Есеп саясаты

 
 
МАЗМҰНЫ 
Кіріспе  
5 
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері 
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты 7 
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру 
10 
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы 12 
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі – халықаралық стандартпен 
2. «Данк» ЖШС-гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру 
2.1. «Данк» ЖШС-нің даму тарихы және техника – 
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының қалыптасуы 
2.3. «Данк» ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы 
33 
2.4. Кәсіпорынның өтемпаздық көрсеткіштері негізінде төлем қабілеттілігін бағалау 
42 
3. Есеп саясатын жүргізу жөніндегі ұсыныстар 
3.1. Есеп саясатты бойынша қателіктерді түзету және 
46 
3.2. Ұйым қызметінің қазіргі заманғы экономикалық және қаржы саясатының 
Қорытынды 53 
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 55 
Қосымшалар 57 
Кіріспе 
Нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жетілдіру 
Есептің халықаралық стандартын енгізу есептің, бақылаудың сапасы мен тиімділігін 
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар 
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың негізгі учаскелері 
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы байланысты кәсіпорынның шаруашылық қызметін қаржыландыруды шектеу 
Кәсіпорынның қаржы жағдайы – ресурстардың қолда барын, орналастырылуын 
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есеп 
Сонымен қатар, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. 
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында есеп беру көрсеткіштерінің рөлі басқару 
Бұл орайда кәсіпорынның қабілеттілігін, артықшылығын және кемшілігін 
Менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты - «Данк» ЖШС-дегі есеп 
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері 
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты  
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның 
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен 
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу кәсіпорынның жаңа есеп саясатын әзірлеуді 
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқаулар рұқсат 
Ұйымның өзінің есеп саясатын өндеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтарлік 
Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына 
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының 
Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары; 
Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары; 
Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері; 
Актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі  
(реті) 
Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы; 
Шаруашылық операциялары бақылау тәртібі; 
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер. 
Кәсіпорының қабылдаған есеп саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің маңызды 
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар 
меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық 
салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы 
Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және 
салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша 
қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік 
ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық 
материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да оргтехника 
кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың 
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап 
Көрсетілген талаптардың әрқайсының мазмұнын қарастырайық. 
Толықтылық.Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның есептеу жолын толық 
Уақыттық.Кәсіпорының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп пен беруде уақытында 
Сақтық.Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен 
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы күнтізбелік күніне 
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді 
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру 
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің 
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен 
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып 
Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері. 
Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасы есептеу және олаврды 
Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері. 
Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау 
Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі. 
Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі. 
Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау және бағалау жолдары. 
Материалдық қорларды бағалау әдістері. 
Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру. 
Курстық айырманы есептеу. 
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни 
Нормативтік әдіс (нормативный), 
өндірістік өңдеу сатысы (попередельный), 
тапсырыстық әдіс (позаказный), 
Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі. Жанама (қосымша) 
өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей (прямые) шығындар; 
тікелей шығындардың жалпы сомасы; 
материалдық шығындардың сомасы; 
сметалық мөлшерлеме; 
өткізілген (шығарылған) өнім көлемі. 
Аяқталмаған өндірістің бағалануы. Жаппай және сериялы өндірісте аяқталмаған өндіріс 
нақты немесе нормативті (жоспарланған) өндірістік құн бойынша; 
тікелей шығындар бойынша;  
жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша. 
Өнімнің бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік балансында аяақталмаған 
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қ.Р-ның заңы 
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы 
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытша дайындалады. Оны 
Бұйрықтың құрамында есеп саясатын есеп беру жылына қабылданған барлық 
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен, 
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы 
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан; 
жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б. 
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының дайындарған 
бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын тағдауына 
Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерінің есеп саясатындағы болған өзгерістер 
Ұйымдардың түсініктеме жазуларына (пояснительная записка) жыл бойы орындалған жұмыстар 
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі – халықаралық стандартпен 
Қазақстанды экономикалық жаңарту мен халықаралық рынокта бәсекеге қабілеттілігін нығайтудың 
Бухгалтерлік есеп әдістемесі үшін бухгалтерлік табыстың шамасы мен оның 
Республикамызда бухгалтерлік есепті реформалау үшін ағылшын-американдық модель таңдалды. 
Акционерлік қоғамдардың есеп беруі: методикасы мен методологиясын халықаралық 
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебін жүргізу мақсаты; 
Бухгалтерлік ақпараттардың сапалық сипаттамасы; 
Бухгалтерлік ақпараттарды есепке алу принциптері; 
Қаржылық қорытынды есеп элементтері. 
Еліміздің бәсекелестікке қабілетті қабілетті 50 мемлекеттің қатарына қосуда  
Оның ішінде еліміздің бухгалтерлік есепке алу жүйесі – халықаралық 
Сондықтан қоғамымыздың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдарды 
Сонымен қатар бухгалтерлік есеппен қазіргі экономика жүйесін ұйымдастыру 
Біріккен сауда ұйымдарға (БСҰ) кіру шеңберіне көшу 
Мұнда ХҚЕС бойынша алғашқы қаржылық есептілікті жасаған кезде қолданылатын 
ХҚЕС1 «ХҚЕС бастапқы қолдану» басты мақсаты жалпы бағыттағы қаржылық 
Стандарт келесілерді камтиды:  
қаржылық есепті ұсынудың жалпы ерекшесі; 
қаржылық есеп құрылымы бойынша ұсыныстар; 
қаржылық есеп мазмұны бойынша минималды талаптар; 
қаржылық есептің ХҚЕС-на сәйкестігіне ұсыныстар; 
қаржылық есептің ХҚЕС-тан мүмкін ауытқулары бойынша ұсыныстар. 
Әдістеме –латын тілінен аударғанда, қандайда ғылыми құбылыстарды зерттеу әдістер 
«Әдіс» термині « бір нәрсеге жету жолы»қарағанда, әдістеме дегеніміз 
Әдістеме сөзі қоршаған ортадағы құбылыстардың өзгеру жүйесіндегі көзқарастың фундоменталдық 
Егерде ХҚЕС әдістемесіне келсек, ол қаржылық есеп берудегі ақпараттарды 
ХҚЕС-ң жалпы әдістемесі белгілі бір ережелермен жұмыс жасауды негіздесе,қаржылық 
Қаржылық есетің есеп ақпарат жүйесі субъектінің активтерінің, капиталдары  
Ол үшін шаруашылықта болып жатқан өндіріс процессін және 
Есеп әдістеріне жататындар: құжаттау, түгендеу, бағалау және калькуляциялау, екі 
меншік иелерінің мүліктерінңің амандығын сақтау; 
ұйымдардың тиімді басқаруын қамтамасыз ететін бақылау құралы ретінде; 
қаржылық нәтижелерді есептеу, яғни шаруашылық операциалардың экономикалық және құқықтық 
экономикасы дамыған шет елдерге тән бухгалтерлік есепті халық шаруашылығындағыресурстарды 
экономикалық субъектілердің қаржылық есеп беру есебінің ашықтығы; 
дамыған бағалы қағаздар нарығы. 
ХҚЕС-тің әдістемесінің негізін «терминология» (лат.тілінен шектеу, шекара) түсінігі, яғни 
Сәріктестіктегі бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік ұсыныстары Қазақстан Республикасының азаматтық 
Есеп саясаты – ол ұйымдардың басқару органдарының 
Есеп саясатын құру маңызды процедура болып табылады және ол 
2000 жылы Кеңеспен шығарған ХҚЕС-ты үш буклеттер: ХҚЕС, Қорытындылауға 
Есептік саясатты жүргізу барысында 1- «ХҚЕС бастапқы қолдану» ІFRS-на 
Есеп саясаты келесідей негізгі аспектілерден тұрады: 
- есептік саясаттың жалпы жағдайы; 
- есептік саясаттың нормативтік құқықтық 
- есептік саясаттың таратылытын есептік 
- бағалау әдістері және қаржылық 
- ұйым қызметінің табыстары мен 
- қаржылық есеп беру консолидациаланған 
- ұйымда қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін ұйымдастыру, 
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш 
жалпы бөлім; 
ұйымдастыру бөлімі; 
әдістемелік (методологиялық) бөлімі. 
«Жалпы ережелер» бөлімінде қарастырылады: 
ұйым туралы жалпы мәліметтер; 
қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық жағдайындағы 
таңдап алған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық қаржы 
«Әдістемелік бөлім» ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС ұсынатын таңдаулы 
Акционерлік қоғамның есеп саясатын қалыптастырған кезде қабылданған және түсіндірме 
кірістерді тану; 
жиынтық қаржылық есеп жасау қағидаттары; 
материалдық (негізгі құралдар) және материалдық емес активтерді тану және 
амортизациясы; 
заемдар бойынша шығындары және басқа шығындары капиталдандыру; 
мердігер шығындары; 
инвестициалық меншік; 
қаржылық құралдар және инвестициалар; 
қорлар; 
салықтар, оның ішінде төлеу мерзімі өткен салықтар; 
резервтер (күмәнді борыштарға, кепілдіқызмет көрсетуге және т.б) 
ақша қаражатын және олардың баламаларын айқындау; 
маңызды қателер, сипаты, ағымдағы кезең үшін және барлық өткен 
есеп саясатындағы өзгертулер. 
Өзгертулер туралы ақпаратқа мыналар кіруі тиіс: 
а) есеп саясатын өзгертудің себептері; 
ә) өзгертулер салдарларының ақшалай көрсеткендегі бағасы;  
б) есептік жылға қаржылық есепке енгізілген бұрынғы есептік кезеңдердің 
« Ұйымдастыру бөлімі» бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын ұйымдастыруға 
Егер де ағымдағы кезеңде есептік саясатта өзгеріс болса, оның 
Қаржы есептемесінің сыртқы пайдаланушылары ұйымның қаржылық жағдайында, оның 
Есеп саясаты стандарт ережелеріне сәйкес мынадай: қабылданған халықаралық 
Есеп саясатының өзгерісін: 
* Ретроспективті тәсілдеме немесе 
* Преспективті (келешекті) тәсілдеме қолдануға брлады. 
8 «Таза табыс(залал), Есеп саясатындағы негізгі қателер мен өзгерістер» 
1- сызба. Есеп саясатының өзгеруі 
Ретроспективті тәсілдеме егер жаңа есеп саясаты қалайда әрқашан қолданылатын 
Преспективті тәсіл өзгеріс енген күннен бастап болған оқиғалар мен 
ҚЕХС стандартының 1 рұқсат еткен айырмашылықтары: 
Бизнестің бірігуі; 
Бастапқы құн ретінде қайта бағаланған құн немесе әділ құн; 
Қызметкерлерге сый ақы; 
Жинақталған бағам айырмалары; 
Құрамдастырылған қаржы құралдары; 
Еншілес, бірлескен және қауымдастырылған компаниялардың активтері мен міндеттемелері. 
Жаңа есеп саясатын қолдануды бастамас бұрын, қазіргі қолданып жүрген 
Бұл халықаралық стандарттар бойынша алдағы уақытта есеп жүргізу үшін 
1. ХҚЕС бойынша танылу талап етілетін барлық активтер мен 
2. ХҚЕС бойынша танылу талап етілмейтін барлық активтермен міндеттемелерді 
-16 ХБЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшемдеріне сай келмейтін 
-38 ХБЕС- на сәйкес материалдық емес активті тану өлшемдеріне 
-2 ХЕБС- на сәйкес, өтпей жатқан тауар 
3. Ұлттық ережелерге сәйкес танылған есептілік баптарын активтердің, міндеттемелердің 
4. Активтер мен міндеттемелер баптарының ХҚЕС-на сай келетін бағалауға 
- қаржы құралдары, оның ішінде дебиторлық берешек және несиелер 
- шетелдік компанияға инвестициялар (бағамдық айырмалар) (21-ХБЕС); 
- кейінге қалдырылған салықтар (12-ХБЕС); 
- резервтер (бағалау міндеттемелері) (37- ХБЕС); 
- негізгі құралдармен материалдық емес активтердің құнсыздануы (36- ХБЕС); 
-кіріс (18- ХБЕС); 
-сый ақы бойынша міндеттемелер (19- ХБЕС).  
ХҚЕС бойынша серіктестіктердің алғашқы қаржы есептемелері ХҚЕС-на сәйкес ең 
Сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің БСҰ кіру табалдырығында 
Қорыта келгенде серіктестіктер қызметінің ерекшелігі шегінің бастауының іске асыру 
Есеп саясаты, ХҚЕС бойынша қаржылық есепберудің негізгі тәсілдері мен 
8- « Есеп саясаты , есептік бағалаулардың өзгерістері және 
Есеп саяаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талапттр 1-«Қаржы 
-есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту; 
-есептік бағалауларды өзгерту; 
-алдағы есептік кееңдерде жіберілген қателіктерді түзету. 
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша 3 
1) жалпы бөлім; 
2) ұйымдастыру бөлімі; 
3) әдістемелік бөлім. 
Жалпы бөлімінде мыналар қарастырылған : 
ұйым туралы жалпы мәліметтер; 
қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық жағдайындағы 
таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық  
«Ұйымдастыру бөлімі» бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын ұйымдастыруға және 
« Әдістемелік бөлім » ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС 
Салық салу және есеп мәселелерін қозғайтын заңдарды қолданып, 
Есеп саясаты – бұл алдағы жылға әрекет жасауды ұстанатын 
2. «Данк» ЖШС-гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру 
2.1. «Данк» ЖШС-нің қаржылық жағдайының техника – экономикалық 
«Данк» ЖШС-гі жеке тау-кен шығару кәсіпорыны болып табылады. Кәсіпорынның 
Өндіріс саласының айналысатын түрі – құрамында металлы бар рудаларды 
«Данк» ЖШС-гі өндіріс орындарында табылған металлдарды өңдейді. Металл қайнатпалары 
Барлық аталған технологиялық процесстің нәтижесінде Доре құймасы алынады. Бұл 
«Данк» ЖШС-гі басқа да Қазақстан Республикасының заңына сәйкес қызмет 
«Данк» ЖШС-нің өнімдерін Семей қаласының өндіріс орындары, жеке тұтынушыларды, 
Көрсеткіштер 2007 2008 2009 2009 жылмен салыстырғанда өзгертулер 
2007ж 2008 ж 
Абс. 
(+,-) Қатыс, 
% Абс. 
(+,-) Қатыс 
% 
1 2 3 4 5 6 7 8 
1. Өнімді сатудан түскен табыс, мың теңге 3314677,79 4080074,85 
2. Сатылған өнімнің өзіндік құны, мың теңге 2548362,89 2799600,52 
3. Жалпы табыс, мың теңге 766314,89 1280474,33 1828277,29 1061962,4 
Басқа да табыстар, мың теңге 178346,94 103859,71 336930,48 158583,54 
Қаржыландырудан түскен табыс, мың теңге - - 48682,67 48682,67 
4. Кезең шығыны, мың теңге 757564,41 487042,69 776584,38 
5. Таза табыс (шығын), мың теңге 200902,79 696362,25 1158457,71 
6. Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам 1274 1083 1046 
7. Орташа айлық еңбек ақы, теңге 53969 63136 66452 
8. Орташа жылдық еңбек ақы қоры, мың теңге 825077 
9. НӨҚ орташа жылдық құны, мың теңге 439471,23 453506,28 
10. Қор қайтымдылығы, теңге 7,54 8,99 11,02 3,48 57,1 
11. Қор сыйымдылығы, теңге 0,13 0,11 0,09 -0,04 -30,8 
12. Қор рентабельділігі, теңге 45,7 153,5 282,7 237 В 
13. Берешек қарыз, мың теңге  
537272,01  
248887,82  
633983,61  
96711,6  
18,0  
385095,79  
154,7 
14. Алашақ қарыз, мың теңге  
517876,07  
2470716,44  
227473,09  
-290402,98  
-56,1  
-2243243,35  
-90,7 
15. Айналым рентабельділігі, % 6,06 17,06 25,63 19,57 В 
1 кестедегі мәліметтер бойынша айта кетсек, «Данк» ЖШС-нің соңғы 
Капитал құрылымын қалыптастыруда оның әрбір құрылымының ерекшеліктерін есепке алу 
«Данк» ЖШС-нің меншікті капиталдыњ экономикалық мазмұнына құрылу принциптері жєне 
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау 
кәсіпорын капиталының қайнар көздерін қалыптастыру өсіңкілігін, құрылымын және құрамын 
олардың көлемінің өзгеру факторын құру; 
капиталдарды тарту қайнар көздерінің жеке құнын және оның орташа 
қаржылық тәуекел деңгейін бағалау; 
меншікті және қарызға алынған капиталдардың тиімді нұсқасының арақатынасын дәлелдеу. 
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне 
Қазіргі нарықтық экономикаға байланысты бухгалтерлік есептің негізгі атқаратын қызметінің, 
2 кесте 
«Данк» ЖШС-нің меншікті капиталының қалыптасуының 
қайнар көзінің өсіңкілігі, құрылымын, құрамын талдау 
Капитал қайнар көздері Қолда бар қаражаттар, мың теңге  
2007  
2008  
2009  
2007  
2008  
2009 Сомасы, мың теңге Үлес салмағы, % 
2007 2008 2007 2008 
Жарғылық капитал  
500  
500  
500  
0,06  
0,05  
0,03  
-  
-  
-0,03  
-0,02 
Бөлінбеген пайда (зиян)  
777418,96  
990587,85  
1683950,11  
99,94  
99,95  
99,97  
906531,15  
693362,26  
0,03  
0,02 
Барлығы 777918,96 991087,85 1684450,11 100 100 100 906531,15 693362,26 
2 кестеден көріп отырғанымыздай, «Данк» ЖШС-нің меншікті капиталы 2 
Қаржылық есеп беру – бұл кәсіпорынның есепті кезеңдегі қаржы-шаруашылық 
Қаржылық есеп берудің деректері бойынша қорлар мен шығындарды қалыптастыруға 
Қазіргі нарықтық экономикаға байланысты бухгалтерлік есептің негізгі атқаратын қызметінің, 
«Данк» ЖШС-гі үшін есеп беру жылы болып 1 қаңтар 
«Данк» ЖШС-нің қаржылық есеп беруді талдаудың келесідей мақсаттары болады: 
- өз уақытында қаржылық қызметтің жетіспеушілігін іздеп, төлем қабілеттілігі 
- қаржылық шешімдерді жоспарлап экономикалық рнтаблділігін анықтап, шаруашылыққа шешімдер 
- кәсіпорынның қаржылық ресурстарын үнемді пайдаланып, қаржылық жағдайын нығайтып, 
3 кесте 
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау 
Коэффициенттер. 2007 2008 2009 Ауытқулар 
(+,-) мың теңге 
2009 нан 2007 2009 
нан 2008 
Қаржылық автономия 0,2 0,6 0,5 0,3 -0,1 
Қаржылық тәуелділік 0,8 0,4 0,5 -0,3 0,1 
Ағымдық қарыз 0,3 0,2 0,3 - 0,1 
Ұзақ мерзімді қаржылық тәуелсіздік 0,7 0,8 0,6 -0,1 -0,2 
Төлемқабілеттілік 0,04 1,3 1,0 0,96 -0,3 
Қаржылық левериджі 24,6 0,75 0,1 -24,5 -0,65 
3 кесте мәліметтері бойынша «Данк» ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығы аса 
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының қалыптасуы 
Есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік актілерді реттеудің әдісі мен 
«Данк» ЖШС-де есеп саясатының қалыптасуы бухгалтерлік есептің барлық жағын 
Әдістемелік – яғни, негізгі ереже, тәртіп пен заңды нормативтер, 
есеп жүйесінің жағдайы, міндеттемелер мен мүлік бағасының әдісі, негізгі 
Техникалық – есеп жүргізу түрін таңдау және есептердің меншікті 
жұмыс жоспарының әзірлемесі, есеп тіркелімінің тізімі, олардың құрылымы, жазбаныңы 
Ұйымдастыру – бухгалтерлер аппаратының құқықтары мен  
міндеттерін анықтау, олардың құрылымын, лауазымды міндеттерін анықтау және субъектінің 
«Данк» ЖШС-де қазіргі уақытта мынадай бөлімшеніңі үш түріне бөлінеді: 
пән (зат) нұсқасы, бөлімдер атауына сәйкес бухгалтерлік есепті 
ұйымдастыру: есептесу (еңбекақы төлеу); материалдық, өндірістік, қаржылық есептесу және 
функциялық нұсқа – есеп ұйымдастыру үшін керек, мұнда әр 
компьютермен жабдықталған, олар қазіргі заман талабына сай толығымен жауап 
өнеркәсіп құрылымдық бөлімшелер үшін тұрпатты болып жеке еңбек 
бөлінісінің желілі нұсқасы (учаскелер, өнеркәсіп цехтары) табылады. Аталған есеп 
«Данк» ЖШС-де ішкі өнеркәсіп бақылаудың жүйесін енгізеді және құруда 
«Данк» ЖШС-де есеп саясатын тіркемелеуде келесі талаптарға мән беріледі: 
есеп саясаты ұйымның барлық құрылым бөлімшелерінде  
қолданылады. Болшақта енгізуде өз қызметін жалғастыру көзделеді; 
шаруашылық қызмет фактілері есеп беру мерзімінде көрсетіледі. 
Есеп саясаты көптеген жылдар бойы қолданылып келеді. Субъектінің қолданатын 
Осы талаптарға сәйкес қабылданған есеп саясаты өнеркәсіпте бухгалтерлік есеп 
Дұрыс орындалған және ресімделген есеп саясаты мүмкін болатын айыптардан 
Есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік актілерді реттеудің әдісі мен 
«Данк» ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы 
«Данк» ЖШС-де бухгалтерлік есеп бас бухгалтердің басқаруымен және оның 
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда, шаруашылық операцияларын орындаған кезде оның заңдылығын 
«Данк» ЖШС өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет түріне 
«Данк» ЖШС-інің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның 
Есептік саясат – бұл кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру 
Кез келген шаруашылық жүргізу сияқты «Данк» ЖШС-де өзінің есеп 
Бухгалтердің жұмысының сапасын бағалау кезіндегі бухгалтерге қойылатын талаптар: 
нарықтық қатынастар кезіндегі бухгалтерлік есепті жүргізудің жаңа әдістерін білуі; 
типтік шоттар жоспарын, ҚЕХС (МСФО) және бухгалтерлік есептің корреспонденциясын 
құжаттар толтырылу тәртібін және олардың бухгалтерлік есеп жүйесіне әсер 
кәсіпорынның шаруашылық-саласының қаржылық талдауының экономикалық әдістерін білуі т.б. 
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу «Данк» ЖШС-нің жаңа есеп саясатын 
«Данк» ЖШС-гі Қазақстан Республикасының 28 ақпан 2007 жылы №234-111 
Сонымен қатар есепті жүргізіп қана қоймай, оның тиімділігін қатаң 
Есеп берудің негізгі үлгісі болып бухгалтерлік баланс саналады. Оны 
1. Бұл актив болып табылады. Онда шаруашылықтағы негізгі құралдың 
2. Пассив бұнда кәсіпорынның меншікті капиталы берешектері және кәсіпорыны 
ұзақ мерзімді активтер;  
ағымдық активтер. 
Ұзақ мерзімді активтер жыл оданда көп уақыт ішінде пайдаланылатын 
Пассив бөлімінде келесі баптарда қарастырамыз: меншікті капитал-бұл кәсіпорынның активтерінің 
Міңдеттемелердің есебі оның ұзақтығына байланысты 2 түрге топталып жіктеледі: 
ұзақ мерзімді міндеттеме; 
ағымдық міндеттемелер. 
Ұзақ мерзімді міндеттемелер – көрсетілген қызметке байланысты немесе сатылған 
Жалпы міндеттеме бұл субъектінің белгілі бір есеп кезеніңде ағымдық 
Сонымен, ағымдық баланстағы активтер мен міндеттемелерді анықтау және олардың 
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру. Есепте негізгі, инвестициялық 
Ақша қаражатының қозғалысы операциондық, инвестициялық және қаржылық қызметі тұрғысынан 
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысын ашып көрсеткен кезде 
Түсініктеме жазба-кәсіпорында жасалған негізгі аналитикалық құжат. Онда бірінші кезекте 
Түсініктеме жазба қаржылық есеп берудің бір бөлігі ретінде келесі 
1.Есеп бөлігіне қатысты субъекттің есеп саясытында қаралған негізгі ережелеріді. 
2.Түсінікті жазба баланс бойынша ұзақ және ағымдағы активтерді,меншікті капиталын,ұзақ 
3.Қаржылық –шарушылық қызметтің нәтижесі туралы есеп беру бойынша жазылған 
4.Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру бойынша жазылған түсініктеме 
5.Түсініктеме жазбада кәсіпорынның қаржылық қызметі мен қаржылық жағдайына жалпы 
Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа да оқиғаның нәтижесін 
Қаржылық нәтижесі - бұл есепті жылдағы кәсіпорынның қаржылық шаруашылқ 
Табыс - бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндеттемелердің 
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субъект қызмет түріне қарап 
Табыстар - бұл субъекттің негізгі жәнене негізгі емес қызметінің 
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетумен байланысты 
Қаржылық есеп берудің элементтерін тану - бұл бухгалтерлік балансқа 
- кез келген болашақтағы олжаның осы баптарда көрініс табу 
- баптың құны бар, ол үлкен дәлдікпен өлшенуі мүмкін; 
Қаржылық есеп берудің элементтерін бағалау. Бағалаудың көмегімен олардың құны 
Субъект қаржылық есеп беруді жасау кезінде активтер мен 
Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа да оқиғаның 
Актив – бұл құндық бағасы бар субьектінің құқығы мен 
Міндетттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан 
Меншік капиталы – бұл субьектінің міндеттемесі шегерілген активі. Бухгалтерлік 
Қаржылық нәтижесі – бұл есептегі кәсіпорынның қаржылық шаруашылық нітижесін 
Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не 
Бұл жерде иеленушілердің жарық капиталына салған салымы субъектінің 
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субъект қызмет түріне қарап 
Табыстар – бұл субъекттінің негізгі және негізгі емес  
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметі көрсетумен 
Қаржылық есеп берудің элементтерін тану – бұл бухгалтерлік балансқа 
Қаржылық есеп берудің элементтерін бағалау. Бағалаудын көмегімен олардың құны 
Бағалаудын келесі түрлері бар: бастапқы құны – активтер 
Ағымдағы құны – активтер есеп берудегі ақшадай сомасы бойынша 
Сату құны активтердің өзінің сатылған құнв бойынша көрініс табуы 
Дисконтталған құны – активтер келешекте келіп түсетін ақша қаражатының 
2.4. Кәсіпорынның өтемпаздық (ликвидность) көрсеткіштері негізінде төлем қабілеттілігін бағалау 
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын көрсететін негізгі көрсеткіштерінің бірі – оның 
Баланс бойынша төлем қабілеттілікті бағалау айналымдағы активтердің өтімділігінің (ликвидности) 
Кәсіпорынның өтемпаздығы – бұл баланс өтімділігіне қарағанда жалпы түсінік 
Төлем қабілеттілік және өтемпаздық (өтімділік) түсініктері бір біріне өте 
2 сызба. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен өтемділік көрсеткіші арасындағы 
Сызбада төлем қабілеттілік, кәсіпорынның өтемпаздығы және баланс өтімділігі арасындағы 
Баланс өтімділігін талдау кему өтімділіктің дәрежесі бойынша топталған құралдарды 
Бірінші топқа (А1) қолма қол ақша қаражаттары және қысқа 
Екінші топқа (А2) тез жүзеге асырылатын активтер кіреді: жөнелтілген 
Үшінші топ (А3) – бұл баяу жүзеге асырылатын активтер 
Төртінші топ (А4) – бұл қиын жүзеге асырылатын активтер, 
Өтімділік дәрежесі бойынша активтерді топтастыру 
Актив түрі 2007 жыл, мың теңге 2008 жыл, мың 
Ақша қаражаттары 
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар 
1-топ (А1) бойынша ЖАЛПЫ 21772,56 
- 
21772,56 36344 
- 
36344 
Жөнелтілген тауарлар 
Дебиторлық қарыз, 12 ай бойы күтілетін төлемдер 
Алынған құндылықтар бойынша ҚҚС 
2-топ (А2) бойынша ЖАЛПЫ - 
292671,8 
78693 
371364,8 - 
530430 
68955,9 
599385,9 
Шикізаттар мен материалдар 
Аяқталмаған өндіріс 
3-ші топ (А3) бойынша ЖАЛПЫ 181369,6 
519702,8 
701072,4 216665,2 
673641 
890306,2 
Айналымнан тыс активтер 
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз 
Алдағы кезең шығындары 
4-топ (А4) бойынша ЖАЛПЫ 855022 
12660,5 
867682,5 978058 
15348,7 
993406,7 
Өтімділік көрсеткіштерін қарастыра отырып, олардың мөлшері шартты болатының  
Активтердің өтімділігінің нашарлауын өтімділік емес қорлар үлесінің өсуі, уақыты 
3. Есеп саясатын жүргізу жөніндегі ұсыныстар 
3.1. Есеп саясатты бойынша қателіктерді түзету және өзгерістер енгізу 
Кез келген компанияның есепке алу мен есептіліктің жаңа жүйесіне 
негізінде есептәілік 2007 жылғы 31 желтоқсанға жасалған айналымдық-сальдолық ведомосінің 
ҚҚЕС № 30ережелері бойынша жасалған 2007 жылдың 31 желтоқсанында 
Кез келген иегерге 2007 жыл үшін есепке алудың бухгалтерлік 
Олардың ҚҚЕС нормаларына сәйкес баптарды түгендеу жолымен алынған сальдолық 
ХҚЕС немесе ҰҚЕС талаптарына сәйкес бір мезгілдік қайта жіктеумен 
2008 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша шоттардың ескі жоспарын 
БЕАХС немесе ҰҚЕС қарастырылған формалар бойынша 2008 жылдың 1-қаңтарындағы 
Кезкелген иегерге 2008 жыл үшін есепке алуды бухгалтерлік (өту 
Түгендеу процесінде жасалған қаржылық есептілікте көрініс таппаған жекелеген баптарды 
Ережелері ҚР-ның «бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептеу туралы» 
ХҚЕС №6 талаптарына сәйкес тәуелсіз бағалаушының есебі немесе активтерді 
Кейбір ХҚЕС шарттары мен ҰҚЕС тарауларының ерекшеліктері  
Бухгалтер іс жүзіндегі трансформация процесінде отандық іс-тә»жірибеде қолданылмаған стандарттардың 
НҚ пен МЕА-ге олардың әділ құның немесе мүмкін болатын 
Субьектінің өту күніне негізгі құны ретінде әділ құнды тандап 
әділ құнмен; 
ҚҚЕС – на сәйкес есептелген және инфляция индексіне қарата 
Айтылған нұсқалар негізгі қаражаттар, материалдық емес активтер нысандары мен 
Сату үшін тағайындалған инвестициялық меншікпен НҚ – ды (негізгі 
НҚ баптарын НҚ-дың құрамына кіретін НҚ-дың құрамдас бөліктерінің мүмкін 
Егер бір инвентарлық нысанның құнына қатысты мәнді болса және 
Ондай бірлік мыналар болуы мүмкін: 
- барлық иеліктермен, құрылғылармен және қосылған элементтермен бірге жеке 
- белгілі бір дербес міндеттерді орындауға арналған жеке бөлінген 
- бірыңғай тұтас болып табылатын және белгілі бір жалпы 
ХҚЕС 16 мен № 2 ҰҚЕС мынадай жағдайларда жекелеген 
- резервтік жабдық, егер оны бір кезеңнен аса уақыт 
- қоймаларда сақталған ірі қосалқы бөлшектер мен сервистік жабдықтар, 
- бір қарағанда танудың барлық критерийлері бойынша жауап 
-НҚ нысандардың кейбіреулерін пайдалану шарттары техникалық пайдаланудың тиісті нормаларына 
- қызу қарқынымен пайдаланылғандықтан НҚ-дың кейбір құрамдас бөліктерінің тозып, 
- бөлінген әрбір құрамдас бөлік оған базистік НҚ-дың жалпы 
- құрамдас бөліктердің қызмет ету мерзімі базистік НҚ-дың кез 
Осылайша: 
- базистік НҚ құрамынан элементтер немесе шығындар немесе қандай 
- әдетте, құрамдас бөліктердің пайдалы қызмет мерзімі базистің қызмет 
3.2. Ұйым қызметінің қазіргі заманғы экономикалық және қаржы саясатының 
Азаматтық, салық және бухгалтерлік заңнаманың біршама өзгерістеріне негізделген нарықтық 
Қазіргі заманға кәсіпорын қызметі саясатының маңызы төмендегідей негізгі міндеттердің 
5 кесте 
Кәсіпорын қызметі саясатының ерекшеліктері мен түрлері 
Түрлері Оған тән ерекшеліктері мен негізгі міндеттері 
Экономикалық саясат нақты экономикалық даму бағыттарын ойлап табу; 
белгілі бір мерзімге сай тауарлар (еңбек және қызмет көрсету) 
табысты стратегия мен әрекеттер тактикасын жасау; 
қажетті ақпаратты оперативті түрде жинау; 
бухгалтерлік есеп, салық салу, талдау мен аудитті дұрыс ұйымдастыру 
Қаржы саясаты табыс табуды максимизациялау; 
капитал құрылымын оптималдау және оның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету; 
қаржылық-экономикалық жағдайдың айқындығына қол жеткізу; 
кәсіпорынды тиімді басқарудың нысанын құру; 
төлеуге қабілеттілік деңгейін сақтау; 
тұрақты қызмет ету мүдделерін үйлестіру және т.б. 
Құқықтық (заңи) саясаты бухгалтерия істері номенклатурасын дұрыс жүргізу; 
есеп регистрлері, машинограммалар, шығындар сметасы, есеп айырысу құжаттарын сақтау 
Қазақстан Республикасының заңнамасында бекітілген ережемен құжаттарда 
азаматтық, еңбек, салық және басқа да заңнаманы білу жауапкершілігін 
Салық саясаты нормативтер, смета және т.б. құжаттарда  
тұрмыстық және қаржы қызметтерінде жағымсыз құбылыстарды алдын-ала ескерту, ішкі 
Есеп сасаяты бюджеттік және бюджеттік емес қорларға салықты есептеу 
салық кодексі мен басқа нормативті – құқытық актілердің ережелерін 
өнімді өткізуден түсетін түсімді дұрыс қалыптастыру; 
өз құқықтары мен міндеттерін білу және жүзеге асыру; 
көрсетілген мерзімде барлық салықтарды есептеу және барлық қажетті жерлерге 
салық есебі мен бухгалтерлік есептің байланысын тексеруге бақылау орнату; 
салықтарды уақытында және толық төлеу жауапкершілігін сезіну. 
Қаржы саясаты немесе қаржыны басқару өнерін сипаттауда, оның 
Қаржы саясатын жасаудағы негізгі бағыттар: 
қызмет қалпына экономикалық талдау; 
есеп, несиелік, дивидендтік, амортизациялық және басқа да саясатты таңдау; 
айналыс құралдарын, шығындарды, кредиторлық және дебиторлық берешекті дұрыс басқару; 
басқалары. 
Сыртқы факторларға да ерекше көңіл бөлген жөн (инфляция, жұмыссыздық, 
Қаржы саясатының мәні негізгі мынадай циклдармен жоспарланады: 
стратегиялық жоспарлау циклы, мұндағы қатысушылар кәсіпорынның жоғарғы басшылығы; 
операционды цикл, мұнда сапалық стратегиялық мақсаттар нақты жоспарларға айналады; 
бюджеттеу циклы, бұл операционды жоспарларға әсер етеді. 
Қорытынды 
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу кәсіпорынның жаңа есеп саясатын әзірлеуді 
Жалпы, есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқаулар 
«Данк» ЖШС өзінің нақты жағдайына, көлеміне және 
Сонымен қатар, «Данк» ЖШС-нің соңғы үш жылда қарқынды дамығанын 
Жалпы бұл кәсіпорын болашағы зор және үлкен салық 
Қазіргі кездегі бухгалтерлік есеп деңгейін көтеруге арналған шараларды  
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 
Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030. «Қазақстан халқына Президенттің жолдауы». 
.ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп» туралы заңы. 28 
3.Бәйдаулетов М., Бәйдаулетов С.М. Аудит. Алматы «Қазақ университеті» 2004 
4. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп. Алматы, 2005 
5. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп. Алматы, 2007 
6. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. 
7.Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и 
8.Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. Алматы: 
9.Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами. 
10. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы: Экономика, 
11. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия? 
12. Есипов В.Е. Цены и ценообразование. Учебник. СПб,2001 
13. Ковалев В.В. Анализ хозяйственной деятельности. Учебник. М.: «Проспект», 
14.Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и 
15.Кеулімжанов Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. 
16.Малич В.А. Анализ финансовой деятельности предприятия. СПб ДНТП, 1992 
17.Радостовец В.К. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы, 2002 
18.Радостовец В.К., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет в отраслях. Алматы 
19.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2002ж. 
20.Сатубалдин С.С. Учет затрат на производство  
21.Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск «Экоперспектива», 1999 
22.Тасмаганбетов Т. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау. 
23. Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2007 
ҚОСЫМШАЛАР 
57  
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі 
Кәсіпорынның өтемпаздығы 
Кәсіпорын имиджі,  
оның инвестициялық тартымлығы 
Баланс 
өтімділігі 
Кәсіпорынның нарықтағы жағдайы, бәсекеге қабілетілігі, іскерлік белсенділігі 
Активтер мен пассивтерді басқару сапасы 
Есеп саясатының өзгерген күнінен бастап жаңа Есеп саясаты 
Егерде жаңа Есеп саясаты қалайда әрқашан қолданылатын болса, жаңа 
Есеп саясаты осындай баптардың туындаған сәтінен бастап, барлық баптарда 
Преспективтік тәсілдеме 
Ретроспективті тәсілдеме 
8 «Таза пайда немесе залал, Есеп саясатындағы негізгі қателер 
Есеп саясатының өзгеруі