Ақша қаражаттары түсінігі

     1. Қазақстан Республикасы Экономика  және бюджеттік жоспарлау министрлігі   Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық  дамуының басымдықтарын тиiмдi iске асыруды ықпал ететiн мемлекеттік жоспарлау жүйесiн құру және дамыту миссиясы болып табылатын орталық атқарушы орган.

      2. Мемлекеттің негізгі міндеттері  мыналар:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                1) Қазақстан Республикасының Әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарын және басымдықтарын, негiзгi бағыттарын қалыптастыру; 
2) мемлекеттiң Әлеуметтiк-экономикалық дамуының басымдықтарымен және ақша-кредит саясатымен өзара қарым-қатынаста мемлекеттік фискалдық, кедендiк және бюджеттік инвестициялық саясатты, сондай-ақ халықаралық экономикалық және қаржылық қатынастар саласындағы саясатты қалыптастыру; 
3) экономика секторларында мемлекеттiк активтердi басқару саласындағы мемлекеттiк саясатты қалыптастыру. 
    3.Министрлiк  қызметiн Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Қазақстан Республикасы үкiметiнiң кесiмдерiне, өзге де нормативтiк құқықтық кесiмдерге, сондай-ақ осы Ережеге сәйкес жүзеге acырады. 
     4.Министрлiк мемлекеттiк мекеменiң ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, мемлекеттiк тiлде  атауы жазылған мөрi мен мөртаңбалары, белгiленген үлгідегі бланкiлерi, сондай-ақ заңнамаға сәйкес қазақстан Республикасы қаржы министрлiгінің қазынашылық органдарында шоттары болады. 
     Министрлiк азаматтық-құқықтық қатынастарға түседi. 
     Министрлiктiң, егер заңнамаға сәйкес уәкілеттік берiлсе, мемлекеттің атынан азаматтық-құқықтық қатынастардың тарабы болуға құқығы бар. 
     5.Министрлiктiң штат санының лимитін Қазақстан Республикасының үкіметі бекітеді.                                                                                                                       6.Министрлiктiң заңды мекен-жайы: Астана қаласы, Жеңiс даңғылы, 33-үй. 
     7.Министрлiктiң толық атауы - "Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi мемлекеттік мекемесi. 
     8.Осы Ереже Министрлiктiң құрылтай құжаты болып табылады. 
     9.Министрлiктiң қызметін қаржыландыру республикалық бюджет қаражатының есебiнен жүзеге асырылады. 
      Министрлiкке өзiнiң функциялары болып табылатын мiндеттердi орындау тұрғысында кәсiпкерлiк субъектілерiмен шарттық қатынастарға түсуге тыйым салынады. 
      Егер Министрлiкке заңнамалық кесiмдермен кiрiстер әкелетiн қызметтi жүзеге асыру құқығы берiлген болса, онда мұндай қызметтен алынған кiрiстер республикалық бюджеттің кiрiсiне жiберiледi.[8]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Ақша теориясы

2.1 Ақша қаражаттары туралы жалпы түсінік, мәні және мазмұны

 

Ақша  қаражаттары – қаржылық жыл ішінде банктің табатын және төлейтін ақшалай  қаражаттар  сомаларының  арасындағы  айырма  болып  табылады.

Ақшалай  қаражаттары  бағалану  көрінісі  ең  қолайлы және  тиімді  анализдік инвестициялық проектте  жүреді.Көптеген  ақшалай ағымдары 2  элементтен  тұрады: қажетті инвестиция, ақша ағымдарының шыққан  шығындармен байланысты. Алдыңғы болжанған болжаммен бағаның көбінесе  басқа мамандықпен сонымен қатар маркетингпен  бухгалтерлер,  кәсіпкерлермен,  шығарушылар.  Ең  басты қаржылық  процесте  көрсетіледі:

1.Координациялық  және  басқадай  мамандығы  бойынша;

2.Экономикалық  көріністермен  көрсетілген   көріністермен  дайындалған   дайындықпен;

3.Қарсыластық   тенденциялық  бағалау  формасы  .

        Ақшалай қаражаттары және  бухгалтерлік  есеп. Басқадай  қате  көздерге  байланысты  бұл  бухгалтерлік  есепті  әр  түрлі  біріктірулер  және  кірістер, ал  олар  көбінесе  бір  келісімде  болмайды,  қорытындыға  келу  үшін  ақша  ағымы  қажет.Мысалы:  бухгалтер  өзіндік  кірістерді,  олар  ақша  жүйесінде  жүреді,  олар  ақша  ағымдарына  байланысты  емес  жартылай  айналыстағы  ағымдар  кредит  арқылы  жасалады.  Кіріс  кірген  кезде  шығынды  санамайды  капиталдың  кіріс  арқылы  олардың  ақшалай  қосылғандығын  керісінше  амортизациялық  санау  жүйесі  жүреді,  ақшалай  ағымға  тиіспейді. 

Тікелей  әдісті  қолданған  жағдайдағы  операциялық  қызметтің  нәтижесінде  туындайтын  ақша  қаражатының  ағынына  жатады:

• түсімдеріне  өнімдерді  өткізуден  алынған  түсім  тауарлы – материалдық  қорларды  жеткізуден  және  қызмет  көрсетуден  түскен  аванстар:  түрлі  сипатта  сыйақы  төленген  дивиденттер  мен  рояльтилердің  проценттері  басқа  да  және  өткізуден  тыс  табыстар    басқа  түсімдер.
• жұмсалуына  жатады  өндірістік  шығындары;  тауарлы – материалдық  қорларды  жеткізуге,  жұмыстарды  орындауға  және  көрсетілген  қызметтерге  берілген  аванстар,  материалдар  мен  тауарлар  үшін  жеткізушілер  мен  мердігерлерге  төлемдер,  жалақы  бойынша  төлемдер  мен  басқа  да  төлемдер,  бюджетпен  әлеуметтік  сақтандыру  органдарымен  бюджеттен  тыс  қорлармен  есеп  айырысу  проценттерді  төлеу  басқа  да  төлемдер [8].

Инвестициялық  қызмет  ұзақ  мерзімді  активтерді  сатып  алу  мен                    

сату  өтелген  несиелерді  беру  мен  алу  болып  табылады.  Инвестициялық  қызметтердің  нәтижесінде пайда болған  ақша  қаражаттары қозғалысының  мысалы:

          1.Ақша  қаражаттарының  түсуі:

-  негізгі   құралдары  басқада  ұзақ  мерзімді  активтерді  және                                                                                                                     материалды  емес  активтерді  сатудан түскен  түсімдер;

          -   қаржылық  инвестицияларды   өткізуден;

        -   басқа  заңды  тұлғаларға  берілген  несиелерді  алу;

-   басқа   түсімдер;

2.Ақша  қаражаттарын  алу:

-   күрделі   жұмсалымдар;

- негізгі   құралдарды  басқа  ұзақ  мерзімді  активтерді  және    материалды  емес  активтерді  сатып  алу;

-   қаржылық  инвестицияларды  сатып  алу;

-   басқа   заңды  тұлғаларға  несие   беру;

-   басқа  да  төлемдер  болып табылады.

Ақша  ағынымен  қатар  инвестициялық  жобаларды  қорланған  ақша 

ағымы  пайдаланылады  оны  сипаттайды:

          -  қорланған  түсім;

     -  қорланған  жұмсалу  және  қорланған  сальдо.

         Олар  есепті  кезеңінің әр  қадамына  берілген  және  барлық  өткен  қадамдарда  сәйкес  ақша  ағымдарының  қосындысы  болып  табылады.

 Есепті  кезең   қадамдарға  уақыттың  бөліктеріне   бөлінеді.  Сол  уақыт  ішінде  қаржы  көрсеткіштерді  бағалау   үшін  пайдаланылатын  деректер  жиналады.

         Ақша  қаражаттары  ақша  қаражатының түсуі мен жұмсалуы.  Әр  қадамында ақша  ағымының  мәні  сипатталынады:

          -   тұсімнен  осы  қадамдағы   ақша  түсуінің   шамасымен;

          -   жұмсалумен – осы  қадамдағы   төлемдерге  тең;

          -   сальдо  түсім  мен   жұмсалу  арасындағы  айырма.

Ақша  қаражаттары  әдетте  кәсіпорынның  әр  түрлі қызметтер ақша  қаражатының қозғалысынан  тұрады:

1.инвестициялық   қызметтен  ақша  ағымы;

          2.операциялық  қызметтен  ақша  ағымы;

          3.қаржы  қызметтен  ақша  ағымы.

Операциялық  қызметі – кәсіпорынның,  ұйымның  табыс  табу  жөніндегі  негізгі  қызметі  мен  инвестициялық  және  қаржы  қызметіне  қатысы  жоқ  өзге  де  қызмет.

Инвестициялық  қызметі – ұзақ  мерзімді  активтер  мен  қаржы  инвестицияларын  сатып  алу  және  сату.

Қаржы  қызметі  – меншікті  капитал  мен  қарыз  қаражаттарының  мөлшері  мен  құрамындағы  өзгеріс  нәтижесі  болып  табылатын  кәсіпорын  қызметі.

Ақша  қаражаттары орындармен  орналастыру.  Қаржылық  анализ  ақшаның  уақытша  құнын  көрсетеді,  осыған  келе  арасындағы  жағдай. Бұлардың  арасындағы  ақша  ағымдарының  ай  сайын,  немесе  қозғалмалы  ағымды  көрсетеді. (кесте-1) [9]

 

Кесте – 1  Ақша  қаражаттары  активтермен  ауысуы.

	Жыл
	0			1		2			3			4	5
Ақша  ағымдарының  бір  жүйені  жүйелеген  кезде
1.Салықты   қосқанда			18				18			18		18	18
Шығындардың  азайуы
2.Жаңа  амортизация			20				20			20		20	20
3.Ескі  амортизация			5				5			5		5	5
4.Амортизацияның  өзгеруі			15				15			15		15	15
5.Амортизацияның  өзгеруінен  салықтың  кішіреуі			6				6			6		6	6
6.Таза  ақша  ағымдары			24				24			24		24	24
Ақша  ағымдарының  аяққы   жүйесі
7.Жаңа  станогтың   ликвидтік  жүйесі													20
8.Ликвидттік  станогтың салықтық													-8

 

 

Ақша  ағымын  бағалау  көптеген  көріністер  көрсетеді.  Ақша  ағымдары  бюджетпен капитал құнының бағалануынан  көрінеді.  Менеджерлер өзіндік көрсеткіштерде  кірістер  көтерілсе ал  керісінше болса ол  түсуі мүмкін.  Бұның бірі  менеджерлердің  айлық көрсеткіші  олардың жұмыс көрсеткішіне  қарай.

Сонымен  қатар  2003  жылы  домицилиант  ретінде  «Қазақстан  темір жолы»  ҰК –  ның  200,0  млн  теңгеге  бағаланған  вексельдерін  өтеді.

Ақша  экономикадағы  рөлін  өзінің  атқаратын  негізгі  қызметтері  арқылы  орындайды.  Ақшаның  әр  қызметі  тауар айырбасы  процесінен  туындайтын  тауар өндірушілердің  формасы ретінде ақшаның әлеуметтік  және  экономикалық  мазмұнының  белгілі бір жақтарын  сипаттаиды [10]

2.2  Ақша  қаражаттарының  экономикадағы  рөлі

 

Ақша – бұл  барлық  тауарлардың  құнын  өлшейтін , жалпыға  балама

айрықша  тауар.

Ақшанын  объективті  қажеттігі  тауар  өндірісі  және  айналысының  болуына  сәйкес  қалыптасты. Ақша – бул  тауар  айналысының  құралы  және  оның  ізбасары. Тауар  мен  ақша  бір – бірінен  бөлінбейді,  себебі  ақша  айналысынсыз  тауар  айналысының  да  болуы  мүмкін  емес.  Ақша  тауардан  бөлініп  шыққанымен  де,  ол  айрықша  тауар  ретінде  қала  береді.  Ақшаның  жалпыға  бірдей  балама  рөлін  атқару  алтынға  жүктеледі.  Сондықтан  алтынның  басқа  тауарлардың  құнын  бейнелеуі,  оның  ең  бастысы  мынадай  табиғи  қасиетіне  байланысты:  біріншіден,  алтынның  табиғи  сапалылығы,  яғни  оның  оңай  бөлінетіндігі  әдемілігі  және  тозбайтындығы;  екіншіден,  құны  өте  жоғары,  сондай – ақ,  оның  қорының  сиректігі  мен  өндіруге  кететін  еңбек  шығыны  жоғары  болуы.

Ақша - өндіріс  және  бөлу  процесіндегі  адамдар  арасындағы  қатынасты  бейнелейтін,  тарихи  түрде  дамып  келген  экономикалық  категория. Ақшаның  экономикалық  категория  ретіндегі  мәні,  оның  мынадай  үш  қасиетінің  біртұтастығынан  байқалады:

-    жалпыға   тікелей  айырбасталу  формасы;                         

• айырбас  құнының  дербес  формасы;    

-   еңбек   өлшемінің  эаттай  (материалдану)  формасы.

 Жалпыға   тікелей  айырбасталу  формасы,  оның  кез  келген

материалдық  бағалы  затқа  айырбасталатынын  сипаттайды. Екіншісі  тауарларды  сатумен  байланыссыз. Соңғы  қасиеті  тауар  өндіруге  жұмсалған  еңбектің  ақша  көмегімен  өлшеуге  болатын  құнын  сипаттайды.