Аудиторлык тәуекелділік

    Аудиторлық  тәуекелділік 

    Тәуекелділік  ұғымына келместен бұрын елеулілік  ұғымын түсіндіріп кету керек. Елеулілік  – егер қпаратқа рұқсатнама беріліп, тиісті жеріне жөнелілгенде пайдаланушының қаржылық есеп негізінде қабылдайтын экономикалық шешіміне әсер  игізеін болса немесе ақпараттың бұрмаланып көрсетілуі пайдаланушының экономикалық шешіміне зиянын тигізіп жаса, онда мұндай ақпара елеулі деп саналады. Елеулілік баптардың немесе қаеліктердің шамасына байланысты болады, әрі соған қарай белгілі бір жағдайларда олардың рұқсанамасына (проспуск) немесе бұрмалануына қатысты уәж-пікір қабылданады. Елеулілік көбінесе есеп берудің абалдырығын немесе межесін көрсееді және қандай да бір пайдасын тигізеін ақпаратқа ие болаын сипатамасы жоқ.

    Елеулі  белгілерді бағалау кәсіби пікірдің мазмұнын білдіреді. Тексерудің жоспарын жасау барысында аудитор сандық қатынастағы елеулі бұрмалауларды анықтау мақсатында елеуліліктің қолайлы деңгейін белгілейді.

    Жоспарлау кезінде аудитор қаржылық есептемелерде  елеулі бұрмаланған ақпаратарды тудыратын сәттерді де қарастырады. Нақты есепшоттардың сальдосымен және операциялардың кластарымен байланысты елеуліліктің аудиторлық бағалауы, мысалы қандай баптарды зерттеу қажет, іріктемелерді пайдалану дұрыс па, міне осындай мәселелерге қатысты аудитордың бір шешімге келуіне септігін тигізеді. Бұл қолайлы деңгейге дейін аудиторлық тәуекелділікті кемітетін аудиторлық процедураларды таңдап алуына мүмкіндік береді.

    Елеулілік және аудиторлық тәуекелділік арасында кері байланыс болады, яғни елеуліліктің деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын, аудиорлық тәуекелділіктің деңгейі соғұрлым төмен болады.(320 АХС «Аудитегі елеулілік)

    Қаржылық  есептемелердің аудитімен бірқаар  тәуекелділік аспектілері тікелей  байланысты. әуекелділіктің негізгі 2 түрі болады: аудиорлық және бизнес тәуекелі.

    Аудиторлық  тәуекелділік – аудитор қаржылық есептілік дұрыс жасалған деген  қорытындыға келеді, осының нәтижесінде  аудиторлық қорытындыға пікір-ескертпе айтылмайды, яғни пікірдің шынайылығына күмән келтірмейді, ал шындығына  келгенде – қаржылық есептіліктің елеулі ақауы болады.

    Бизнес  тәуекелділіктің мағынасы мыныдай: клиентке ұсынылған аудиорлық қорытынды  әділ жасалса да, аудитор немесе фирма клиентпен арадағы өзара  қарым-қатынасында сәсіздікке ұшырайды.  

    Аудиторлық  тәукелділік бағалау әдісі:

1. Бағалаушылық

    (интуициялық)

2. сандық

    Аудиторлық  тәуекелділік үлгісі

    DAR=IR*CR*DR

1. Қолайлы аудиторлық тәуекелділік – аудит аяқталғаннан кейін қаржылық есептемеде елеулі қателіктердің барын және стандартты аудиторлық пікір-ескертпесіз білдіргенін аудитор мойындауға әзірлік шарасы

         2.  Шаруашылық ішіндегі тәуекелділік – сегментке қателіктердің барын және

    бұл қателіктің шаруашылық ішіндегі бақылау  жүйесінің тексеруінде рұқсат

    етілген деңгейден артық екенін аудитор  болжау шарасы

         3.  Бақылау тәуекелділігі – сегменттегі шамадан тыс қателік клиенттің шаруашылық ішіндегі бақылау жүйесінде табылмаитынын және жойылмаитынын аудитордың болжау шарасы

         4.  Табылмау қатері – қандай да бір сегмент бойынша аудиторлық мәліметтер арқылы шамадан тыс қателікті табу мүмкін еместігін аудитордың мойындауға дайындық шарасы 

    Аудиторлық  тәуекелділікті есептеу формуласы

    А =Т*Б*П

    A – аудиторлық тәуекелділік

    Т – кәсіпорынның өзіндік ерекшеліктеріне  байланысты таза тәуекелділік,яғни рұқсат етілген шамадан асатын қателіктің есеп беруде болатын ықтималдығы;

    Б – бақылау тәуекелдігі, клиенттің  ішкі бақылау жүйесі байқамай қалған қателіктің болу ықтималдығы;

    П – нақты шамалардың қателіктерін тестілеу процесінде анықталмауы ықтимал, аудитор үшін қолайлы тәуекелділік 

    Аудитор ұсынған аудиторлық қорытындының дұрыс болғанын шартына қарамастан жан-жағы үшін сәтсіздік болуы мүмкін. Ол келесі факторларға тәуелді:

• Аудитордың бәсекеге қабілеттігі
• Аудитордың қызметі жайлы достық емес көзқарастағы жарнама
• Аудиторға қатысты соттық шағым кездесуі
• Ұйымның қаржылық жағдайы
• Кәсіпорынның шаруашылық операцияларының сипаттамасы
• Кәсіпорынның есепке алу және әкімшілік құрылымы
• Аудитті жүргізу мерзімі

    Егер аудитор өзіне аудиторлық тәекелділіктің аз деңгеиін анықтап алса, онда ол қаржылық есепте маңызды қателердің жоқтығына сенімді деген сөз. Қабылдаитын аудиторлық тәуекелділік шамасына келесідей негізгі факторлар әсер етеді:

1. аудитордың деңгейі
2. аудиордың қаржылық жағдайы
3. қаржылық есепке сыртқы пайдаланушылардың сенім дәрежесі
4. ұйымның ұйымдастырушылық құқықтық формасы
5. ұйымның жарғылық капиталындағы меншік формасы және оны тарату
6. кәсіпорынның міндетемесі сипаттамасы
7. ұйымның ішкі бақылау деңгейі
8. ұйымның банкроттық болу және т.б.

    Аудитор ұйымды тексеру өткізіп және тәуекелдің деңгейіне әсер ететін әрбір фактордың  мәнін бағалау керек. Факторларды  бағалау және зерттеудің нәтижесінде  субъективті түрде тәуекелдік деңгейін орната алады. Тексеру процесінде аудитордың тексерілетін ұйым жайлы қосымша ақпарат алады да, қабылдайтын аудиторлық тәуекелділік туралы өзінің бағасын өзгерте алады. Аудитор тексеріліп отырған кәсіпорынның банкрот болу деңгейі жоғары және сонымен бірге аудит ұғымы кәсіпкерлік тәуекелділігі өзегі деп саналатын жағдайда қабылдайтын аудиторлық тәуекелділік деңгеиін төмендету керек.

    Аудиторлық  тәуекелділіктің 3 компоненті бар:

1. бөлінбейтін
2. бақылау
3. айқындамау

    Бөлінбейтін – шоттар сальдосы немесе шаруашылық операцияларының қажетті ішкі бақылаудың бұрмалауына жол берілген жағдайдан басқа бұрмалау, елеулі болуы.

    Бақылау – кәсіпорынның бухгалтерлік есебі  мен ішкі бақылау жүйелерінің  сенімділік дәрежесін сипаттайды.

    Айқындамау  – жиынтығында дәл немесе дұрыс  емес мәліметтердің елеулі көлемде  жиналуы және оларды аудитор талдамалық рәсімдер кезінде, мәні бойынша жан-жақты тексеру кезінде де байқамай қалуы.  

Аудиторлық  дәлелдеулер

Бухгалтерлік  есептің дұрыстығы жөнінде өз мәнін негізін көрсету үшін аудитор  мынадай процедуралардың негізінде  жеткілікті аудиторлық дәлелдемелер алу қажет:

1. шоттар бойынша қалдық және айналымдардың бухгалтерлік есепте көрсетілуінің дұрыстығын тексеру.
2. аналитикалық есептің дұрыстығын тексеру.
3. ішкі бақылау құралдарын тексеру

Аудитор бағдарламасында  аудиторлық дәлелдемелер жинау үшін қандай аудиторлық процедураларды және қандай көлемде орындау қажеттігін айқындау қажет. Аудиторлық бағалауға қажетті ақпараттың көлемі қатаң реттелмеиді. Экономикалық субьектілердің бухгалтерлік есебінің дұрыстығы жайды қорытындықұрастыру үшін қажетті ақпараттың көлемі туралы аудитор өзінің мамандық  пайымдаулары ретінде өзіндік шешім қабылдау міндетті.  Дәлелдеулерді алу әдістерін таңдауда қаржылық ақпарат маңызды бұрмаланған болуы мүмкіндігін еске сақтаған жөн.

Аудиторлық дәлелдемелер ішкі және сыртқы немесе аралас болуы мүмкін. Ішкі аудиторлық дәлелдемелерге экономикалық субъектіден жазбаша немесе ауызша түрде алынған ақпарат жатады. Сыртқы аудиторлық дәлелдемелерге 3 жақтың берген жазбаша ақпараты жатады.  Аралас аудиторлық дәлелдемелерге экономикалық субъект жазбаша және ауызша түрде алынған ақпарат және 3 жақпен берілген ақпарат жатады.

Аудиторлық дәлелдемелер  дұрыс және жеткілікті болу керек. Олардың  әрбір нақты  жағдайында жеткіліктігін  ішкі бақылау жүйесін және аудиторлық тәуекелділік шамасын бағалау негізінде анықтайды. Аудиторлық қорытынды құрастыру үшін аудитор сапалы дәлелдемелердің жеткілікті көлемін жинауға міндетті.

Аудиторлық дәлелдемелерді алатын көздері – дәлелдеуші ақпарат  болып табылады. Дәлелдеуші ақпараттарға:

1. экономикалық субъектінің және 3-ші тұлғаның бастапқы құжаттары
2. экономикалық субъекті бухгалтерлік есебінің регистрлері
3. экономикалық субъект қаржы шаруашылық қызметін талдаудың нәтижелері
4. экономикалық субъект қызметкерлері мен 3-ші тұлға ауызша және жазбаша жауаптары
5. экономикалық субъект кейбір құжаттарын басқалармен салыстыру

Аудиторлық дәлелдемелерді алу әдістері:

• бухгалтерлік есеп есептеулерін тексеру
• түгендеу
• ауызша сұрау
• құжаттарды тексеру
• бағдарлау
• аналитикалық процедуралар әдісі
• балансты дайындау әдісі