Проект земельного устройства

          Жобалауға тапсырма. Елді мекенді жоспарлау және жобалау жобасын әзірлеу кезінде пайдаланылатын негізгі құжаттардың бірі болып, жобалауға тапсырма табылады, оны тапсырыс беруші шаруашылық және жобалау ұйымы мамандарының қатысуымен дайындайды. Жобалауға тапсырманы аудандық жоспарлау жобасының, шаруашылық дамуының келешектегі және ағымдағы жоспарларының, ішкішаруашылық жерге орналастыру жобасының, жергілікті жердегі (натурадағы) зерттеу нәтижелерінің негізінде жасайды. Ол келесі бөлімдерден тұрады: жердің, ауыл шаруашылығы салаларының экспликациясы, келешектегі мерзімге белгіленген өндіріс жабдықтары, өндіріс кадрлары, жөндеу-механикалық базасы, мәдени-тұрмыстық мекемелер, күрделі құрылыс және оны орналастыру, көркейту, көгалдандыру, инженерлік жабдықтау жөніндегі негізгі ұсыныстар.

          Құрылысқа қажетті учаскелерді таңдау. Жаңа елді мекенді салу және бұрынғысын қайта құру үшін учаске таңдауды халықтың еңбек ету, тұру және демалу орындарын, аумақтың табиғи және өзге де жағдайларын зерттеу және талдау негізінде, ұтымды орналастыруды ескере отырып, жүргізеді.

           Жаңа елді мекендерді салу  және бұрынғыларын қайта құру  үшін учаскелерді ауыл шаруашылығына  жарамсыз немесе сапасы төмен ауыл шаруашылығы жерінен бөліп беру қажет. Бірінші кезекте елді мекеннің селитебтік аймағы шекарасының шегіндегі құрылыстан бос жерлерді алу керек.

           Суарылатын және құрғатылған  жерлерде, көпжылдық жеміс ағаштары, су қорғау және қорғаныш ағаштары алып жатқан учаскелерде жаңа елді мекенді орналастыру және бұрынғыларын дамыту, тек айрықша жағдайларда ғана Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес рұқсат етіледі.

          Учаскені таңдауда елді мекендерді  көркейту және сәулеттік безендіру  үшін табиғат қорғау және пайдалану жөніндегі іс-шаралар қарастырылуы қажет.

 

Жобалауға алғашқы есептеулер

     Жобалауға алғашқы есептеулер

     Жобалауға арналған есептік мерзімдер. Жаңа ауылдық елді мекендерді салу және бұрынғыларын перспективалы дамытуды жобалау үшін екі есептік мерзім: келешектік (перспективалық) – 25-30 жыл және құрылыстың бірінші кезегі – 5-7 жыл белгіленген. Келешектік есептік мерзімді практикада жай есептік мерзім деп те атайды. Бұл мерзім ішінде елді мекен толық салынып бітуі және көркейту бойынша қажетті іс-шаралар жүргізілуі қажет. Құрылыстың бірінші кезегінің мерзімі құрылыс және көркейту жөніндегі жұмыстардың барлық көлемінің бір бөлігін ғана құрайды. Жоспарлау және салу жобаларын дайындау кезінде бұл мерзімдер үшін халықтың, тұрғындық, қоғамдық және өндірістік ғимараттардың санын есептейді, көркейту бойынша іс-шаралар (су құбыры, канализация, жылумен және электрмен жабдықтау, т.б.) дайындалады, қажетті аумақтың көлемдері анықталады. Бұл есептеулерді жобаның графиктік бөлігін дайындағанға дейін, яғни жобалауға дейін жүргізеді, сондықтан оларды алғашқы немесе жоба алдындағы есептеулер деп атайды.

     Халық санының келешектік есебі. Елді мекенде болашақта тұратын халық саны – жоспарлау жобасын жасауға қажетті бірқатар басқа есептердің негізі болып табылады.

     Халықтың  жобалық санына сүйене отырып, тұрғындық-азаматтық құрылыс пен  көркейтудің көлемін, елді мекенге  арналған селитебтік аумақтардың  өлшемдерін анықтайды.

     Халықтың  жобалық санын есептік жолмен  айқындайды: жалпы халық, бөлек жас топтарының саны және жанұя саны.

     Халық санын есептеу әдістері.Болашақта елді мекенде тұратын халықтың жалпы келешектік санын есептеу үшін, екі әдіс: еңбек балансы әдісі және статистикалық әдіс пайдаланылады.

     Еңбек балансы әдісі.Бұл әдіс халық санын  (Н) қоғамдық еңбек қызметіне байланысты: елді мекен құрушы (А), қызмет көрсетуші (Б) және қызметке жарамсыз (В) топтарға бөледі және олардың арасында белгілі бір сандық қатынас белгілейді.

     Елді  мекен құрушы топ (А) – бұл  құрушы маңызы бар кәсірорындардың, мекемелер мен ұйымдардың еңбеккерлері, оларға: өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, материалдық-техникалық жабдықтау өоймалары мен базасы; құрылыс-жөндеу ұйымдары; сыртқы көлік кәсіпорындары мен мекемелері; кенттен тыс маңыздығы қызмет көрсету кәсіпорындары мен мекемелері жатады.

     Ауылдық  елді мекенді құрушы топтың  негізгі құрамы – бұл берілген  ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының (бұрынғы ұжымшарлардың, кеңшарлардың) қызметкерлері.

     Қызмет  көрсетушіт о п  (Б) – тек  берілген елді мекеннің ғана тұрғындарына қызмет көрсететін кәсіпорындар мен мекемелердің еңбеккерлері.

     Еңбекке  жарамсыз топ(В) – мектепке  дейінгі және мектеп жасындағы  балалар, зейнеткерлер, үй шаруасындағы  адамдар, жоғарғы оқу орындарының,  колледждердің, кәсіби-техникалық училищелердің күндізгі бөлім оқушылары.

     Елді  мекен құрушы топтың халық  саны – есептеу үшін бастапқы  мән болып саналады. Ол әдетте  жобалауға тапсырмада келтіріледі,  өндірістік ғимаратта асхана, азық-түлік  дүкен тұрмыстық қызмет көрсету комбинаты және қонақ үй біріктірілген.

     Ясли  және бала бақша сияқты жұмыс  сипаты бойынша ұқсас мекемелерге  арналған ғимараттың үлгілік  жобасы бұрыннан қолданылады.  Сондай-ақ бір қоғамдық ғимаратта  бірнеше қызмет көрсету мекемелері (монша мен кір жуу үйі; жинақ кассасы, пошта, телефон және телеграф; ауыл басқармасы, АХАЖ; әмбебап дүкен және т.б.) орналасатын комбинациялар да белгілі.

     Қоғамдық  ғимараттардың таңдап алынған  үлгілік жобаларының техникалық-экономикалық  көрсеткіштері кестеге жазылады.(8-кесте).

     Ө  н д і р і с т і к  – ш а р у а ш ы л  ы қ  ғ и м а р а  т т а р  е с е б  і. Өндірістік ғимараттар мен  құрылыстардың құрамы, түрі және  саны шаруашылықтың мамандандырылуына,  өндіріс салаларының шоғырлану  дәрежесіне, өндіріс орталықтарының  орналасуына байланысты болады.

     Өндірістік  ғимараттар мен құрылыстардың  есебін келесілерді ескере отырып  жүргізеді:

     өндірістік  құрылыстағы шаруашылық мұқтаждықтарының  барлығын толық қанағаттандыру;

     негізгі  жұмыстарды кешенді механикаландыру  кезінде өндірістің неғұрлым прогрессивтік технологиясын қамтамасыз ету;

     санитарлық-гигиеналық, өртке қарсы және басқа да  талаптарды толық сақтау;

     қолданылымдағы  өндірістік ғимараттар мен құрылыстарды  максималды пайдалану.

     Есептеу  нәтижелері бойынша өндірістік ғимараттар мен құрылыстардың үлгілік жобаларын таңдайды. Жобаны сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді жобаланатын құрылыстың жинақ тізіміне кіргізеді.

Жобаланатын ғимараттар мен құрылыстардың жинақ  тізімі. Елді мекенді немесе өндіріс орталығын жоспарлау және салу жобасын жасау және негіздеуде құрылысты алдын ала есептеу материалдары мен ғимарат пен құрылыстың үлгілік жобаларының мәліметтерін пайдаланады. Бұл материалдарды қолданудың ыңғайлылығы үшін қажетті мәліметтерді бірыңғай техникалық-экономикалық құжатқа жинақтаған мақсатқа сай келеді

 немесе оны  есептеу арқылы анықтауға болады  және ол төменде берілген.

Халықты әртүрлі  қызмет көрсету түрлерімен қамтудың қазіргі және жобаланатын деңгейін, халықтың әртүрлі жас тобының  қызмет көрсетудің түрлеріне мұқтаждықтарын, елді мекеннің көлемін және оның ауданды қоныстандыру жүйесіндегі маңызын ескере отырып, қызмет көрсетуші топтың халық санын анықтайды. Кенттер үшін қызмет көрсетуші топ саны бірінші кезекке жалпы санның 15-17%-ы, ал есептік мерзімге – 19-22%-ы мөлшерінде қабылданады.

Еңбекке жарамсыз топ санын аудан, облыс және республиканың  демографиялық мәліметтер статистикасының  мәліметтері бойыншы ауылдық  елдің жас құрылымын талдау арқылы анықтайды және мұнда оның есептік  мерзімге өзгеру тұжырымдамасы ескеріледі.

Егер барлық жобаланатын халықты (H) 100% деп алсақ, онда елді мекен құрушы топтың саны (A) пайызбен келесіні құрайды:

100–(Б+В).

Бұл шамалар  арасында пропорционалды тәуелділік бар:

Осы формула  негізінде халықтың жалпы санын (H) еңбек балансы әдісі бойынша есептеуге болады:

H=

Халықтың кейбір жас тобының санын анықтау  үшін ауданның, облыстың немесе республиканың  жоспарлау органдарының ауылдық  елдің келешектегі жас құрылымы туралы мәліметтері пайдаланылады.

Қолданымға 1976 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізілген “Қалаларды, поселкелер мен ауылдық елді мекендерді жоспарлау” құрылыс нормалары мен ережелерінде, еңбекке қабілетті халықты қоғамдық өндірісте неғұрлым толық әрі ұтымды пайдалану мақсатында, еңбек балансы бойынша халықтың жобаланатын санының есебі қарастырылған. Мұнда қоғамдық өндіріске тартуға болатын, еңбекке қабілетті жастағы барлық халық ескерілген.

Қолданымдағы  заңға сәйкес, еңбекке қабілетті  жас 16-дан бастап, ерлер үшін – 63-ке дейін, әйелдер үшін - 58 жасқа дейін есептелінеді.

 Осы вариант  бойынша есептеу үшін келесі  формула ұсынылады:

H=

мұнда А –  елді мекен құрушы кадрлардың абсолюттік саны; 

Т – еңбекке  қабілетті жастағы халық саны;

а – үй шаруасы  мен жеке қосалқы шаруашылықтағы,  еңбекке       қабілетті жастағы тұлғалар саны ( шамамен бірінші кезекке 5-7% және есептік мерзімге 3-5%)

в – еңбекке  қабілетті жастағы, еңбектен қол  үзіп оқитындардың пайызбен көрсетілген  саны (орташа арнайы мекемелерде, кәсіби- техникалық училищелерде және жоғарғы оқу орындарының күндізгі бөлімдерінде оқитындардың 100%);

n – еңбекке  қабілетті жастағы жұмыс істемейтін  еңбек мүгедектерінің пайызбен  көрсетілген саны (бірінші кезекке  халықтың 2-2,5%-ы және есептік мерзімге 1-1,5%-ы);

т – жұмыс  істейтін зейнеткерлердің саны, пайызбен көрсетілген;

Б – халықтың қызмет көрсетуші тобының саны.

 

Еңбек шығындарының нормасы бойынша, келешекке адам-сағат  немесе адам-күн санын анықтайды, ол ауыл шаруашылығы өндірісінің  салаларында ( және ) орындалуы тиіс, одан соң бір жылдағы жұмысқа қабілетті адам атқаратын жұмыс сағатының немесе күннің санын және еңбекке қабілеттердің жалпы санын ескере отырып, олардың салалар бойынша санын анықтайды:

                     

Мұнда және - өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығындағы жұмыстарды орындауға қажетті еңбекке қабілеттердің келешектегі саны;

 және - өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығындағы тура еңбек шығындары,ад.-сағ. немесе ад.-күн;

-орташа жылдық бір қызметкердің  жұмыс кезеңінің ұзақтығы,ад.-сағ.  немесе ад.-күн;

-мерзімділік коэффициенті,1,20-1,30 тең;

-шартты еңбекке қабілеттілерді  заңды қызметкерге ауыстыру  коэффициенті, 1,05-1,15 тең.

Өндірістің  көмекші саларында (қосалқы өндіріс,құрылыс  және күрделі жөндеу) еңбек шығынын, жалпы еңбек шығынындағы қазіргі үлес салмағына сүйене отырып анықтайды. Ауылдық елді мекен үшін ауыл шаруашылығы кәсіпорындағы негізгі және көмекші жұмысшылар санын анықтау мақсатында келесідей шамамен алынған қатынастар белгіленеді: орталық мекен-жайларға-75:25, бригадалық ауылдар мен бұрынғы кеңшарлардың бөлімшелерінде -85:15,өзге ауылдарда-95:5.

Өнеркәсіп, құрылыс және көлік кәсіпорындардың келешектегі  жұмыс күшіне мұқтаждықтарын келешекке  асалынған штаттық кесте мен  тәжірбие мәліметтері негізінде  есептейді.

         Статистикалық әдіс. Ауылдық елді мекенді қайта құру кезінде есептік мерзімнің сонына табиғи өсім мен көші-қонды(миграцияны) ескере отырып, халықтың қажетті және күтілетін санын анықтайды. Есептеуді төмендегі формула бойынша жүргізеді:

                                                                                          

Мұнда жылдан кейін күтілетін халық саны;

t- есептік мерзім, жыл  ;

- өткен жылдағы нақты халық  саны;

Ө- халықтың орташа жылдық өсімі, %;

К – халықтың орташа жылдық көші-қоны,%;

Халық санын  нақты бір обьект бойынша есептеу  үшін, табиғи өсімді жергілікті статистикалық  органдардың мәліметтері бойынша  алған дұрыс. Келешекке көші-қонның орташа жылдық пайызын өткен бірнеше  жылдардың нақты мәліметтері бойынша алған дұрыс. Келешекке көші-қонның орташа жылдық пайызын өткен бірнеше жылдардың нақты мәліметтері (жұмыс күшін ұйымдастырылған түрде жинау және қоныстандыру материалдары ) бойынша белгілейді.

Еңбек балансы  әдісі мен статистикалық әдіс бойынша алынған есептердің нәтижелерін салыстырады. Н, Н болған жағдайда, үлкен көлемдегі еңбекке қабілетті халықты жұмыспен қамту жолдарын (өндірісті кеңейту,ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін кәсіпорындар, қосалқы кәсіпшіліктер ұйымдастыру) белгілейді, ал мұндай мүмкіншілік болмаса, онда халықтың бұл бөлігі жұмыс қолы жетіспейтін өнеркәсіп, көлік және өзге де ауыл шаруашылығы кәсіпорындары үшін қор (резерв) құрайды. Н,Н болғанда, халық санын ұлғайту үшін резерв іздестіру қажеттілігі туындайды.

   Одан  кейінгі жоба алдыңдағы есептеулерде  еңбек балансы әдісі бойынша  алынған нәтижелер қабылданады.

    Халық санын есептеу кезінде демографиялық статистика мәліметтерін пайдалану. Демографиялық статистика ел халқының құрылымындағы және оның кейбір бөліктерінің (жас, жыныстық,жанұялық, ұлттық құрамы,орын ауыстыруы және т.б) сандық өзгерулерін зерттеп, оларды талдайды, болып жатырған өзгерістер заңдылығын анықтап, болашаққа болжаулар әзірлейді.