы тексеру жүргізу үшін жазбаша өкім шығарады, оның негізінде комиссия құрылады. Тексеруді құндылықтарға байланысты операцияларға жүргізумен байланысы жоқ, Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінде кассалық операцияларды жүргізу тәртібін және кассалық жұмыс бойынша Ұлттық банктің басқа да нормативтік-құқықтық актілерін жақсы білетін қызметкер ғана жүргізе алады.

Тексеру міндетті түрде материалдық жауапты тұлғаның қатысуымен жүргізіледі, егер ол тұлғалар қатыспаған жағдайда актіде ол туралы ерекше белгіленеді. Жасалған акт комиссияның барлық мүшелері және материалды жауапты тұлғалардың қолымен расталады. Тексеру нәтижесі бойынша жасалатын актілерде касса жұмысында анықталған жетіспеушіліктері көрсетіледі, есеп мәліметтері мен нақты құндылықтар арасында анықталған сәйкессіздіктер келтіріледі, анықталған жетіспеушіліктердің орнын толтыру үшін ұсыныстар беріледі.

2.2 Кассаны және кассалық операцияларды тексеру

  Кассада сақталатын ақша 1010 “Ұлттық валюта түрінде кассадағы қолда бар ақшалар” және 1020 “Шетелдік валюта  түрінде кассадағы қолда бар ақшалар” шоты қосалқы тобында ескерілуі тиісті. Осы шоттардың дебитіне  кассаға түсетін ақша, ал кредитіне кассалық есептен шығатын ақша жазылады. Бұл шоттар бойынша жазбалар кіріс және шығыс касса ордерлері негізінде жасалады.Кассалық операциялар ревизиясының бағдарламасы        1-кестеде көрсетілген.

Касса мен кассалық операциялардың аудиті негізінде 3 бағыт бойынша өтеді: қолма-қол ақшаны түгендеу; оларды түгел және уақытылы кіріске алуды тексеру; ақшаны шығыстарға есептен шығаурдың дұрыстығын тексеру. Жалпы алғанда касса мен кассалық операцияларды тексергенде мына әдіснаманы қолдануға болады: кассаны түгендеу кассирдің тексеру орнына келгенде бірден өткізеді. Оны өткізуге дейін аудитор мыналарды анықтауға тиіс: кәсіпорында басшының кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізу үшін тұрақты жұмыс істейтін комиссия туралы бұйрығы бар ма, бұл бұйрық орындалама? Кассаны кенеттен тексеретін актілері бар ма және олардың мазмұны қандай?

Кассаны теусерді жүзеге асырғанда аудитор мынандай шарттарды сақтауға міндетті:тексеру құрамында кәсіпорын кассирі мен бас бухгалтері міндетті түрде кіруге тиісті, кәсіпорын басшысы тағайындаған тұрақты жұмыс істейтін комиссия мүшелерінің қатысуымен жүргізіледі; кассаны тексеру кезінде кассаға бөгде кісілерге кіруге рұқсат етілмейді және кассадан тыс операциялар тоқтатылады. Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау жүйесі –активтерді қорғау субъектінің қаржылық саясатына сай болуын қамтамасыз ету; бухгалтерлік шоттарда көрсетілген мәліметтердің шүбәсіз сенімділігін қамтамасыз ету үшін жасалған саясат пен амалдар.

Ақшалай қаражатты оңай жасыруға, тасуға болады, оларда тиістілік белгілері жоқ және олар айырбасталады. Ұрлық тәуекелі кейбір адамдардың есеп жүйесіне қолы жетіп, ақшалай қаражатты күзетуге рұқсат алу мүмкіндігіне тікелей байланысты. Ақшалай қаражаттың қозғалысын ішкі бақылау мынадай функцияларды орындауы тиіс:

-         ақшалай қаражатты жеке сақтау мен жеке есептеу;

-         қолма-қол есеп айырысу жасалған операциялардың барлығын есептеу;

-         кассадағы қалдықты мезгіл-мезгіл тексеріп есептеу;

-         ақшалай қаражатты физикалық бақылау;

Түсімді бақылау.

Ақшалай шығындарды бақылау.

Есеп шоттардағы ақшалай қаражатты бақылау.

Кассалық қалдықты салыстыру.

Есеп шоттардағы ақшалай қаражатты бақылау.

Кассалық қалдықты салыстыру.

Есептік (валюталық) шоттарды салыстыру.

Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар-жоғын айқындау және қатаң есептегі банктерді парақтау санап шығу жолымен түгендейді. Түгендеу қортындыларын «Ақшалай қаражаттың бар-жоғын түгендеу» актісімен жеке ресімдейді. Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы бекіткен және жете дайындалған ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер (авиа және теміржол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бұхгалтердің қатысуымен кассада сақталатын басқа құндылықтарды тексеріп және оны қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Түгендеу басталғанға дейін (бірнеше каса болған жағдайда) олар мөрленіп жабылады. Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп жасап, ақшалай қаражаттың қалдығын кассалық кітап бойынша шығарады.  Кассирден барлық кірістік және кассада кіріске алынбаған және есептеп шықпаған сома жоқ деген қолхат алынады. Ақша саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады. Алынған түгендеу қорытындысы бухгалтерлік есептің мәліметтеріме касслық кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы түсініктемесі мен түгендеу қорытындысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы субъект басшысының қарары (резолюция) жазылады.

«ААА» ЖШС

         ұйым                                                                № Инв-9 типтік форма

АКТ ТҮГЕНДЕУ АКТІСІ

Тұрған___________________________________________________

Қолхат

Түгендеу барысында ақша кірісі мен шығысына, ақшалай құжаттарға қатысты барлық құжаттар, менің жауапкершілігіме түскен барлық ақшалай құжаттар кіріске алынды, ал істен шыққандары шығыс деп есептен шығарылды.

Материалды жауапты адам     кассир      Омар            Омарова К.Қ.

                                                    қызметі        қолы         қойылған қолды анықтау

Бұйрық (өкім) негізінде «15» 07 2008 ж. № 45 жағдай бойынша ақшаны, ақшалай қаражаттарды түгендеу өткізілді «15» 07 2008 ж.

Түгендеу кезінде мыналар анықталды:

Комиссия төрағасы  бас бұхгалтер______________________Суслятина Г.К.

                                                     қызметі                қолы                  қойылған қолды анықтау

Комиссия мүшелері: шару.меңг.  ______________________Иванова В.И.

                                                     қызметі                қолы                  қойылған қолды анықтау

                                    жұмысшы   _______________________Кадыров К.В.

                                                     қызметі                қолы                  қойылған қолды анықтау

Актіде көрсетілген ақша, ақшалай қаражат сенің жауапты сақтауымда тұрғанын растаймын.

Материалды жауапты адам:__________________________________________

«15» 07  2008 ж.

Артық немесе кем шығу себептерін түсіндру____________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

              Материалды жауапты адам______________________________________

              Ұйым басшысының шешімі_____________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________

       Қолы

«15» 07 2008ж.

Комиссия төрағасы  ______________       _________          ________________

                                                     қызметі                қолы                  қойылған қолды анықтау

Комиссия мүшелері:

                                     ______________       _________          ________________

                                                     қызметі                қолы                  қойылған қолды анықтау

                                      ______________       _________          ________________

                                                     қызметі                қолы                  қойылған қолды анықтау

  Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай құжаттардың, ақшаның бар-жоғын түгендеу нәтижелерін еөрсету үшін қолданылады. Комиссия ұйым кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан есептеу жолымен ақшаның бар болуын тексереді. Акт екі дана болып жасалады және түгендеу, комиссиясы мен  материалдарға жауапты адам қол қояды. Бір данасы ұйым бұхгалтериясына беріледі, екіншісі материалдық жауапкершілікті адамда қалады. Түгендеу басталғанға дейін ақша , ақшалай қаражаттардың сақталуы үшін жауап беретін материалдарға жауапты адамнан қолхат алынады. Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға жауапкер адам құжаттарды тапсырған материалдарға жауапты (қолма-қол ақшаны, ақшалай қаражаттарды тапсырған материалдарға жауапты адамға, ақшаны, ақшалай қаражаттарды қабылдаған материалдарға жауапты адамға және бұхгалтерияға). Түгендеуді өткізгенде мыналарды тексеру қажет: кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы шарт жасалды ма немесе одан «Кассирдің міндеттемесі» алынды ма, кассаеың жарақтандырылуы сейф кілтінің көшірмелері сақталатын талаптарға сай ма?

Мысалы. Кассаны түгендегенде 150 теңге артық шығу табылды, бұл жағдайда кірістік кассалық ордер жазылады және олар мынадай жазбалармен рәсімделеді.

1111 «Кассадағы ақша қаражаты» шот дебеті

4127 «Негізгі емес қызметтен басқа табыстар» шот кредиті    150 теңге.

Егер кассаны түгендеу кезінде 5000 теңге кем шығу табылса, мұндай жағдайда:

-         анықталған кем шығу сомасына шығындық кассалық ордер жазылады

1129 «Басқа да дебиторлық берешек»

1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шот кредиті   5000 теңге. кем шығу кассир есебіне қойылды.

2.3 Ақшалардың қозғалысының ішкі аудиті

  Кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың қозғалысын  ішкі бақылаудың қажеттілігі:

              а) активтердің түгелдігін бақылау үшін;

              ә) кәсіпорынның қаржылық саясатпен сәйкестігін қамтамасыз ету үшін;

              б) бұхгалтерлік есепте көрсетілген деректердің сенімділігін қамтамасыз ету үшін және тағы да басқа жағдайларға байланысты.

  Ақшалар және басқа да өтімділігі жоғары активтерге ішкі бақылау жасаудың қатал жүйесі қаржылық есепті ұйымдастырушылар үшін ақшалармен олардың баламаларына (эквиваленттеріне) жүргізілген бақылаулар дәл және сенімді ақпарат болып табылатындығына сенімділіктерін арттырады (ұлғайтады).  Ақшалардың сақталуын қамтамасыз ету, яғни оны қорғау көптеген кәсіпорындар мен ұйымдардың ең маңызды мәселесі болып  табылады. Ақшаларды жасыру немесе оны ұрлау өте оңай, өйткені олардың белгілі бір белгілеріжоқ және тез айырбасталады (конвертизацияланады).  Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшаларға ішкі бақылау жасау мынадай функцияларды жүзеге асыруы, яғни атқаруы қажет:

-         ақшалардың жеке есебін жүргізу мен бөлек сақталуын бақылау;

-         қолма-қол есеп айырысу негізінде жүргізілген операциялардың есебін бақылау;

-         кассада тек қана күнделікті қажетті мөлшерде ақша сақтау;

-         касса қалдығын белгіленген мерзімде уақтылы тексеру;

-         табыс әкелмейтін ақшалардың қайтарылуын қамтамасыз ету;

-         ақшалардың сақталуына жеке тұлғаның жауап беруі;

  Ақшалардың келіп түсуін бақылау кез келген кәсіпорындар мен ұйымдарда түрлі операцияларды орындауға және пайдалануға байланысты жүргізіледі. Есеп айырысуды қолма-қол жүргізу, орындалған операцияларды тіркеп жазып отыру және оны ақша қалдығымен салыстыру, сондай-ақ ақшамен есеп айырысуды белгілі бір адамға міндеттеу  ақшалардың ұрлануын, орындалған операциялар үшін толтыратын құжаттардың толтырылуында қателіктердің  жіберілуін болдырмайды. Ұрлықтар мен қателіктер болғанның өзінде олардың саны азаяды. Ақшалардың үздіксіз және тұрақты банк шоттарына келіп түсуін басынан бастап бақылау мақсатымен есептеу және тіркеп жазу жұмысы үшін жауапты адам тағайындау мыналарды қажет етеді:

-кешіктірмей уақытында есептеу;

- кешіктірмей уақытында жазу;

- алынған ақшаларды дер кезінде депоненттеу.

  Ақшаларды басқару функциялары мен оны тиісті құжаттарға  тіркеп жазу функцияларының жүзеге асырылуына үздіксіз  бақылау жасау ұйымның кассалық операцияларына күнделікті қабылданатын және касса арқылы төлемдер жүргізілетіндігі туралы есепті құрайды.Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің ақшаларының жұмсалуын бақылау мақсатымен  басқа заңды және жеке тұлғаларға ақша төлеу барысында арнайы үлгідегі құжаттар белгілі тәртіп бойынша толтырылған жағдайда ғана төлем жүргізуге болатындығын белгілейді. Кәсіпорындар мен ұйымдар өзінің ақшаларын банк мекемесінде сақтауға тиіс екендігін бұның алдында айтып кеткен болатынбыз. Бұл бір жағынан кәсіпорындар мен ұйымдар үшін ақшаларының қозғалысын бақылаудың маңызды әдісі болып табылады және оның мынадай артықшылықтыры да бар:

-Ақшаларының түгелдігіне, сақталуына банк мекемесі толығымен жауап береді.

-Банк мекемесінің тарапынан ақшалардың жеке есебі жүргізіледі.

-Бұл жерде сақталатын ақшалардың ұрлану қаупі (мүмкіндігі) кәсіпорындар мен ұйымдардың өзінде сақталатын ақшаға қарағанда төмен.

І І І «Қазақстанның тҰрғын Үй қҰрылыс жинақ банкі» АҚ-ның қаржылық жағдайын талдау

3.1 «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның ақша қаражаттары қозғалысы туралы есебі

  Есепке алу саясатындағы өзгерістер Банк жыл ішінде мынадай қайта қаралған ХҚЕС пен жаңа Интерпретацияларды қолданды. Осы өзгертулер әсері төменде берілді. 2008 жылғы мамырда Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары жөніндегі кеңес негізінен сәйкессіздіктерді жою және тұжырымдамаларды нақтылау мақсатында өзінің стандарттарына түзетулердің бірінші жинағын шығарды. Әрбір стандартқа қатысты жеке өту ережелері бар. 2008 жылғы мамырда жарияланған «ХҚЕС жетілдірулеріне» енгізілген түзетулер Банктің есепке алу саясатына, қаржылық жағдайына немесе қаржылық қызметінің нәтижелеріне әсер еткен жоқ. ХҚЕС (IAS) 20-ға түзету енгізілді, оған сай нарықтағыдан төмен пайыздық мөлшерлемемен мемлекеттен алған заемдар ХҚЕС (IAS) 39 «Қаржылық құралдар: тану және бағалауға» сәйкес танылуы және бағалануы тиіс. Мемлекеттік субсидиядан түскен пайда берілген мерзімінің басында алған ақша қаражаты мен субсидия әуелі қаржылық жағдай туралы есепте танылатын сома арасындағы айырма ретінде бағаланады. Пайда ХҚЕС (IAS) 20- ға сай есепке алынады. Түзету 2009 жылғы 1 қаңтарда немесе осы мерзімнен кейін мемлекеттен алған заемдарға қатысты қолданылады. Бұл түзету Банктің қаржылық есептілігіне әсер еткен жоқ.

  2007 жылғы қыркүйекте шығарылды және 2009 жылғы 1 қаңтардан немесе осы  мерзімнен кейін басталатын жылдық есепті кезеңдер үшін қолданылуы тиіс. Стандарттың жаңа редакциясында меншік иелерімен операцияларға байланысты капиталдағы өзгерістер және капиталдағы өзге де өзгерістер бөлінген. Капиталдағы өзгерістер туралы есепте тек меншік иелерімен операцияларға қатысты толық ақпарат болады, ал өзге өзгерістер бір жолда беріледі. Оның үстіне стандарттың жаңа редакциясына не бірыңғай есеп нысанында, не өзара байланысты екі есеп нысанында берілетін жиынтық кіріс туралы есеп кіреді. Стандарттың жаңа редакциясына сай, өзге жиынтық кірістің әрбір компоненті үшін салықтық тиімділік ашылуы тиіс. Бұған қоса, компания ретроспективалық негізде есепке алу саясатындағы өзгертулерді қолданса, есептілікті қайта қарауды немесе қандай да бір қайта жіктеуді жүзеге асырған болса, онда ол ең ерте салыстыру кезеңінің басындағы жағдай бойынша қаржылық жағдай туралы есеп беруге міндетті. Банк жиынтық кіріс туралы екі дербес есеп: пайда және шығындар туралы есеп және жиынтық кіріс туралы есеп түрінде ақпарат беруге шешім қабылдады. Банк салыстыру кезеңінің басындағы жағдай бойынша қайта қаралған қаржылық жағдай туралы есепті берген жоқ, яғни, есепке алу саясатының жаңа ережелерін қолданған жоқ, ретроспективалық негізде қаржылық есептіліктің қандай да бір баптарын қайта қараған және қайта жіктеген жоқ.

«Қазақстан тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның 2009 жыл мен 2010 жылғы ақша қаражатының қозғалысы туралы есебі

  «Қазақстан тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның 2009 жыл мен 2010 жылғы ақша қаражатының қозғалысы туралы есебі салыстыра келе операциялық актив мен міндеттемелердегі өзгерістерге дейінгі операциялық қызметтен түскен ақша ағымдағы сомасы  2009жылы  948499 теңгені құраса, ал 2010 жылы 2832534 теңгені кұрап отыр, ауытқуынан шыққан сома  1884035 теңгені құрады. Қаржылық қызметтен түскен ақша қаражатының таза түсімі 30160000 теңгені құрады. Ақша қаражаты және баламаларының  таза көбеюі 2009 жылы 533698 теңге болса, 2010 жылы 315369 теңгені құрады, ауытқуынан шыққан сома -218329 теңгені құрады. Есепті жыл басындағы ақша қаражаты және баламалары 2009 жылы 622614 теңге, ал 2010 жылы 1156312 теңгені құрап отыр, ауытқуынан шыққан сома 533698 теңгені құрады.  Есепті жыл соңындағы ақша қаражаты және баламалары есептегендегң сома 2009 жылы 1156312 теңгені құраса, 2010 жылы 1471681 теңгені құраса, ауытқуынан шыққан сома 315369 теңгені құрап отыр.

   2009 жылғы наурызда шығарылған стандарттың жаңа редакциясына сәйкес әділ құн бойынша бағалау және өтімділік тәуекелі туралы қосымша ақпаратты ашу қажет. Әділ құн бойынша бағалау туралы ақпаратты әділ құн бойынша бағаланатын қаржылық құралдардың әрбір класы үшін үш деңгейлі иерархияны пайдалана отырып, пайдаланылатын бастапқы деректерге қарай ашу қажет. Сондай-ақ стандарттың жаңа редакциясы иерархияның 3-деңгейіне қатысты, сондай-ақ иерархия деңгейлері арасындағы құралдардың орын ауыстырулары туралы ақпаратты егжей-тегжейлі ашуды талап етеді. Түзетулер сондай-ақ өтімділікті басқару мақсаттары үшін пайдаланылатын туынды қаржылық құралдар мен активтерге қатысты өтімділік тәуекелі туралы ақпаратты ашу туралы талаптарды түсіндіреді.

Заемдар бойынша шығасылар

  Заемдар бойынша шығасылар 2007 жылғы наурызда шығарылды және 2009 жылғы 1 қаңтардан немесе көрсетілген мерзімнен кейін басталатын есепті кезеңдер үшін қолданылуы тиіс. Стандарттың жаңа редакциясы егер мұндай шығасылар капиталдандыру белгілеріне жауап беретін активке жататын болса, заемдар бойынша шығасыларды капиталдандыруды талап етеді. Капиталдандыру белгілеріне жауап беретін актив – болжалды пайдалануға немесе сатуға дайындау үшін міндетті түрде едәуір уақыт талап ететін актив. Стандартты пайдалануға өту ережесіне сәйкес Банк оны перспективалы түрде қолданады. Осы мерзімге дейін орын алған және шығыстарға жатқызылған заемдар бойынша шығасыларға қатысты өзгерістер жүргізілген жоқ. 2009 жылғы қарашада жарияланған ХҚЕС (IAS) 24 жаңа редакциясы мемлекет бақылайтын компаниялар үшін ақпарат ашуға қойылатын талаптарды жеңілдетеді, сондай-ақ байланысқан тарапты анықтауды нақтылайды. Стандарттың алдыңғы нұсқасы мемлекет бақылайтын немесе мемлекеттің елеулі ықпалындағы кәсіпорынның мемлекет бақылайтын немесе мемлекеттің елеулі ықпалындағы басқа кәсіпорындармен барлық мәмілелері туралы ақпаратты ашуын талап ететін. Стандарттың жаңа редакциясына сәйкес, мұндай мәмілелер туралы ақпаратты олар жеке-жеке немесе бірге елеулі болып табылса ғана ашу қажет. Стандарттың жаңа редакциясының 2011 жылғы 1 қаңтардан басталатын жылдық кезеңдер үшін қолданылуы міндетті, мұндайда мерзімінен бұрын қолдануға жол беріледі. Банк ХҚЕС (IAS) 24 жаңа редакциясын 2009 жылғы 1 қаңтардан бастап мерзімінен бұрын қолдану туралы шешім қабылдады.

  2008 жылғы ақпанда жарияланды және 2009 жылғы 1 қаңтардан немесе осы мерзімнен кейін басталатын жылдық есепті кезеңдер үшін күшіне енді. Бұл түзетулерге сай барлық міндеттемелері шегерілгеннен кейін компания активтерінің үлесіне құқығын білдіретін өтеу құқығы бар қаржылық құралдар белгілі бір белгілерді сақтау талабымен капитал құрамында бейнеленуі тиіс. Бұл түзетулер Банктің қаржылық есептілігіне әсер еткен жоқ.Көрсетілген түзетулер 2008 жылғы қаңтарда жарияланды және 2009 жылғы 1 қаңтардан немесе осы мерзімнен кейін басталатын жылдық есепті кезеңдер үшін күшіне енді. Бұл түзетулер құқық беру талаптарын және құқық беруге жатпайтын талаптарды орындамау салдарынан күші жойылған сыйақыны есепке алу ережесін анықтауды нақтылайды. Бұл түзетулер Банк есептілігіне әсер еткен жоқ.

   2009 жылғы 1 қаңтардан немесе осы мерзімнен кейін басталатын жылдық есепті кезеңдер үшін қолданылады. Бұл стандарт Банктің операциялық сегменттері туралы ақпаратты ашуды талап етеді және Банктің бастапқы (бизнес) және екінші (географиялық) есепті сегменттерін анықтау туралы талаптарды жояды. Бұл стандарттың қолданылуы Банктің қаржылық жағдайына немесе нәтижелеріне әсер еткен жоқ.

IFRIC 13 интерпретациясы 2007 жылғы маусымда шығарылды және 2009 жылғы 1 шілдеден немесе осы мерзімнен кейін басталатын жылдық есептік кезеңдер үшін күшіне енді. Бұл интерпретацияға сәйкес клиенттердің адалдығы үшін бонустық бірліктер нәтижесінде берілген тауарлар немесе қызметтерді іске асыру мәмілесінің жеке компоненті ретінде есепке алынуы тиіс, осылайша алынған сыйақының әділ құнының бір бөлігі бонустық бірліктерге жатқызылады және бонустық бірліктер пайдаланылатын сәтке дейін кейінге қалдырылған кіріс ретінде бейнеленеді. Осы сәтте мұндай бағдарламалар жүргізілмейтіндіктен, бұл интерпретация Банктің қаржылық есептілігіне әсер еткен жоқ.

«Клиенттерге берілген активтер» интерпретациясы

  IFRIC 18 интерпретациясы 2009 жылғы қаңтарда шығарылды және берілген мерзімінде тиісті баға алған жағдайда мерзімінен бұрын қолдану мүмкіндігімен клиенттерге 2009 жылғы 1 шілдеде немесе осы мерзімнен кейін берілген активтерді беруге қолданылуы тиіс. Бұл интерпретация перспективалы түрде қолданылуы тиіс. IFRIC 18 клиентті желіге қосу және клиентті тауарларды немесе қызметтерді жеткізіп беру арналарына тұрақты рұқсатпен қамтамасыз ету үшін немесе екеуіне де бірдей пайдаланылуы тиіс негізгі қаражат нысанын клиенттен кәсіпорын алатын келісімді есепке алу бойынша нұсқаудан тұрады. Бұл интерпретация Банктің қаржылық есептілігіне әсер еткен жоқ, себебі Банк клиенттерінен активтер алған жоқ.

3.2«Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның қаржы құралдарының құнын бағалау

   Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау болады. Бұл кезде кәсіпорын мүлкінің келіп түсуі, оны сатып алу және оны құ-рылуы да, кәсіпорынның өзінің де, қарызға алынған капиталдың да есебінен жүргізілуі мүмкін екендігін есте сақтау керек. Ал меншікті капитал мен қарызға алынған капиталдың арасындағы қатынас оның қаржылық тұрақтылығын көр-сетеді.                                                                                                                        

  Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбі-не өзін өзі қаржыландырумен, яғни меншікті капиталдың көмегімен жүзеге асырылады. Тек ол капитал жетпегенде ғана шеттен капитал тартылады. Бұл кезде қиын болса да сырттан тартылған капиталдан қаржылық тәуелсіздік аса маңызды орын алады, бірақ онсыз әрине мүмкін емес. Сондықтан да қаржылық есеп берудің ағымдағы активтерінің құрастырылу көздерін шектеу керек. Оның ең аз бөлігі өндірістік бағдарламаны қамтамасыз ету үшін  өзінің кейбір кезең-дерінде ағымдағы активтерге әдеттегіден жоғары, яғни қосымша қажеттілік ту-ғанда, ол банктердің қысқа мерзімді несиелерімен және коммерциалық несиеле-рімен жабылады.                                                                                                            

   Активтердің қорлану көздерін талдау кезінде меншікті және қатыстырылған капиталдың көрсетілген көлемі белгіленіп, есеп беру кезеңіндегі олардың өз-геру себептері анықталып, оларға баға беріледі. Бұл кезде өз меншігіндегі капи-талға басты назар аударылады, себебі өз қаражаттарының қоры болуы оның қаржылық тұрақтылығының барлығын көрсетеді.                                      

Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге капитал-дың жалпы сомасындағы оның үлес салмағын да анықтау маңызды. Бұл көрсет-кіш арнайы әдебиеттерде әр түрлі атпен берілген (тәуелсіздік коэффициенті, ав-тономдық коэффициенті), бірақ оның мәні бір ғана - бұл коэффициентке қарап кәсіпорын сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты тәуелсіз екендігін және өз қаражатын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Тәуелсіздік коэффи-циентін меншікті капиталды барлық авансталған капиталға бөлумен анықтай-ды:

Ктс = Мк:Ак

Мұндағы: Ктс - тәуелсіздік коэффициенті;                                                                        

Мк - меншікті капитал;                                                                                                                       

Ак - авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың жалпы сомасы).                                                                                                               

Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екен-дігін көрсетсе, алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың азаятындығын көр-сетеді.                                                                                                                            

Батыс экономистері тәуелсіздік коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс деп санайды. Себебі бұл қаржы көздерінің тұрақты құрылымын сақтауға мүмкіндік береді. Инвесторлар, несие берушілер дәл осындай құры-лымды таңдайды, себебі ол кәсіпорынға өздерінің міндеттемелерінің кепілдігін жоғарылатады. Неғұрлым кәсіпорынның қаражаты көп болса, соғұрлым үздік-сіз жұмыс қамтамасыз етіліп, нарық жағдайында алға шығуға көмектеседі. Сон-дықтан кәсіпкерлер әр түрлі резервтерді құру жолымен және жарғылық қорға бөлінбеген табысты тікелей қосу арқылы өзіндік капиталды көбейтуге тырыса-ды.                                                                                                

  ХҚЕС (IAS) 24 «Байланысқан тараптар туралы ақпаратты ашуға» сәйкес, тараптардың бірінің екіншінің қаржылық және операциялық шешімдеріне елеулі әсер ету немесе бақылау мүмкіндігі бар тараптар байланысқан деп саналады. Тараптардың байланыстылығы туралы мәселені шешу кезінде олардың заңды нысаны ғана емес, тараптардың өзара қарым- қатынастарының мазмұны да ескеріледі. Байланысқан тараптар байланыспаған тараптар арасында жүргізілмейтін мәмілелер жасауы мүмкін. Мұндай мәмілелердің бағалары мен талаптары байланыспаған тараптардың арасындағы мәмілелердің бағалары мен талаптарынан ерекшеленуі мүмкін.

  Банк қызметіне тән тәуекелдерден қорғану мақсатында капиталдың жеткіліктілік деңгейін белсенді басқаруды жүзеге асырады. Банк капиталының жеткіліктілігі өзге әдістермен қатар Банк қызметін қадағалауды жүзеге асыру кезінде ҚҚА белгілеген коэффициенттерді қолдана отырып бақыланады. 2009 және 2008 жылдар ішінде Банк капиталға қатысты Заңнамада белгіленген барлық сыртқы талаптарды толық сақтады. Банк үшін капиталды басқарудың негізгі мақсаты Банктің капиталға қатысты сыртқы талаптарды сақтауынан және жоғары кредиттік рейтинг пен қызметті жүзеге асыру мен акционерлік құнды максималдандыруға қажет капитал жеткіліктілігінің нормативтерін ұстап тұруды қамтамасыз етуден тұрады.

ҚҚА белгілеген капитал жеткіліктілігінің коэффициенті

ҚҚА банктерден активтер жиының 6%-ы мөлшерінде 1 деңгейдегі капитал жеткіліктілігінің коэффициентін және тәуекел ескеріле отырып өлшенген активтердің 12%-ы мөлшеріндегі капитал жеткіліктілігінің жалпы коэффициентін ұстап тұруды талап етеді. 2009 және 2008 жылдары ҚҚА талаптарына сәйкес есептелген, тәуекел ескеріле отырып өлшенген активтер Қазақстандық бухгалтерлік есепке алу стандарттарына сәйкес дайындалған Банктің жеке қаржылық есептілігі негізінде алынды.

3.3 «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның қаржылық басқарылуы

   Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорыннын қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.          

  Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастыр-мас бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе "қаржылық жай-күй" дегеніміз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет "Кәсіпорынның қар-жы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оның қалыптастыру көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипаттала-ды" деп жазған.                                                                                 

  Профессор Н.А Русак  бұл ұғымды былайша анықтайды: «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен си-патталады.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, ком-мерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдалану-мен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым- қатынас-та болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.

  Кәсіпорынның уақтылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақ-сылығын көрсетеді.В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы "қар-жы ресурстарының калаптасуымен, таратылуы және пайдалануымен көрсетіле-ді" деп жазады.  М. Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В.П. Привалов  қаржылық жағдай ұғымын былайша түсіндіреді: ''Қаржылық жағдай - бұл қаржы ресурстарының қолда барын, үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын көрсеткіш-тер жиынтығы".                                                                                           

Профессор И.Т. Балабанов "Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы, бұл оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем қабі-леттілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капиталды пайдалану, мем-лекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз міндет-темелерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын талдау-дың келесі түрлерін жүргізеді: табыстылық пен рентабельділік; қаржылық тұ-рақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу" - деп жазады.                                                                                              

  С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен баян-дайды: "Кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бірқатар көрсеткіштермен си-патталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді түрде бағалау".                                                                                                                                   

Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткі-лікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды дәлірек анықтауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі әдістер-мен есептелетін бірыңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигі-зетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға аяусыз қа-райтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді бо-луын, тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс".                                                                                                                          

Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімділік кәсіпорын жұмысының үздіксізді-гін және оның төлеу қабілеттілігін көрсетеді.                                                                                                

  Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қар-жылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.                                                                                              

Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұрақ та ар-найы оқулықтарда түрліше түсіндіріледі. Бір авторлар қаржылық тұрақтылықты "өз қаражаттарын шебер пайдалану қабілеттілігі, жұмыс процессінде үздіксізді-гін қамтамасыз ететін қаржының жеткілікті болуы" деп түсіндіреді. Қаржылық тұрақтылық - меншікті және қарыз қаражаттарының байланысы деп жазады. Енді біреулер "өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материал-дық емес активтер, айналым қаражаттары) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз міндеттемелерін уақтысында қайтаратын шаруашылық субъектілері қаржылық тұрақты болып табылады" деп жазады.                                                                                                                                                   

Бұл ұғымды А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфуллин өте ықшам түрде анықтай-ды. Олардың ойынша "Қаржылық тұрақтылық - бұл әрдайым төлем қабілеттілі-гін кепілдендіретін кәсіпорынның белгілі бір шоттар жағдайы".                                    

В.М. Родионова мен М.А. Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді: "Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығыннан артуының өзіне тән айнасы - қаржылық тұрақтылық болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу процесі-нің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ қәсіпорынды кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кәсіпорынның қаржы ре-сурстық жағдайын сипаттайды. Қаржылық тұрақтылық кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады". Осы еңбегінде бұл авторлар одан әрі мына анықтаманы келтіреді.                                                                      

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін бола-тын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы ресурсының жағдайы".                                                                                 

  В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді: "Қар-жылық тұрақтылық - бұл табыстың шығыннан тұрақты дәрежеде артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді пай-далану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жа-сайды.

  Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс-шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады" . Ал  кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді (жұ-мыс, қызмет) өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшы-лармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысу-лар мен барлық міндеггемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндіріс-ті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де әлеу-меттік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы қажет.                                                                                                                             

  Айта біз олардын кейінгі шешімдерімен келісе алмаймыз. "Қаржылық тұрақтылықтың мәні - қаржы ресурстарын тиімді қалыптастыру, тарату және пайдаланумен анықталады" - деп жазады В.Т.Артеменко мен М.В.Беллендир.                       

Біздің ойымызша бұл ұғымды А.Д.Шеремет мен В.С.Сайфуллин дәлірек және анығырақ түсіндіреді. Олар қаржылық тұрақтылықтың мәні — бұл қорлар мен шығындардың қалыптасу көздерінен қамтамасыз етілуі - деп түсіндіреді.                                                                                                                     

Э.А.Маркарьян мен Г.П.Герасименко да дәл осындай көзқараста . "Кәсіпорынның өз міндеттемелері бойынша есептесу мүмкіндігі" немесе "Сауда, несие және басқа да төлем сипатындағы операциялардың нәтижесінде пайда болатын кәсіпорынның төлем міндеттемелерін уақтылы және толық орындау мүмкіндігін көрсететін телем қабілеттілігі, қаржылық тұрақтылықтың сыртқы көрінісі болып табылады"[1]. Кәсіпорынның жұмысы нарық жағдайына өтумен бірге оның қаржылық жағдайы және оны сауықтыру жолдарын іздеу жөніндегі сұрақтар да шиелінісе түсті. 

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды В.М. Радионова және М.А.Федотова келесідей түрлерге жіктейді:                                                                                                                                    1) пайда болу орнына байланысты - ішкі және сыртқы;                                              

2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты-негізгі және негізгі емес;    

3) құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;                                                           

4) әрекет  ету  уақыты  бойынша-тұрақты  және уақытша.                                 

Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланыс-ты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес.                                            

Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді.

Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байла-нысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі – активтер-дің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегия-сын дұрыс таңдап алуы болып табылады.

Қорытынды

   Бұл жұмыста кәсіпорынның кассалық операциялық есебі туралы қарастырылды. Кәсіпорынның кассалық операциялық есебі қаржы менеджментінің ажырамас құрамдас бөлігі болып табылады.

Кәсіпорынның кассалық операциялықесебі бойынша кәсіпорында қалыптасқан жағымды және жағымсыз құбылыстар туралы, кәсіпорын қыз-метінің мықты және әлсіз жақтары туралы, сонымен қатар олардың туындауына себеп болған факторлар жөнінде қорытынды жасауға болады. Қаржылық тал-даудың нәтижелері туралы ақпаратқа тек ішкі субъектілер (меншік иелері, бас-қарушылар, жұмысшылар) ғана емес, сонымен қатар сыртқы субъектілер (жабдықтаушылар, инвесторлар, кредиторлар және тағы басқалар) де қызығушылық білдіреді. Сыртқы субъектілер талдау нәтижелерін алдағы уақытта субъектілер болса оны қалыптасқан қаржылық жағдайды тұрақтандыруға және оны жоғары деңгейде ұстап тұруға пайдаланады.

  Қорыта айтақанда, бүгінгі күні Қазақстанда жүмыс жасайтын бос жүйе: ипотекалық несиелеу жүйесі мен түрғын үй қүрылыс жинақ жүйесі бір бірімен бесекеге түспейді керісінше бірін бірі толықтырды. Мұндағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі орташадан жоғары табысы бар халықтың тобына арналса, ал екіншісі орташадан төменгі  табысы  бар  азаматтарға  арналады.  Көптеген елдерде бүл екі жүйе қатар жүмыс жасауда.

. Мүліктердің кепілдікке алынғаны туралы ипотекалық банк кредит алушыға қарыздар куәлігін көрсетеді. Ипотекалық несиенің ақшалы қоры, негізінен, банктер мен коорпарациялардың ипотекалық облигациялар шығарып, сатудан түскен қаржыдан құралады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Әбдіманапова Ш.Р. Халыққа қызмет көрсету нарығындағы банктік маркетинг – Алматы, «Жібек жолы» баспасы, 2000 жыл.

2.Банковское дело. В.И.Колесников, Л.П. Кроливецкий жетекшілігімен оқулық – М.: Финансы и статистика, 1995 жыл.

3.Банковское дело. О.И.Лаврушин жетекшілігімен оқулық – М.: Банк и биржевой научно-консультативный центр, 1992 жыл.

4.Банковское дело. Ю.А. Бабичев жетекшілігімен анықтамалық оқу құралы. – М.: Экономика, 1993 жыл.

5.Банковское дело. О.И. Лаврушин жетекшілігімен оқу құралы – М.: Финансы и статистика, 1998 жыл.

6.Банковское дело. Г.С. Сейткасимов жетекшілігімен оқу құралы  - Алматы: Қаржы-қаражат, 1998 жыл.

7.Банковский портфель – 2. книга банковского менеджера. Книга банковского финансиста. Книга банковского юриста / авт.ұжымы. Г.М. Антонов и др. Ответ.ред. М.: Соминтэк, 1994 жыл.

8. Батракова Л.Г. Экономический анализ деятельности коммерческого банка. ЖОО үшін оқу құралы. М.: корпорация «Логос» баспасы, 1999 жыл.

9.Ақша, несие, банктер Сейтқасымов Г.С. Алматы : Экономика 2001жы

10.Ақша айналысы және несие.Мақыш С.Б. Алматы: Издат маркетинг,

     2005 жыл

11.http://www.gazeta.kz/

12.http://www.kursiv.kz/

13.http://www.aif.kz/

37