Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерісін талдау

НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ  ЕСЕБІ 

  Негізгі құралдарға олардың құнына байланыссыз, бір жылдан астам қызмет ету мерзімі бар ғимараттар, құрылыстар, кеңселік заттар, есептегіш техникалар, компьютерлер, көлік құралдары жатады. 
Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес бағытта болуы мүмкін. 
Өндірістік емес бағытка - жарғылық қызметпен байланысы жоқ негізгі құралдар жатады. 
Өндірістік бяғыты бойынша - жарғылық қызметті жүзвге асырумен және нәтижесінде пайда алумен байланысты құралдарды жатқызуға болады. Сонымен қатар өндірістік бағыттағы негізгі құралдарға банктің дәрежесін жоғарылатуға арналған заттар (кар-тиналар, вазалар, сервиздер) жатады, себебі клиенттерді тартуда банк беделінің маңыздылығы сондай, банк қосымша пайда алуына ықпалын тигізеді. Алғашқы нақты түрін сақтай отырып, олар өздерінің кұнын жұмыстарды орындауға немесе есептелген амортизация (тозу) сомасында көрсетілген қызметтерге аударады. 
 Келесі топтарға бөлінеді: 
а) ғимарат және құрылыс; 
ә) компьютерлер; 
б) көлік құралдары; 
в) құралдар және басқа да шаруашылық құрал-саймандар; 
г) басқа да негізгі құралдар. 
Банкке негізгі құралдардың бухгалтерлік есеп үрдісіндегі келесі сұрақтарға жауап беру қажет: 
 16 «Негізгі құралдар» бухгалтерлік есептің Халықаралық стан-дартына сәйкес (БЕХС) актив ретінде негізгі құралдар объектісін тануга болады егер төмендегі шарттар орындалса: 
- берілген активтен банк келешекте экономикалық пайда алады деген ықтималдық бар болса; 
- активтің өзіндік құны операцияларды жүргізу кезінде сенімді түрде оліпенуі мүмкін. 
 Банктердегі негізгі құралдар мен... 
 Негізгі құралдардың есебі жинақталған амортизацияларды есеп-тегеннен кейін әділ баға болып табылатын, не бастапқы кұн, не қайта бағалану сомасы принциптері негізінде жүзеге асырылады. Енді осыдан, негізгі қүралдарды бағалаудың төрт түрін көрсетуге болады: 
бастапқы;

ағымдағы; 
баланстық; 
өтімділік. 
 Негізгі қүралдардың бастапқы қүнына сатып алу, жеткізу баға-лары және активтерді пайдалануға дайындау үшін қажетті басқа да шығындар кіреді. Сонымен қатар Халықаралық стандарттың қаржылық есебі (16 ХСҚЕ) бойынша бастапқы қүнға өтелмеген салықтар, импорттық төлемдер де кіреді. 
 Егер клиентке экономикалық тиімділік алынады деп күтілсе, жаңалықтарды алуға байланысты шығындар негізгі қүралдардың ағымдық бағалық құнына қосылады. 
 Егер активтердің пайдалану мерзімі ұзартылса ғана банк эконо-микалық пайда ала алады. 
Жөндеу мен техникалық қызмет көрсету шығындары оларды жүзеге асыру шаралары бойынша жүргізіледі. Бухгалтерлік есептің жалпы қабылданған қағидаларына сәйкес негізгі құралдардың бастапқы құны - бүл негізгі қүралдарды сатып алуга, жүргізуге, өңдеуге немесе жақсарту үшін нвгізгі қүралдарды сатып алумен, жеткізумен немесе жақсартумен тікелей байланысты, арнайы пайдалану үшін қажетті жағдайда орнатуды қоса есептегендеғі барлық шығындарды қамтитын төленген сомалар. 
 Ағымды - анықталған күнге, нарықтағы сәйкес бага бойынша негізгі қүралдардың құны. 
Бяланстың - активтердің есеп және есеп беруінде сипат-талатын жинақталған амортизация сомасын есептен шығарғаннан кейінгі негізгі қүралдардың бастапқы немесе ағымдық құны. 
 Өтімділік - бүл негізгі қүралдарды жою кезінде істен шығару бойынша күтілетін шығындарды есептегеннен кейінгі пайдалану мерзімі аяқталған уақытта туындайтын қосалқы бөлшектердің, металл сынықтарының, қоқыстардың... болжанатын құны. 
Нарықтық құнның өзгеруімен байланысты олардың құнының көбею коэффициентінің есебімен негізгі қүралдарды қайта бағалау индекстеу жүргізіледі. Индекстеу кезінде толық қайта қалыптасу құны келесі әдістердің бірімен анықталады: қайта есептеудің үсынылатын коэффициенттері немесе кезекті жылдың 1 қаңтарына жазылатын негізгі құралдардың сәйкес түрлері мен көрсетілген құралдардың нарықтық құны туралы құжаттар мен сараптаушы қорытындыларына жататын бағаға сәйкестендірілетін баланстық құнды қайта есептеу. Банк өзінің негізгі құралывдағы кез келген бөлікті бір әдіспен, ал басқасын екінші әдіспен қайта бағалауға құқығы бар. Негізгі құралдардың қайта бағалануы ағымды құн бойынша жүргізіледі.    (Егер өндірісті алдын ала белгіленген нормативтен асырып орындаған жағдайда ғана, 16 БЕХС сәйкес негізгі құралдар объектісімен байланысты шығындар актив ретінде танылуы мүмкін. Келешек экономикалық пайданы көбейтуге әкелетін жақсартудың үлгілері: 
негізгі қүралдардың қуаттылығын жоғарылата отырьш, 
пайдалану мерзімін көбейту модификациясы (модернизация); 
өндірілетін өнім сапасын айтарлықтай жақсарту мақсатында 
машина бөлшектері мен буындарын игеру; 
бұрын есептелген өндірістік шығындардың қысқаруын 
қамтамасыз ететін жаңа өндірістік үрдісті енгізу. 
 Негізгі құралдарды пайдаланғанға дейінгі алғашқы операциялық жүмсалымдар шығындар ретінде танылады. 
 Негізгі кұралдардың орталықтандырылған есебі кезінде банктің бэк-офисінде негізгі қүралдар есебінің тобы бойынша әрбір бөлімшелерге шот жоспарына сәйкес келетін нұсқаумен жекелей шоттар ашылып жүргізіледі. 
 Франт-офистен негізгі күралдарды , кіріске алу немесе істен шығару туралы алынған мәліметтер негізінде банктің бэк-офисі, баланстан шығатын негізгі құралдардың шығуы немесе қабылдануы бойынша өткізбелерді жүзеге асырады. Ақпарат амортизация ауда-рылып және қайта бағалау жүргізілгеннен кейін олардың баланстан тыс шотта көрсетілуі үшін банк филиалдарына жібереді. Негізгі құралдарды балансқа алу теңгемен жүзеге асырылды. Банктің бэк-офисі әр айдың аяғында ағымдағы айдың 1-күніндегі жағдай бойынша банктің негізгі қүралдарының тізімдемелерін қолма-қол екі дана етіп, банктің әрбір бөлімшелеріне есеп тобының бөлігінде басып шығарады. Бірінші данасы банктің бэк-офисінде хронология-лық тәртіппен тігіледі, екіншісін банктің филиалына жібереді. Со-дан кейін банктің бэк-офисі өндірістік төлем төленгеннен кейін ке-лесі күннен қалдырылмай төлем ордерінің қосымшасының көшір-месімен жеке шот бойынша көшірмені банк бөлімшелерінің бэк-офисіне жібереді. Бөлімшелердің бэк-офисі төлем ордерінің көшір-месінде керсетілген сомаға қосылған дербес шот бойынша көшірме алу кезінде капитал салымдары бойынша лимит қысқартылады. 
 Бэк-офис негізгі қүралдар есебінің әрбір тобы бойынша дербес шот баланстан тыс шотта жүргізіледі (олардың нөмірлерін бас банктің бас бухгалтериясы анықтайды). Негізгі кұралдардың келіп түсуінде әрбір түрі және әрбір құрамы бойынша бөлек түгендеу карточкалар жасалады және бағдарламалық мүмкіндік жүргізуге бо-латын негізгі құралдардың есебінің журналында сәйкес келетін жа-зу жазылады. Жазулар теңгемен тиынсыз жазылады. Түгендеу кар-точкасында олардың алынуына сәйкес заттың атауы, құжаттың деректемелері көрсетіледі.    Карточкалар негізгі құралдардың топтары бойынша картотекаларда орналастырылады. Жазылған жазумен бірге банктің балансына кірістеу үшін түгендеу карточкасындағы көрсетілген барлық қажет дерёктемелер банктің бэк-офисіне жіберіледі. бас банктің келесідей ескертулерімен банк бөлімшелері негізгі қүралдарды ақысыз өздігінен қабылдай ала ма жоқ әлде тек банктің рүқсатымен бе деген сұрақтарды қарастырады. 
 Негізгі құралдарды алуда жасалған келісімшарт орталықтанды-рылып төлеуінде франт-офис бөлімшелері оны төлеу үшін банктің бэк-офистерінде көрсетіледі. Жекелей есеп тәртібінде келісім-шарттың тәртібімен келісе отырып, банк бөлімшесінің франт-офисі өз кезегіндегі уақытша жауапты келісімшартты орындау үшін басшысының қолын қойып төлемді жүзеге асыруға бұйрық жазып береді және бұйрықты бэк-офис бөлімшесіне береді./ 
 Бэк-офис келісімшарттьщ дұрыс рәсімделуііГ және төлемді жүзеге асыру бұйрығын тексеріп, содан кейін ғана келісімшартта-рымен келісе отырып сомаларды өтейді. Сондықтан қосымша құнға төленген салықтар негізгі құралдарды алумен қосымша құнға салықтарды (ҚҚС) төлеу шотында бейнелейді. Банктің есеп саясаты ҚҚС олардың қүнына кіретін негізгі құралдардың қатарын қарастырады. Банктің жауапты қызметкері төлеу алдында жасалған келісімшарттар журналының тізімінде белгілеп қояды. 
 Банктің бас бухгалтері әрбір жасалған келісімшарт бойынша банк бөлімшелеріне сәйкес келетін жекелей шарттар аіиады^ 
 Банк бөлімшелерінің франт-офисі жабдықтаушылардан негізгі құралдарды алғаннан кейін айрықшалау және шот-фактура келісімінде көрсетілген негізгі құралдардың атауын, санын, баға өлшемін және жалпы құнын салыстырып қабылдап-өткізу актісін толтырады. ] Жоғарыда аталған деректемелер бірлігіне тексеріс жүргізілгеннен кейін банктің бэк-офисі алғашкы құжаттардың көшірмесін жасайды да, негізгі құралдарды кірістеудің типтік тізімдемемен соңғы есебін банктің бэк-офисі бөлімшесі көп затты қолма-қол негізгі құралдардың әрбір заттарының құнын типтік Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»; Негізгі құралдарды алдын ала төлеу арқылы сатып алу: 
 
• сатып алынатын негізге құралдар үшін (50% аспайтын) 
 
алдын ала төлеу кезінде: 
 
Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; 
 
• соңғы есеп айырысу сомасына: 
 
Дт 1856 «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар» 
 
Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; 
 
• негізгі құралдарды кірістеу: 
 
Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар» 
 
1653 «Компьютер жабдықтары» 
 
1656 «Өзге негізгі құрал-жабдықтар» Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»; 
 
• құрастыруды талап ететін негізгі құралдар бойынша: 
 
Дт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал- 
 
жабдықтар» ;  
 
Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»; 
 
• жүргізілген құрастыру жұмыстары үшін төлемдер: 
 
Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы боиынша дебиторлар» 
 
Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; 
 
• құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізіп, 3 және 2-нысаны 
 
бойынша актілерді ұсынғаннан кейін құралдарды кірістеу жүзеге 
 
асырылады: 
 
Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар» 
 
«Компьютер жабдықтары» 
 
«Өзге негізгі қүрал-жабдықтар» 
 
Кт 1856 «Күрделі қаржы салымьк бойынша дебиторлар»; Сатып алынған негізгі құралдар үшін бюджетке ҚҚС төлеу 
 
• ҚҚС есептеумен қатар негізгі құралдар үшін алдын ала 
 
төлеу сомасына: 
 
Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; 
 
• негізгі құралдарды, яғни бюджетке төленген ҚҚС сомала- 
 
рына оларды алу фактісі бойынша кіріске алу кезінде: 
 
Дт 1851 «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да 
 
міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» Кт 1856 «Күрделі каржы салымы бойынша дебиторлар»; 
 
• Салык заңдылықтарына сәйкес салық... салу айналымының 
 
үлес салмағы бойынша есептелген ҚҚС бойынша жүргізілетін 
 
есептеу сомасына: 
 
Дт 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша 
 
есеп айырысу» Кт 1851 «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да 
 
міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу». Қүрылыс жүргізу кезінде есеп айырысу тәртібі 
 
 Негізгі құралдардың құрылысы шаруашылық немесе мердігерлік әдіспен жүргізіледі. Капитал құрылысы бойынша келісімшартта көрсетілген мөлшерде аванстың бірінші бөлігін төлеу бекітілген келісімшартта анықталған мерзімде банк бэк-офисінде жүргізіледі, ал қалған сомаларды төлеу 3 және 2-нысаны бойынша орындалған жүмыстарды қабылдау актісі мен бюджетпен қарастырылған ақша сомасы шегінде бөлімше басшысының қолы қойылған, бұрын төленген аванстарды ұстап қалудың үйлесімді есебімен нақты сома-сы көрсетілген шоттарды төлеуге ұсынылған жүмыстардың қүны туралы жабдықтаушылардан алынған анықтама негізінде жүзеге асырылады. Қатар-қатар реттік үйымдар ай сайын 27 күннен кешіктірілмей 3 және 2-нысайдағы орындалған жұмыстар актісін үсынады. 
 Сонымен қатар банк бэк-офисінің (бөлімшесінің) жауапты қыз-меткері төлем жүргізгеннен кейін келесі күннен кешіктірілмей жүргізілген төлемдер журналына белгілеп қояды. 
 Банктің бас бухгалтериясы әрбір мердігер бойынша төленген аванстардың сомасы есебінде бөлек дербес шоттар ашады. Капитал қүрылысы бойынша жүргізілетін шығындар есебі негізгі қүралдар-дың сәйкес топтары арқылы жүргізіледі. Келісімшарт қосымшала-рымен бірге құрылыс және жөндеу бойынша мердігерлік жұмыстармен қатар тарифхерді, калькуляцияларды, еркін сметалық есеп айрысуларды банк немеее оның бөлімшелерінің басшылары тексеріп, қолдарын қоюлары керек. 
 Банк (бөлімшелер) франт-офисі қарыздың нақты сомасын төлеу нүсқауларымен қатар, негізгі қүралдарды кірістеудің нүсқауларын береді, сонымен бірге келесі жағдайларды көрсетеді: 
негізгі қүралдардың жалпы сомасын амортизациялық аударым әдісін пайдалану мерзімі мен аударылған амортизация мөлшерін өтімділік қүнын негізгі қүралдарды өндірістік және өндірістік емес салада пайдалануын. 
 Құрылыстың шаруашылық әдісі кезінде банктің шаруашылық қызмет жүмысшыларымен есептесу төлем кестесіне сәйкес жүргі-зіледі. Құрылыстың мердігерлік әдісі кезінде мердігерлік үйьшдар-мен есептесу банктің жоғары басшыларымен қарастырылып, бекітілуіне сәйкес құжаттар және сметалар шегінде келісіліп жасалған шарт негізінде жүргізеді. 
 Егер қүрылыс банк алған материалдар есебінен жүргізілсе, онда бөлімше материал қүнын төлеу үшін материал алуға мердігердің хаты мен сенім хатының жазбаша көшірмесін банкке жібереді. 
 Егер күрделі жөндеу қызметінің мерзімін көбейтсе, жүргізілген жұмыстар немесе негізгі құралдардың көрсеткіштері айтарлықтай жақсарса, одан оған кеткен шығындарға мыналар жатады: 
 
• ғимарат және құрылыс бойынша: 
 
Дт 1652 «Жер үйлер және ғимараттар» 
 
1860 «Басқа да дебиторлар» 
 
Кт 1851 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында. 
 
• автомобиль көлігі бойынша: 
 
Дт 1654 «Өзге негізгі құрал-жабдықтар» Кт 1860 «Басқа да дебиторлар» 
 
1851 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында. 

Негізгі қүралдардың  тозуы. Негізгі құралдар құяын қайта  бағалау және амортизациялық аударымдар есебінің тәртібі 
 Амортизацилық аударымдар мен негізгі қүралдарды қайта баға-лау құны банктің ағымдағы жылға қабылдаған бухгалтерлік есеп (есеп саясаты) әдістеріне сәйкес жүргізіледі. 
 6 БЕҚС 22 бөліміне сәйкес амортизацияларды есепт... еу үшін келесі әдістер қолданылуы мүмкін: құнды бір қалыпты (түзу сызық-ты) есептен шығару, құнды орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді түрде есептен шығару (өндірістік әдіс), құнды сан бойынша есептен шығару (шоғырланымдық әдіс), қалдықтың кему әдісі. 
 Құнды бір қалыпты (түзу сызьіқты) есептен шығару әдісі. Осы әдіске сәйкес объектінің амортизацияланатын қүны оны пайдалану мерзімі ішінде бір қалыпты есептен шығарылады. Әрбір мерзімге амортизациялық аударымдар сомасы пайдалану объектісінің есеп айырысу мерзімінің санымен амортизациялық құндарды бөлу жолы-мен есептеледі. Амортизация мелшері тұрақты болып табылады. 
 Мысалы, банк бастапқы құны 100 мың теңге болатын ксерокс сатып алды, оның 5 жыл пайдаланғаннан кейінгі өтімділік құны 10 мың теңге. Бұл жағдайда жылдық амортизация амортизациялық аударым құнынан 18 пайызды немесе түзу сызықты есептен шығару әдісіне сәйкес 18 мың теңгені құрайды. Бұл есептеулер келесі жолмен жүргізіледі: 
 
Бастапқы құн - етімділік құны _ қызмет ету мерзімі 
 
=18000 теңге 
 
100 000 теңге - 10 000 теңге 

5 жыл ішінде  амортизацияны аудару 12-кестеде  көрсетілген. 
 
Дт 1692 «Үйлер және ғимараттар бойынша есептелген аморти-зация» 
 
1693 «Компьютерлік жабдықтар бойынша есептелген 
 
амортизация» 
 
1694 «Өзге негізгі құрал-жабдықтар бойынша есептелген 
 
амортизация» 
 
Кт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар» 
 
«Компьютер жабдықтары» 
 
«Өзге де негізгі қүрал-жабдьщтарң; 
 
• қайта бағалау сомасының қалған барлық сомасына: 
 
Дт 3540 «Негізгі құрал-жабдықтарды қайта бағалау резервтері» 
 
Кт 3599 «Бөлінбеген таза кіріс (өтелмеген шығындар)». 
 
Егер келешекте негізгі құралдарды есептен шығару өткізілетін 
 
болса, онда банк өткізу сомасына келесі өткізбелерді жүргізеді: Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» Кт 4852 «Негізгі кұрал-жабдықтарды- және материалдық емес 
 
активтерді өткізуден түскен табыс». Бұзу және қайта жөндеу нәтижесінде алынған бөлшектер, 
 
байлаулар мен басқа да материалдық құндылықтар комиссляның 
 
бекіткен құнымен кірістеледі: 
 
Дт 1602 «Басқа тауар-материалдық қорлар» Кт 4920 «Басқа да кірістер». 
 
НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ТҮГЕНДЕУ  
 Негізгі құралдардың нақты қолда болуын анықтау және олар-дың сақталуына бақылау жасау мақсатында нормативтік, құқықтық және басқа да актілерге сәйкес негізгі құралдарға түгендеу жасалынады. 
 Түгендеу жүргізу кезінде негізгі құралдардың есеп мәліметтері мен қолда болуы арасындағы сәйкестікті орнатады, олардың жиын-тықтылығын, техникалық жағдайын, бағыты бойынша пайдалану деңгейін анықтайды. Бүл жүмысты жүзеге асыру үшін банк бұйрығы бойынша түгендеу комиссиясы құрылады. Түгендеуді бастамас бүрын түгендеу карточкаларының, техникалық паспорт-тың, жолға өткізілген және қабылданған объектінің жағдайын тексереді, қажет қүжаттарды дайындайды және негізгі құралдардың түрган жсрі бойынша тізімін анықтайды. 
 Комиссия мүшелері лауазымды немесе материалды жауапты түлғалар қатысуымен негізгі қүралдарды қарастырады және атауы, белгісі, түгендеу нөмірі бойынша қолда бар болу сәйкестігін тіркейді. Түгендеу кезінде анықталған есепке алынбай қалған. 
 
МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЕСЕБІ 
 Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді, яғни жай қызметтер үрдісінде сатуға арналма^ан және үзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынадыДЕгер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады. 
 Қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына сәйкес (№38 ҚЕХС... ) материалдьщ емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер больш табьіладьі] Және іскерлік пікірден айқын ажыратылады. 
 Сонымен қатар материалдық емес активтер ретінде ішкі пікірді қалыптастыруға, жарияланатын атауларды, клиенттердің тізімі және сәйкес сипаттың ұқсас баптарын қабылдаудың қажеті жшу' 
 Патенттер, авторлық құқықтар, франшизалар, тауар таңбалары, үйымдық және жедел шығындар айтарлықтай кең тараған мате-риалдық емес активтер болып табылады. 
 Материалдық емес активтерді екі үлкен топқа бөлуге болады: айырбастауға жататын және жатпайтын. 
 Айырбастауға жататын материалдық емес активтер фирманың басқа активтерінен бөлек сәйкестендіріліп және бөлек сатылуы мүмкінД 
 Кейбір айырбастауға жататын және субъектінің іфізметінде айтарлықтай жиі кездесетін материалдық емес активтер төменде көрсетілген [^Патент - бұл занды тіркелген және танылған ерекше қүқық. Патенттік құқық - сырттан басқа тұлғалар араласпаған кезде патент таратылатын үрдісті немесе қызметті, бұйымдарды иесіне пайда-лануға, өндіруге, сатуға және бақылауға мүмкіндік береді. 
 Өндіріс дизайнын тіркеу өндірілетін бұйым түріне, үлгісіне не-месе моделіне сәйкес келетін патентке ұқсайды. Өндіріс дизайнын тіркеу сыртқы нысанда қорғаған кезде ғана патент қызмет көрсетуді қорғайды. 
 Авторльщ кұкьщ - бұл әдеби, музыкалық шығармалардың өнертапқыштар және тағы басқа авторларының заңмен қарасты-рылатын, қорғалатын формасы. 
 Тауар маркалары немесе тауар атаулары - бұл компания-ларға, өнімдерге немесе қызметтерге берілген атаулар, символдар немесе басқа да анықталатын ұқсастықтар. Олар иемденуді көбейту үшін тіркелінуі мүмкін. Франшизалар ңақты бағытты және нақты қызметті пайдалану қүқығын иелену үшін шаруашылық субъекті-лерінің мемлекеттік меншікті пайдалану құқығын иелену немесе коммуналдық қызмет көрсету үшін үкімет органдарымен үсынылады. 
 Жалға алынған меншіктің қүнын жақсарту үшін мысалы, жалға алынған меншіктің модификациясы жалға алынған мүліктің дебет шотына жатады. Жал меншігін жақсарту материалдық емес активтер ретінде жіктелінеді. Жалға алынған меншікті жетілдіру жалға алынған мерзімнің қалғанына амортизациялануы немесе осы мерзімдердің кайсысы қысқарақ болуына байланысты жақсаруы керек. Сәйкестенбейтін активтер бблек сатылуы мүмкін емес.   Төменде сәйкестенбейтін активтердің кейбір мысалдары келтірілген. Материалдық емес активтердің кейбіреулерінің екі арнайы сипаттамасы бар: олар үзақ мерзімді аванстық төлемдер болып табылады және басқа сатылатындай иеленушіге ешқандай құқық бермейді. Бұл материалдық емес активтер жеке идентификация-лануы мүмкін, бірақ айырбастауға жатпайды. 
   Мерзімі ұзартылған шығындар, яғни оларды бухгалтерлік ссепте болашақта табыс әкелуі мүмкін қызметтерге кеткен шыгын-дир деп атайды. Олар баланста алдын ала төленген үзақ мерзімді шығындар ретінде көрсетіледі. Мерзімі ұзартылған шығындар фи-зикалық формасы жоқ үзақ мерзімді активтер ретінде жіктеледі. 
Үйымдык; шығындар - бұл қызметті ұйымдастыру кезінде пайда болатын шығындар. 
 Материалдық емес активтерді бағалау кезінде бастапқы құн принципі қолданылады. Яғни материалдық емес активтер, актив терді сатып алумен байланысты барлық шығындарды қосатын сатып алу құны бойынша бағаланады. Сатып алу кұны - бүл барльщ төлемдер немесе алынған активтердің ағымдағы нарықтың құны. Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайда... лану мерзімін анықтау жатады. Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет: 
қызмет ету мерзімін ең жоғары шектейтін заңды, реттеуші 
және келісілген ереже;

болжалды  қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту  немесе 
ұзарту үшін шарттар; 
қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да 
экономикалық факторлар; 
жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес 
келетін қызмет мерзімі; 
материалдық емес активтің бар бәсеке қабілеттілігін 
шектейтін бәсекелестердің және басқа да субъектілердің 
күтілген әрекеті; 
материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа 
активтердің қызмет ету мерзімі. 
 Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде жүйелі түрде жазылу керек. Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады. Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделің сипаттау керекі Егер мұндаи үлгі нақты анықталған болмаса, амортизацияшя теңбе тең аудару әдісін пайдалану керек. Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімің қарастыру керек. Халыкаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық, баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін. Бұндай жағдайда амортизациялық емес қүнды жазу керек және активтің бағамын азайтуды көрсететін шығынды мойындау керек. Сату кезінде айырбастауда немесе материалдық емес активтердің қандаң да басқа жолымен келуі, түсімнен пайданы сипаттай 'отырып материалдық емес активтің шотымен оның амортизациялык емес қүны жазылу керек. Материалдық емес активтерде келесідей бухгалтерлік жазулар жасалынады: 
 
• алынған материалдық емес төлемге: 
 
Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» 
 
Банктегі бухгалтерлік есеп 
 
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша» 
 
1081 «Банктің корреспонденттік шоты» 
 
2010 «Сыйақы аудармай талап еткенге дейінгі депозиттер» 
 
2203 «Басқа банктердің корреспонденттік шоты»; 
 
• материалдық емес активтерді кірістегенде: 
 
Дт 1659 «Материалдық емес активтер» 
 
Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»; 
 
• амортизацияларды есептеу: 
 
Дт 5788 «Материалдық емес активтер бойынша амортиза- 
 
циялық аударымдар» Кт 1699 «Материалдық емес активтерге есептелген аморіизация»; 
 
• есептелген амортизация сомасына материалдық емес актив- 
 
терді есептен шығару кезінде: . 
 
Дт 1699 «Материалдык емес активтерге есептелген амортизация» Кт 1659 «Материалдық емес активтер»; 
 
• қалдық құнға: 
 
Дт 5852 «Негізгі құрал-жабдықтарды жэне материалдық емес активтерді сату шығыстары» 
 
Кт 1659 «Материалдық емес активтер» 
 
 Дебиторлык берешек деп көрсетілген қызмет, жабдыктаушы-ларға тауарлар және қызмет көрсстулері және т.б. үшін алдын ала төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк әріптестерінің қарызын айтады. 
 Күрделі қаржы жұмсалымы бойынша дебиторлык берешек ссебі жондеу-кұрылыс материалдары, жабдықтар мен құрал-саймандар үшін жабдықтаушылармеі; есеп айырысу. сатып алу жне күрделі ж^мсалым мен күрделі жондеу бойынша шығындар үшін есеп беретін адамдарга аванс нәтижесін көреететін І856 «Күрделі салымдар бойынша дебитсрлар» баланстык шотында жүргізіледі. 
 Банк кызметкерлерімен есеп айырысу ісеапар шығыны мен басқа да шығындар бойынша банк қызметкерлеріне берілген аванс-тык телемдер сомасын көрсетіп 1854 «Баьк қызметкерлерімен есеп айырысу» баланстык шотында жүргізіледі.