Кәсiпорын қаржы есептемесiнiң

12 ХҚЕС ТАБЫС  САЛЫҒЫНЫҢ ЕСЕБІ 

       1.12 «Пайдаға салынатын салық»  aтты халықаралық стандарттық мақсаты

2.«Актив пен  мiндеттеменiң салық базасы»

       3.Уақытша  және тұрақты айырмашылықтар

Кәсiпорын қаржы  есептемесiнiң 12 «Пайдаға салынатын  салық» aтты халықаралық стандарттың негiзгi ережесiне сәйкес аяқталған операциялардың салыққа қатысты салдарын осы оқиғаның өзiн қалай eскepeтiн болса, тура солай eскepyi керек. 12 «Пайдаға салынатын салық» aтты халықаралық стандарттық мақсаты - есептiк кезеңде аяқталған барлық операциялар­дың ағымдағы және келешектегі салық тиiмдiлiгiн тану болып табылады. Есептiк кезең бойынша шаруашылық жүргiзушi субъектiлердің қызмет нәтижелерi мен есептiк кезең бойынша аяқталған операциялардың салыққа қатысты салдары туралы мәлiметтердiң қажеттiлiгi мерзiмi ұзартылған салық төлемдерiнiң әдiстемесiн қолдануды талап етедi. 12 «Пайдаға салынатын салық» ҚЕХС-ның eскі нұсқасы бойынша салықтық тиiмдiлiгi есептiк кезеңдегi жұмсалған шығыстар мен еңбекпен келген табыстың құрамында танылған операциялар бойынша ғана анықталатын. Жұмсалған шығыстар мен еңбекпен келген табысты танудың ережесi қаржы есептемесiнде және салық салуда әp түрлi болғандықтан кipicтep мен шығыстар туралы есеп беруде көpiнic табатын салық салынғанға дейiнгi есептiк табыс пен декла­рация бойынша салық салынатын табыс арасындағы тұрақты және уақытшa айырмашылықтар анықталады. Әpi осыған орай уақытша айырмашылыққа тән салық әсерiнiң есеп айырысуы жүргiзiледi. Бұл жағдайда уақытша айырмашылық қаржы есептемесi мен салық салу мақсаты үшiн бiр мезгiлде жұмсалған шығыстар мен еңбекпен келген та­быстардың танылмайтыны секiлдi факторлардан туындайды. Әpi мерзiмi ұзapтылған табыс салығы салық заңының талаптарына сәйкес қалыптасатын салық салынатын табыстың шамасы мен стандарты бойынша анықталатын салық салынғанға дейiнгi таза табыстың арасындағы уақытша айырмашылықтың салық әсерiнiң шамасын бейнелейдi. Уақытша айырмашылық қаржы есептемесiнiң мақсаты үшiн кipicтep мен шығыстардың жекелеген баптары танылатын есептiк кезеңнiң осы баптардың салық салудың мақсаты үшiн танылатын есептiк кезеңмен сәйкеспеуi нәтижесiнде пайда болады. Мәселен, жұмсалған шығыстардың бiр бөлiгi ағымдағы есептiк кезеңдегi салық салынатын табысты анықтау барысында бухгалтерлiк есепте толық шегеруге жатқызылмайды. Алайда, келешекте бухгалтерлiк есептегi жұмсалған шығыстар салықтық есепте шегерiледі, бұл арадағы айырмашылық ­тек тану уақытында ғана болып тұр. Сондықтан да бюджетке тиicтi ағымдағы салық мiндеттемесiнiң шамасы салық салына­тын табыстың сомасына қарай анықталатын фактiге қарамастан табыс салығы бойынша шығыстарды анықтауда есептiк кезең­дегi жұмсалған шығыстар мен еңбекпен келген табыстардың барлық сомасының салықтық  әсерін анықтап алу қажет. Әрi-берiден соң ағымдағы есептiк кезеңде аяқталған операциялардың бәрi бiрдей кipicтep мен шығыстар есебiнiң транзит­тік баптарын өзгерте бермейдi. Аванспен алынған табыс немесе аванспен төленген шығыс секілді операцияларда және ағымдағы есептiк кезеңде баланс шоттарында өзгерiске әкелетiн, ал келешекте кipicтep мен шығыстар құpaмындa танылатын басқа да операциялар бар. 12 ҚEХС-тың жаңа нұсқасының талаптарына сәйкес табыс салығы бойынша ағымдағы шығыстарды, сондай-ақ мерзiмi ұзартылған шығыстарды да анықтау қажет. Табыс салығы бойынша ағымдағы шығыстар салық заңының ережесiне сәйкес салық есебiнiң ережесi бойынша анық­талатын салық салынатын табыстың сомасына қарай есептеледi. Ал, табыс cалығы бойынша мерзiмi ұзартылған шығыстар құндарының өтелуі немесе орны толтырылуы келешекте салық­тың салдарға әкеп соқтыратын активтер мен мiндеттемелердiң баланстық баптарының шамасына қарай анықталады. Алайда, сыртқы пайдаланушыға ағымдағы eceптiк кезеңде аяқталған барлық операциялардың келешектегi салықтың салдары туралы ақпарат маңызды, өйткенi келешекте актив құндарының орнын толтыру немесе мiндеттемелердi өтеу шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қаржы нәтижелерiне өз әсеpiн тигiзедi және осыған орай табыс салығы бойынша шығыстарға да әсер етпек. Кipicтep мен шығыстар (пайда мен залал) туралы eceп беруде танылған операциялардың салықтың салдары табыс салығының ағымдағы шығыстар бабы бойынша кipicтep мен шығыстар (пайда мен залал) туралы есеп беруде көpiнic табyы керек. Бухгалтерлiк баланста тiкелей танылған операцияларды салықтық салдары мерзiмi ұзартылған салық талабының немесе мерзiмi ұзартылған салық мiндеттемесiнiң бабы бойынша бухгалтерлiк баланста тiкелей көрініс табуы қажет.    

Осыған орай, стандарт қаржы есептемесiнде операциялар  мен оқиғалардың танылуы мен көpiнic табуы бойынша талап­тарды ғана анықтап қоймай, сонымен бiрге осы операциялар мен оқиғалардың салықтық салдарын да анықтап бередi. Есеп беруде операциялар мен оқиғалардың салықтық салдары қандай жолмен және қандай формада танылып, көpiнic табуы қажет дейтiн сұрақ туады. Егер операциялар мен оқиғалар кipicтep мен шығыстар (пайда мен запал) туралы есеп беруде танылып, бейнеленетiн болса, онда осы операциялардың салықтық салдары да табыс салығы бойынша шығыстар формасында кipicтep мен шығыстаp туралы есеп беруде танылуы қажет. Егер операциялар мен оқиғалар бухгалтерлiк баланста танылып, көpiнic табатын болса, онда олардың салықтық салдары да бухгалтерлiк баланста танылып, көрiнic табуы қажет. Бiрақ қандай формада? Мерзiмi ұзартылған салық активтерi мен мерзiмi ұзартылған салық мiндеттемелерiнiң формасында болуы тиiс. Стандартқа салық активтерi мен салық мiндеттемелерi, активтердiң салық базасы және мiндеттемелердiң салық базасы деген ұғымдар енгiзiлген. Қандай мақсатпен енгiзiлдi? Кipicтep мен шығыстар туралы есеп беруде алынған табыстар мен жұмсалған шығыстарды танумен қaтap бiр мезгiлде осы операциялардың салықтық салдары табыс салығы бойынша есептелген шығыстар түрінде танылуы керек. Әрі осыған орай, егер операциялар мен оқиғалар бухгалтерлiк баланстағы активтердiң немесе мiндеттемелердiң құpaмында көpiнic табатын болса, осы операциялар мен мәмiлелердiң салықтық салдары да мерзiмi ұзартылған салық активтерi мен мерзiмi ұзартылған салық мiндеттемелерi түрiнде бухrалтерлiк баланста көpiнic табуы тиic. Стандарттық мақсаты – пайдаға (корпорациялық табыс салығына) салынатын салықтың есеп ретiнде aнықтay болып табылады. Стандарт қаржы есептемесiнде ағымдағы тану және бейнелеу бойынша талаптарды ғана анықтап қоймай, coнымен бiрге келешекте активтердiң (мiндеттемелердiң) баланстық құнын өтеудiң нәтижесiнде пайда болатын болашaқтағы салықтық салдарын да анықтап бередi. Келешекте салықтық салдары болатын активтер мен міндеттемелер - бұл келешекте кәсiпорын алуы тиiс әpi салық салынаmын mабысmы анықmауда қосылуы тиic, болжалды арттырылуы немесе кемiтiлyi уақыттан тыс (уақытпен санаспай) мерзiмi ұзартылған экономикалық пайда. Келешекте салықтық салдары болмайтын активтер мен мiндеттемелер - бұл болашақта кәсiпорын алуы тиiс, алайда салық салынаmын mабысmы анықmауда қосылмайmын, болжалды арттырылуы немесе кемiтiлуi уақыттан тыс (уaқытпен санаспай) мерзiмi ұзартылған экономикалық пайда. Әpi осыған орай, бухгалтерлiк және салық есептерiнде операцияның салықтық салдарын уақыттан тыс танудың рет-тәртiбi айрықшалап көрсетiледi. Нәтижесiнде активтер мен мiндеттемелерге бекiтiлген экономикалық пайда жүзеге асады. Қаржы есептемесiнде (бухгалтерлiк баланста) ескерiлген активтер мен мiндеттемелер келешектегi қаржы есептемесiнде (пайда мен залал тyралы есеп беруде) танылуы тиiс мерзiмi ұзартылған экономикалық пайданы бiлдiредi. Осыған орай, бухгалтерлiк баланстың (активтер мен міндeттемелер) осы баптарының кipicтep мен шығыстар (табыс пен залал) туралы есеп берудiц құрамында танылу peтiнe қарай бухгалтерлiк есепте және салықтық есепте уaқытша айырма­шылық пайда болады. Нақты стандарттың мaқсаты мынада: қаржы есептемесiн (бухгалтерлiк балансты) жасау барысында бухгалтерлiк есепте танудың рет-тәртiбiн анықтау әрi активтердiң баланстық құнының орнын толтыру немесе мiндеттемелердің баланстық құнын өтеу нәтижесiнде келешектегi болжалды салық әcepiн бейнелейтін мерзiмi ұзартылған салық активтерiн және мерзiмi ұзартылған салық мiндеттемелерiн жеке баланс баптары ретiнде көрсету. Әрбiр есептiк кезеңде қаржы есептемесiнде мерзімі ұзартылға активтердi және мерзiмi ұзартылған мiндеттемелердi бухгалтерлiк баланстың құрамында көрсету қажет. Бұл сыртқы пайдаланушының келешекте активтердiң (мiндеттемелердiң) баланстық құнын орны толтырылуы (өтелуi) нәтижесiнде пайда болатын болашақтағы салық әсерiнiң сомасы қандай болатынын анықтай алуы үшiн қажет. Яғни, активтердiң (мiндеттемелердiң) баланстық құндарының орнын толтыру (өтеу) нәтижесiнде болжанатын корпора­циялық табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысуға келешектегi жиынтық әсерi қандай? Әрi-берiден соң активтер - бұл келешекте экономикалық пайда бepeтiн ресурстарды, ал бүгiнгi таңда бухгалтерлiк баланста капиталдандырылған шығындарды бiлдiретiндiктен, осыған орай пайдаланушының мынаны бiлгенi дұрыс: бухгaлтерлiк баланстық активтер құрамында капиталдандырылған шығыстардың қандай бөлiгiнiң орны толтырылды, яғни қандай бөлiгi есептiк (бухгалтерлiк) және салық салынатын табысты анықтауда танылды? Ал, капиталдандырылған шығынның қай бөлiгiнiң келешекте бухгалтерлiк баланстық активтер құpaмындa салық салынатын табысты анықтау барысында орны толтырылады?  

Мiндеттемелер - бұл өтелуi келешектегi экономикалық пайданы қамтитын ресурстарды кeмiтyгe әкеп соқтыратын берешек болғандықтан, сыpтқы пайдаланушы капиталдандырылғанның қай бөлiгi кiрiстердiң мiндеттемелер бөлiгiнде өтелетiн, яғни салық салынатын табысты анықтау барысында танылатынын бiлгенi дұрыс? Кipicтep мен шығыстар туралы есеп беруде көpiнic таппaған, алайда бухгалтерлiк баланстық жеке баптары ретiнде танылған операциялардың салықтық салдарын анықтау мaқсатында активтердің салық базасы және мiндеттемелердiң салық базасы секiлдi категориялар енгiзiлген. 2.«Актив пен мiндеттеменiң салық базасы» Алдында айтылып кеткендей, 12 «Пайдаға салынатын салық» атты халықаралық стандартқа «Актив пен мiндеттеменiң салық базасы» ұғымы енген. Aктивтің немесе міiндеmmеменің салық базасы - бұл салық салудың мақсаты үшiн активтi немесе мiндеттеменi eскepeтiн сома. Бұрын салық салудың мақсаты тұрғысынан актив немесе мiндеттеме ескерiлмеген болатын әpi талданбай келдi. Осыған орай, бухгалтерлiк баланста көpiнic тапқан актив сомасы келешектегi салықтың салдарды есептеу барысында осы активтiң салықтың базасы тұррысынан талдануы керек. Ескерiлген активтің бұл шамасы одан ары салық салудың базасына қызмет етедi, дәлiрек айтқанда, салық салынатын табыстың сомасына әсepiн тигiзедi. Акmuвтiң салық базасы - бұл кәсiпорын активтің баланстың құнының орнын толтыpғаннан кейін ғана алатын, кез келген салық салынатын экономикалық пайдадан салық салу мақсатында шегерiлетiн шама. Егер бұл экономикалық пайдаларға салық салынбайтын болса, онда активтің салық базасы оның баланстық құнына теңеседi. Яғни, бұл болашақта салық салынатын табыс сомасын кeмiтyi ықтимал активтердің бухгалтерлiк балансында eскepi­летiн шама. Бұл салық салынатын табысты анықтау барысында шегеруге жататын активтің құны. Жекелеген активтердiң құнын есептен шығарудың реттәртiбi мен бухгалтерлiк есепте шығын ретiнде және салық салу мақсаты үшiн шегерiлетiн шегерiм ретiнде тиiстi танудың тiзбектiлiгi бiрдей емес, салықтың әсердi уақытша айырмашылықтан анықтауға болады. Мiндеттеменiң салық базасының баланстық құны алдағы кезеңде осы мiндеттемеге қатысты салық салудың мақсаты үшiн шегерiлетiн кез келген соманың шегерiмiне теңеседi. Аванспен алынған түciм жағдайында пайда болған міндеттеменің салық базасының баланстық құны алдағы кезеңде салық салынбайтын кез келген түciм сомасының шегерiмiне теңеседi. Яғни, бұл мiндеттеменiң бухгалтерлiк балансында ескерiлген, осы мiндеттемеге қатысты салық салудың мақсаты үшiн шегерiлетiн шама. 12 «Пайдаға салынатын салық» атты қаржы есептемесінің халықаралық стандартында мынадай анықтамалар келтiрiлген: Бухгалтерлiк пайда - бұл салық төлеу бойынша шығыстарды шегергенге дейiнгi кезең аралыгындағы таза пайда немесе залал. Салық салынатын пайда (салықтық залал) - бұл пайдаға салық төлеуге (орнын толтыруға) қатысты салық органдары белгiлеген ережеге сәйкес анықталатын, кезең iшiндегi пайда (залал) сомасы.Салық төлеу бойынша шығыстар - бұл ағымдағы және кейiнге қалдырылған салыққа қатысты кезең iшiндегi таза пайданың немесе залалдың есебiне (есеп айырысуына) қосылған жиынтық шама. Ағымдағы сальықтар - бұл кезең iшiндегi салық салынатын пайдаға (салық салу барысында ескерiлетiн залалга) қатысты төлемге (орнын толтыруға) арналған пайдаға салынатын салықтың сомасы. Кейiнге қалдырылған салық мiндеттемелерi -бұл салық салынатын уақытша айырмашылықпен байланысты алдағы ке­зеңде төлеуге жататын пайдаға салынатын салық сомасы. Кейiнге қaлдырылған салық талабы - бұл алдағы кезеңде мыналарғa: а) шегерiлген уақытша айырмашылыққа; ә) салықтық залaлға қабылданбай, алдағы кезеңге ауыстырылғандарға; б) салық кредитiне пайдаланылмай, алдағы кезеңге ауыстырылғандарға байланысты алдағы кезеңде орны толтырылатын пайдаға салынатын салық сомасы. Уaқытшa айырмашылықтар - бұл активтiң немесе міндеттеменің баланстық құны мен олардың салық базасы арасындағы айырмашылық. Уақытша айырмашылық мыналар болуы мүмкін: а) активтiң немесе міндеттеменің баланстық құныны орны толтырылатын немесе өтелетiн алдағы кезеңдердiң салық салынатын пайдасын (салықтық залалын) анықтау барысында салық салынатын соманың пайда болуына (желетiн, уақытша айырма жататын салық салынатындар; немесе (ә) тиiстi активтiң немесе мiндеттеменің баланстық құнының орны толтырылатын немесе өтелетiн алдағы кезеңдердiң салық салынатын пайдасын (салық салуда eскepiлетiн залалын) анықтау барысындағы шегерiмге жатқызылатын уақытша айырмашылық - шегерiлетiндер. Активтің немесе мiндеттеменiң салық базасы - бұл салық салу мақсаты үшiн активке немесе мiндеттемеге берiлетiн шама. Активтің салық базасы - бұл компания активтiң баланстық құнының орнын толтырғаннан кейін ғана алатын кез келген салық салынатын пайдаға салық салу мақсатында шегерiлетiн сома. Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер аяқтаған барлық операциялар кipicтep мен шығыстар туралы есеп берудiц не баланстың шоттарында, не транзиттiк шоттарында бухгалтерлiк есепте көpiнic табуы тиiс.

Аяқталған операциялардың бiр бөлiгi есептiк кезеңнiң еңбекпен келген табыстарының немесе жұмсалған  шығыстарының құрамындa танылмай, баланстың баптардың құрамында капиталдандырылған болса, онда келешекте баланстық баптар құнының орнын толтыру алдағы кезендердің қаржы нәтижелерiне әсер етедi. Әpi 12 «Пайдаға салынатын салық» халықаралық стандартына сәйкес салық әcepi транзиттiк шотта көpiнic табатын және баланстық шотта да әзгерiс тудыратын операция бойынша танылуы керек. Халықаралық стандарттарды, оның iшiнде 12 «Пайдаға салынатын салық» халықаралық стандартын нақты ic жүзiне асыру мақсатында активтер мен мiндeттeменi, бiздiң ойымызша, eкi категорияда шектеу қажет: Келешекте салықтық салдары болатын активтер мен мiндеттемелер; Келешекте салықтық салдары болмайтын активтер мен мiндеттемелер. Келешекте салықтық салдары болатын активтер мен мiндеттемелер - бұл танылу мерзiмi уақыттан тыс (уақытпен санаспай) ұзартылған, ағымдағы есептiк кезеңнiң баланстық баптарында капиталдандыруға жататын кipicтep мен шығыстар. Аяқталған операциялардың келешектегi салык әcepiн тану мaқсаты үшiн активтердi, бiздiң ойымызша, мына категориялар бойынша топтастыру керек:Капиталдандырылған шығындар (Мерзiмi ұзартылған шығыстар);                         Есептелген табыстар (Алу шоты бойынша сауда-саттық дебиторлык, берешегi); ·                        Басқадай дебиторлық берешек; Қаржы активтерi. Активтер - бұл құнының орнын толтыру келешекте табыс әкелетiн және кipicтep мен шығыстардың арақатынас принци­пiне сәйкес еңбекпен келген табысты танитын есептiк кезеңдегi есептелген (алынған) табыстарға қарсы шығыстар құрамында танылуға жататын, ағымдағы немесе өткендегi есептiк кезеңде жұмсалған, капиталдандырылған шығындар. Сондай-ақ – бұл келешекте алынуы көзделген, алайда жұмсалған шығыстарға қapcы ағымдағы есептiк кезеңде танытуға жататын есептелген табыстар. Алдыңғы eкi категориядағы активтер келешекте салықтық салдары болатын активтерге, ал үшiншi және төртiншici - келе­шекте салықтық салдары болмайтын активтерге жатады. Келешекте салықтық салдары болатын активтер мен мiндеттемелер - бұл танылу мерзiмi уақыттан тыс (уақытпен са­наспай) ұзартылған, сол себептi де баланстық баптардың пайда болуына әкеп соқтырған кipicтep мен шығыстар. Мiндеттемелердi: бiздiң ойымызша мынадай категорияларда шектеу керек: Капиталдандырылған табыс (Мерзiмi ұзартылған табыс); Есептелген табыс (Есептелген шығыстар бойынша мiндеттемелер);· Басқадай кредиторлық берешек;· Қаржы мiндеттемелерi. Мiндеттемелер - бұл құнының өтелуi келешекте активтердi iстен шығаратын және кipicтep мен шығыстардың арақатынас принципiне сәйкес есептелген (алынған) табыстарға қарсы ағымдағы есептiк кезеңде танылуға жататын есептелген шығыстар. Сондай-ақ – бұл операция мен мәмiле бойынша жұмсалған шығыстарды танитын есептiк кезеңнiң табыс құpaмындa бола­шақта да танылуға жататын ағымдағы немесе өткендегi есептiк кезеңде алынған, капиталдандырылған табыстар. Мiндеттеменiң алғашқы eкi категориясы келешекте салықтық салдары болатын мiндеттемеге, ал үшiншiсi және төртiншiсi - келешекте салықтық салдары болмайтын мiндеттемеге жатады. Капиталдандырылған шығын бөлiгiндегi активтер және мерзiмi ұзартылған табыстар салық салу мен қаржы есептемесiнiң мақсаттары үшiн жұмсалған шығыстар мен еңбекпен келген табысты тану уақытындағы айырмашылықтың нәтижесiнде пайда болатын уақытша айырмашылықтың салық әcepiмен бiрге бiр мезгiлде бухгалтерлiк баланста көрсетiлуi тиiс. Бухгалтерлiк баланстың активтер құpaмындaғы капиталдандырылған шығын мен мерзiмi -ұзартылған табыс бойынша салық әcepi «мерзiмi ұзартылған табыс салығы» бабы бойынша бухгалтерлiк баланста да көрiнic табуы қажет. Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер аяқталған барлық операциялар мен мәмiлелер кіpicтep мен шығыстаp (пайда мен залал) туралы есеп берудi және бухгалтерлiк балансты өзгертудiң мына тұрпаттарының көмeгiмен олардың есеп объектi­лерiне әсер eтeтін сипаты бойынша бухгалтерлiк баланста сипатталуы және тiркелуi керек: ·                        Плюс активтер, минус активтер (+ А - А);

·                        Плюс пассивтер, минус пассивтер (+ П - П);

·                        Плюс активтер, плюс пассивтер (+ А + П);

·                        Минус активтер, минус пассивтер (- А, - П);

·                        Плюс активтер, плюс табыс (+ А + Т);

·                        Плюс шығыстар, активтер минус (+ Ш - А);

·                        Плюс шығыстар, плюс мiндеттеме (+ Ш + М);  

·                        Плюс табыс, минус мiндеттеме (+ Т - М). Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебiнде жиынтық жылдық табыстан (негiзгi құрал - жабдықтарды амортизациялау, негiзгi кұрал - жабдықтарды жөндеу, проценттер және тағы басқалары бойынша) ұстап қалулар (жеңiлдiктер) туралы, сондай-ак табыстар туралы (үйлердi, ғимараттарды) сату кезiндегi құнның, сондай-ақ ақша құнсыздануына түзетулердi есепке ала отырып амортизациялауға жатпайтын алашақтардың өcyi; кәсiпкерлiк қызметтi шектеуге келiскенi және кәсiпорынды жапқаны үшiн тағы басқалары жөнiнде хабарлама қалыптасады; бұл хабарламада салық салынатынтабыс сомалары және бюджетке төленуге тиiстi заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының сомалары туралы бухгалтерлiк әpi салық есебi деректерi арасындағы алшақтыққа әкеп соғады. 3.Уақытша және тұрақты айырмашылықтар Бухгалтерлiк және салық есебi арасындағы мәлiметтердiң теңдігін сақтау оңай шара емес, өйткенi олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы айырмашылықтары болады. Осының нәтижесiнде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан салықтық тиiмдiлiк туындайды. Тұрақты айырмашылықтар - бұл ағымдағы есептi кезеңде туындайтын жене бұдан кейiнгi есептi кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлiк есеп деректерi мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөнiндегi мағлұмдамада көрініс табатын деректер арасындағы айырмашылықтар) салық салынатын және бухгалтерлiк табыстар арасындағы айырмашылықтар. Тұрақты айырма ретiнде келесi мысалды келтiруге болады: _ жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң кәсiпкерлiк қызметiмен де байланысты емес шығыстар (демалыс үйлерiне жолдама алу, бассейiнге абономенттердi алу, спорт кұрал-жабдыктарын алу және т.б.), бұл аталған шығыстар бухгалтерлiк есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебiнде олар шегерiм ретiнде таньшмайды; _ бюджетке төленетiн айыппұл санкциялары бухгалтерлiк есепте жылдық табыстан шегерiледi, ал салық есебiнде ол шегерiлмейдi; _ нормадан жоғары белгiленген iс-сапар мен өкiлдiлiк шығындары бухгалтерлiк есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебiнде ол шегерiм құрамына енгiзiлмейдi. _ қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар бухгалтерлiк есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебiнде ол жылдық жиынтық табыстан шегеруге жатпайды; _ марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлiк есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебiнде - белгiленген шектеулер шегiнде ғана ескерiледi; _ несие бойынша, соның iшiнде қаржылық лизингi бойынша да, депозит бойынша да, сондай-ақ сенiмдi басқаруға алынған мүлiктер бойынша да Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiсiнiң белгiлеген қайта қаржыландыру коэффициентiнiң 1,5 есе еселенген ресми мөлшерлемесiнiң шегiндегi сомасымен есептейдi, ал егер де ол шетелдiк валютада орналастырылса, онда Лондондық банкаралық нарықтық 2 есе еселенген мөлшерлемесiнiң негiзiнде есептелiнедi. Жоғарыда келтiрiлген шектеулерге қосымша, шегеруге жататын несие (қарыз) бойынша марапаттаудың максималды сомасы, келесi сомада шектеледi