Қаржылық менеджмент

   Дивиденттік саясат ролі капитал рыногінің мониторингінде жоғары. Кез келген нақты инвестициялық саясат кезінде табыстағы дивиденттер үлесі неғұрлым жоғары болса, фирма жаңа кұнды қағаздарды соғүрлым жиі шығаруы тиіс. Дивиденттерді үздіксіз төлеп отыру, фирманың капитал рыногінде жиі тексеру-ден өтуіне себеп болады, бүл бағалау процесі қүнды қағаздарды үстаушылардың агенттік проблемаларын жеңілдетеді. Егер диви-дентті төлеу шығындары мен қосымша құнды қағаздар шығаруга кеткен шығындар мониторингтағы шығыннан аз болса, табыстың көп бөлігін дивидент ретінде төлеуі ақталады.

   Сондай-ақ, маңызды мэселелер қатарына жатқызылатын ди-видендтер тұрақтылығы мәселесін  де қарастырайық.

   Фирманың   дивидендтерінің   тұрақтылығы   мэселесі   өте маңызды сұрақ  болып табылады. Фирма табысы, ақша ағымдары және оның инвестициялық мүмкіншіліктері уақыт бойынша шек-теледі. Сондықтан корпорация өз дивиденттерінің көлемін өзгертіп отыруы керек, ақша ағымы жогары болып, ал қаржыландыру қажеттілігі темен болса дивидент көлемін арттырып, керісінше инвестициялық мүмкіншіліктер бойынша табыс мөлшері темен болса азайтып отыруы керек. Дегенмен кептеген акционерлер дивиденттерге үміт артады, өз шығындарын жоспарлағанда дивиденттердің түсуі тұрақсыз болса оларга қиынға соғады. Сонымен қатар инвестициялау мақсатында дивиденттерді төмендету жағымсыз ақпараттық әсер беріп, акция құнын максимизациялау үшін фирманың ішкі қаражат қажеттіліктерін акционерлердің қалауымен сәйкестендіру қажет.

Дивиденттер түрақтылығының екі құрамдас бөлігі бар:

1. Өсу қарқынының сенімділігі;

2. Ағымдағы дивиденттердің сенімділігі, яғни қазіргі уақыттағы сияқты дивиденттерді болашақта өсу қарқынын алуға сенуге

٧ Табыстылық - дивидендтерді бөлу компанияның табыстылығымен байланысты

٧ Табыс тұрақтылығы

٧  Компанияның қызметін бақылауда ұстау

٧  Қарыз капиталы есебінен қаржыландыру деңгейі

٧ Сыртқы көздерден қаржыландыру мүмкіндігі

٧ Салықтық айыптар

   Шектейтін келісімшарттар, яғни жалға алу шарты. Кредиток келісімдер қарыз алғаннан кейін түскен табыстан дивиденд төлеуді шектейді. Мынадай шарты бар, егер өтімділік және жабу коэффициенттері және сенімділіктің басқа да критерийлері қабылданған минимал мэнінен жоғары болса ғана дивидендтер төленуі мүмкін.

   Ақша  қаражатының болуы. Ақшалай дивидендтері тек қана ақшалай төленеді, осылайша банктағы ақшаның жетіспеушілігін дивидендтік төлемдер шектеуі мүмкін. Дегенмен қолданылған жалға алынған капитал бүл фактордың орнын баса алады.

   Салықтық  айыптар. Бай азаматтарға корпорацияны салықты төлемей, жеке табысқа айналдырмас үшін, АҚШ-тың салық кодека дүрыс жинақталмаған табысқа қосымша салық салуды қарастырады. Егер салық қызметі дивиденд төлеу коэффициенті арнайы төмендетілгенін дэлелдей алса, акционерлерге табыс салығы төлемеуге көмектесу үшін фирмаға ірі көлемде айып салады. Дегенмен тәжірибеде мұндай жаза тек жабық типтегі фирмаларға қолданылады.

Кәсіпорынның дивидендтік саясаты:

1) Бір акцияға табыс = (Таза табыс - артықшылығы бар акциялар бойынша дивиденд) / Айналымдағы қарапайым акциялар саны (63)

2) Акцияның ағымдағы табыстылығы = Бір акция дивиденді / Бір акцияның нарықтық қүны (64)

3) Бағамдық құнын ескере отырып акция табыстылығы = (Дивиденд + акцияның бағамдық қүнының өсімі (төмендеуі)) / Акцияларды сатып алу бағасы (65) 

5. ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ  АРНАЙЫ БӨЛІМДЕРІ.

5.1. Корпорацияларды қайта ұйымдастыру. 
 

   Кәсіпорынды кризистік қаржылық жағдайдан шығаруға бағытталған тұрақтандыру шаралары жүйесінде оны сауықтыру маңызды роль атқарады. Сауықтыру - бүл кәсіпорынның қар-жы жағдайын жақсарту бойынша шаралар жүйесі, ол кәсіпорын-ды банкрот деп жариялаудан немесе оны жоюдан қүтқаруға бағытталған шараларды заңды немесе жеке тұлғалардың көмегімен жүзеге асыру. Сауықтыру үш жағдайда жүргізіледі:

- кредиторлар тарапынан банкрот жариялауды бастаудан бүрын кәсіпорын өз еркімен кризистік жағдайдан шығу үшін сыртқы көмек іздесе;

- егер кәсіпорын арбитражды сотқа өз банкроттығын жария-ламас бүрын сауықтыру жағдайын ұсынса;

- сауықтыру өткізу туралы шешімді арбитражды сот қабылдаса, кредиторлар талабын орындап, кәсіпорынның бюджет алдындағы қарызын өтеуге дайын адамдардың ұсынысы болса.

   Фирманың  қаржы жағдайын жақсарту шаралары оңашалау және жалпы болып бөлінеді. Оңашалау шаралар жеке жақсартуларға, ал жалпы шаралар бүкіл өндірісті сауықтырады. Сонымен қатар шаралар өте тез мерзімді, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді болып бөлінеді. ¥зақ мерзімді шаралар мерзімсіз, яғни үнемі шараларға айналуы мүмкін.

   Өте тез арадагы төлем қабілеттілігін тұрақтандырады. Бір жағынан ағымдағы қаржы міндеттемелері оңайлатылып, екін-ші жағынан ақша қаражатының тез түсу мүмкіңдіктері қарас-тырылады.

   Қысқа мерзімді шараларға бір жыл ішінде жүзеге асырылатын шаралар жатады. Олар кәсіпорынның қаржылық тепе-теңдігін қамтамасыз етеді, операциялық, инвестициялық және қаржылық қызмет аясындағы төлемдер қаржы түсімімен теңгеріледі. Сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайына талдау жасалады, төлем қабілеттілігін, қаржылық тұрақтылықты, өткізуден түскен түсімді, кәсіпорын балансын бағалау жасалады. Балансты бағалау жалпы өтімділік коэффициенты қарастыру, өзіндік айналым қаржысымен қамтамасыз етуі негізінде өткізіледі.

   Банкроттық  нарық шаруашылығының бір категориясы  болып табылады. Ол соттың шешімі мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жарияланады. Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмнің балансының бүзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық саясатының тиімсіз болуынан туындайды. Кәсіпорынның жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік қиындықтарға соқтыруы мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы дамыған елдерде, оларды толық күйреуден қорғау мен алдын алудың белгілі механизмі қалыптасқан. Осы механизмнің негізгі элементтері мыналар:

- банкроттықты құқықтық реттеу;

- кәсіпорынның банкроттығы жайында актілерді жүзеге асыруға шешім қабылдау процестерінің нормативтік-эдістемелік, экономикалық, ұйымдық қамтамасыз етілуі;

- перспективалы тауар өндірушілерді қолдау мақсатында, төлем қабілеті жоқ кәсіпорындарға мемлекеттік-қаржылық көмек шаралары;

- қайта күру және жою шараларын қаржыландыру;

- банкроттық процедураға қатысушыларға эконономикалық көмек көрсету;

- кең ауқымды қоғам үшін банкроттар жайында ақпарат-тардың жариялылығын қамтамасыз ету, төлем қабілеті жоқ кәсіпорындардың тізімін жүргізу.

ҚР-ң  «Банкроттық жайында» Заңға сэйкес, кәсіпорынның банкроттығы туралы шешімі ерікті немесе еріксіз түрде қабыл-данады. Банкроттықтың ықтималдылығын бағалауды каржылъщ талдау арқылы жүргізуге болады, себебі ол кәсіпорынның экономикалық "ауруын" және одан "арылу" жолдарын таңдауға

мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның  банкрот  болу  мүмкіндігінің  тұрғысынан қаржылық жағдайды болжаудың 4 негізгі тэсілі қарастырылады:

- несие беру қабілеттілігі индексінің есебі;

- формаланған және формаланбаған белгілердің жүйесін қолдану;

- төлем қабілеттілігі көрсеткіштерін болжау;

- қаржы ағымының құйылуын талдау.

   А. Несие беру қабілеттілігі индексінін есебі. Банкрот болу ықтималдығын бағалаудың ең жиі қолданылатын эдісі белил! американ экономисі Э. Альтман үсынған модельдері. Осы модельдердің ішіндегі ең қарапайымы 2 факторлы модель болып табылады. Ол негізгі 2 көрсеткішке негізделеді.Э. Альтманның пікірі бойынша банкрот болу ықтималдығы : кәсіпорынның жалпы жабу коэффициент! (К.°) немесе ағымдағы өтімділік (к^1А), яғни кәсіпорынның активерінің өтімділігін сипаттайтын коэф-фициентке және кәсіпорынның қаржылық түрақтылығын сипаттайтын қаржылық тәуклділік коэффициентіне байланысты болып табылады. Эмпирикалық жолмен табылған бүл көрсеткіштер коэффициенттердің салмақтық мағынасына көбейтіліп, нәтижелері белгілі бір түрақты өлшеммен қосылады, ол да тэжірибелік-статистикалық тәсілмен табылады. Егер нэтиже теріс болса, банкрот болу ықтималдығы үлкен емес. Ал егер 2 мэні оң болатын болса, ол банкрот болу ықтималдығы жоғары екенін көрсетеді. Осы модельдердің ерекшелігі оның қарапайымдылығы, оның кәсіпорын жайында ақпарат көлемі шектелген жағдайда қолданылу мүмкіндігі болып табылады. Бірақ берілген модель банкрот болу болжауда жоғары дэлдікті қамтамасыз етпейді. Болжаудың қатесі раттылығында болып отыр. Бүл эдістің кемшіліктері де бар: қажетті деңгейдегі дәлдікті қажет ететін акша қаражаттардың түсу көлемін, ұзақ мерзімді болашақтағы төлемдердің көлемін, сонымен қатар кәсіпорындағы аналитикалық есептің қажетті мэліметтерін жоспарлау өте қиын. - капиталдың тез айналымын цамтамасыз ету. Кәсіп-орынның аз табыс алатынының ең басты себебінің бірі, ол оның қаржыларының үлкен сомасының қозғалыссыз жататындығы. Құралдар көп қолданылмайды, шикізаттың қоры тым көп, ғимараттардың шамадан тыс көп бо-луы т.б. Бүның барлығы әрекетсіз капитал болып табы-лады. Кейде капиталдың 2/3 бөлігі доғарылып қалып, барлық тапсырыстар қалған бір бөлігіне жүктеледі. Баға өскенде ғана болмаса, тауарды үстап түрудың ешқандай қажеті жоқ. Ғимараттар немесе құралдардың қүндылығы олардың бағасына емес, пайдаланылуына байланысты. Бизнестің мэні айырбастау болып табылады. Пайда нормасы жоғары бағаға емес, сату жылдамдығына байланысты, сондықтан бағаны көтеру банкроттыққа әкеледі, ал капиталдың айналымдылығының ең жоғары жылдамдығы банкроттықтан сақтайды. Бүл ұсыныстар банкроттықты болдырмайтын жұмыстарға жалпы бағыт береді. Шаруашылық қызметтің негізгі көр-сеткіштерінің өсу деңгейінің түрақтылығын қамтамасыз ету үшін және қаржылық дағдарыс жағдайынан шыгу үшін кәсіпорын-ның қаржылық жағдайын жақсартуға бағдарлама жасап шығару керек. 

5.2.Ұлтаралық корпорациялардағы қаржылық менеджмент.

   Ірі компаниялардың қаржылық жағдайын басқару халықаралық контекстте универсалды болғанына қарамастан, ұлттық негіздер бизнестің қүрылуына және жүргізілуіне маңызды үлес қосады.

   Бұл негіздерді білу біріккен кәсіпорындар мен трансұлттық корпорацияларға маңызды, сонымен қатар олардың кейбіреу-лері кез-келген мамандарға басқару, есеп жүргізу, қаржылық жағдайлары бойынша қызықты, өйткені көптеген кәсіпорындар халықаралық аренаға шығуға талпынады. Халықаралық бизнес - байланыстың қүрылуына әр түрлі мотивация болуы мүмкін: өнімнің жаңа нарыққа шығарылуы, аса арзан жұмыс күшін іздеу, қосымша каржыландыруды керек етуі, қосымша өндірісті ашу, қаржылық-шаруашылық жұмыстың диверсификациясы және тагы басқалары.

   Нарықтық  экономикада валюта-несие жүйесі маңызды рөл атқарды. Ол арқылы кәсіпорындар, ұйымдар мен халықтың ақшалай есеп айырысулары мен төлемдерінің едэуір көлемі жүргізіледі. Несие жүйесі несиелік операциялардың көлемінің функционалдық мамандануымен және несиелік мекемелердің санымен, сонымен бірге шаруашылықты жүргізудің жекелеген субъектілеріне үсынылатын қаржы-несие қызметтерінің санымен сипатталады. Несие жүйесі елдегі ақша айналымын реттейді, заңды және жеке түлғаларға әр түрлі қызметтерді көрсетеді, соның нэтижесінде несиелік экономикалық қатынастар туындайды.

   Негізгі ұзақ уақытты шетелдік инвестицияларды тарту үшін келесі әдістер қолданылады: тікелей валюталық инвестиция, бірік-кен кәсіпорындардың қүрылуы, еврооблигациялар мен евроакци-яларды эмиссиялау, несие сызығының ашылуы, валюталық және пайыздық своптар, опциондар.

   Тікелей валюталық инвестиция - трансұлттық корпорацияның бір күралы болып табылады және шетелдік компаниялардың өзі-нің басқа елдегі жұмыс істейтін филиалдарын толық қаржыланды-руын білдіреді. Осының нэтижесінде шет елге активтердің кез келген түрі берілуіне тыйым салынбайды, осыған қоса басқару персоналы мен ноу - хау да.

   Біріккен  кәсіпорындардың құрылуы - шетелдік инвестиция-ны тартудың ең тиімді және шынайы эдісі. Әр мемлекетте бірік-кен кәсіпорындардың жұмысын бақылап және реттеу үшін өзіндік заңнамалар қүрылған, осы заңда негізінен кәсіпорынның негізгі капиталында шетелдік инвестордың алатын үлесі шектеледі 49%.

   Коносамент - тиеп жіберілген тауарларға берілетін қүжат, онда тасымалдау шарттары мен тауар туралы мэлімет жазылады. Құжатқа суда иесінің қолы қойылып және жүкті алатын адамға жі-беріліп оның алуына қүқық береді.