Адам-компьютер интерфейсінің құрама бөлігі.Диалог процесі

Адам-компьютер  интерфейсінің құрама бөлігі.Диалог процесі.

Әр ақпараттық жүйе екi белгiлермен бағалауға болады: дәлдiк және ыңғайлылықпен.

 Ақпараттық жүйенің дәстүрлi тұжырымдамасы үшiн дәлдiк, жүйеге берiлген мән кiруiне және ол  шығу кезінде күтiл нәтижелер алуды бiлдiредi

Ыңғайлылықтың белгiсi, пайдаланушыны ақпараттық жүйемен жұмыс істегенде , өз жұмыс стилі айтарлықтай өзгермеуі керек екендігін бiлдiредi.

Интерфейс пайдаланушыны  тiкелей жанасатын ақпараттық жүйенiң  аспектiлерi бәрiн қосады.

Интерфейс бұл ретте жеке құрауыш, және оны құрайтын элемент өз кезегiнде сияқты қаралады.

Интерфейс кейбiр тапсырма орындайтын процес пен пайдаланушының аралығында байланысты қамтамасыз етедi. Бұл  тапсырманың белсендi өңдеу үшiн дәл осы сәтте анықтауға мүмкiншiлiк бередi, оларға деректерді алып беруге және өңдеудiң нәтижелерiн қабылдауға.

Сурет 1. Адам-компьютер интерфейсінің құрама бөлігі

Ақпараттық жүйенiң пайдаланушысы  интерфейспен өзара әрекет етедi: кiріс деректердi интерфейс арқылы жiбередi және шығыс қабылдайды. Тапсырмаларды орындау процессі интерфейс талап етiлетiн уақыт арқылы шақырады. Сондықтан интерфейс -негiзгi процесс, ал процестер, әр түрлi тапсырмалар орындайтын, негiзгi емес немесе фондық болып көрiнедi.

Интерфейс адам-компьютер екi негiзгi құрауыштарды қосады:

- диалог процесі, фондық процестi бiр жүйеге ұластырады;

- енгізу-шығару процестері, пайдаланушының аралығында физикалық және диалог процесiмен байланыстарды қамтамасыз етедi.

4.1-шi таныстырылған суреттегi бұл қорытылған құрылымы.

Енгiзу-шығару процестерi

Енгiзу-шығару процестерi – бұл процесс деректерді жiберу және қабылдау,яғни пайдаланушы мен компьютер арасындағы байланыс арқылы әр түрлi физикалық құрылғылармен іске асады.

Енгiзу құрылымдары кейбiр типтері төменде атап көрсетiлген.

Шығару құрылғысы:

- бiр түстi және түрлi-түстi дисплейлер ЭЛТ базасы арқылы (жедел мәтiндiк және графикалық түрiнде ақпарат)

- лазерлік, матрицалық, сия құюшы ағыстық принтерлер(мәтiндiк және графиктк шығыс)

- графиксалғыштар(график түрiнде шығыс)

- сөйлеу синтезаторлары(сөйлеу  шығысы )

Енгiзу құрылымы:

- пернетақта(мәтiндiк енгiзу)

- планшеттер(график түрiнде  енгiзу)

- таңбалы және кiшi сканер(құжаттарды  енгiзу)

- жарықпен жазу тетiгі, сенсорлық экран, манипулятор"тышқаны", "джойстик", шар (орнын анықтау және таңдау)

- сөз енгiзу және машина ой өрiсi.

Физикалық интерфейстiң әзiрлеуiнiң қолданыстарын көпшiлiк үшiн қажеттi құрылғыларды таңдау тұр, бұл ретте келесi факторларды ескерiледi.

Мазмұны және өңделген деректердiң пiшiмі. Кейбiр қажетті қолданбалы міндеттер үшін ауқымы шектелген мәтiндiк символдар болса, басқалар үшiн - графикалық режимі биiк өңдеу қабiлетiлігі бар қолданыста.

Енгiзу-шағару көлемi. Енгізу деректер көлемнiң көбеюi деректердiң жанама тетiгiн бар болуы, мысалы, автоматты түрде деректерді жинау.

Пайдаланушы және жұмыс ортасын үстiне қойылатын шектеу. Мысалы, пернетақта цехтарға пайдалануы мүмкiн емес, өйткені майлаушы материалдарды қолданылатындықтан.

Басқа аппаратты байланған  және жүйеде пайдаланатын программалық құралдармен қойылатын шектеу.

Диалог процесi

Адам және компьютер арасындағы диалог –бұл есептеуiш жүйе мен пайдаланушының ақпараттармен алмасу және интерактивті терминалдың көмегiмен өткiзiлетiн және белгiлi ережелер бойынша.

Диалог процесі - бұл ақпараттармен алмасудың тетiгi, жүйе қабықшасы ретiнде қарастыруға, және барылығын жүйе процесіне қосатын белгiлi тапсырмаларды орындау процессі болып табылады. Енгізу-шығару процестерi алмасуы ең жоғарғы деңгейде қамтамасыз етеді ;осы деңгейде диалогтiк процесс әр сөзді және дыбысты дұрыс түсiндiруi керек.

Диалог процесінің мiндеті:

• Пайдаланушы жүйеге артқан тапсырманың анықтамасы;
• Қисынды байланған кiретiн деректер тәсiл және тиiстi процестiң айнымалыларында, олардың орналастыруы және қажеттi пiшiмде;
• Талап етiлетiн тапсырманы орындаудың процесiн шақыру;
• Өңдеу процесi аяқталған соң нәтижелерiн қорытынды жариялау және пайдаланушыға сәйкес пішінде болуы керек.

Хабарлама

Диалог уақытында, оның қатысушыларының арасындағы ақпараттармен алмасуда болады. Ақпарат хабар түрде болады. Диалогте бiрнеше типті хабарлама болады

Анықтама-көмекші-бұл шығыс жүйе хабарламасы, пайдаланушыны мәлімет енгізуге мәжбүрлейді.

Команда-басқару енгізу хабарламасы, диалогты басқару түрінде арналған.

Енгізу деректері-деректер, процестің орындалуына қажетті.

Қате туралы хабарлама- диалогтiк процестi сигнал қателiк туралы хабары, одан әрi жұмыс жасау мүмкiн емес туралы, өйткенi тапсырманың орындауын шақырылған процесс енгiзiлген хабарламаны өңдеу мүмкiн емес.

Шығару деректері-бұл деректер, тапсырмаларды өңдеудiң аяқталуы арналған қайтарған процесі. Тапсырманың орындауын процесс пайдаланушы пiшiмнiң үшiн жарайтын олардың түрлендiретiн диалогтiк процестi кiруге үйреншiктi пiшiнде деректер алып бередi.

Жүйенің күйі туралы хабарлама- пайдаланушы үшiн ақпарат, не болып жатқаны туралы хабарлама.

Анықтама мәлiметi – бұл ақпарат, айқындауыш, пайдаланушы әртүрлi жағдайда қалай істеуі керек болатын туралы.

Енгізу хабарламалары

Енгізу хабарламасы рұқсат бередi:

• диалогтiң режимдерiн таңдау,мысалы, анықтаманың алуы
• қажеттi тапсырманың орындау процесiн таңдау
• тапсырманың орындауы үшiн деректердi енгiзу.

Диалог кiретiн хабарларды пiшiмнiң есептеуiмен жiктеуге болады және оған пайдаланушы хабарды енгiзуге рұқсат және иiлгiштiк беретiн керектi мөлшерде, өзіне керек жағдайда.

  Жүйені басқаратын диалог - бұл диалог, қандай тапсырманы  процеске беретiн, қандай таңдауға керектігін және қандай деректер енгiзу керек көрсетіледі. Анықтамалар жүйесi көмегімен жүзеге асырылады.

Пайдаланушы басқаратын диалог- бұл диалог, яғни пайдаланушы өзі қажеттi тапсырманы орындауға команда тiкелей бередi. Ол үшiн қиыстырылған деректер енгiзiледi, процестi таңдау көмегiмен, және енгiзу қажеттi деректердi өңдеу үшiн жүзеге асырылады.

Пiшiм, пайдаланушымен сәйкестiгiнде өз хабарларды диалогтiң грамматикасы деп атауға болады.

Хабарламалардың өлшемiнiң бiрнеше нұсқалары бар:

- кодтар;

- тiзбекше кілтті сөздер, программа еске түсiретiн;

- шектелген/табиғи тіл (ағылшын, орыс және т.б.);

- табиғи тiл.

Кодтар-бұл тәсіл, деректердiң қысқартылған нақты элементтерi немесе тапсырмалары, ақпараттық жүйелердің негiзгi бiр бөлiгiн болып табылады.Енгізу деректерін функционалдық кiлттер көмегімен кодпен жазуға болады немесе жарайтын мнемониканың көмегiмен. Кодты диалогтердегi енгізу деректердi бақылауға, пайдаланушының басқарылулары үшiн немесе ақпараттық жүйемен пайдалануға болады . Код енгізу деректердiң көлемiн кiшiрейтуге рұқсат бередi, яғни бұл енгiзудiң жылдамдығын арттырады және қателердiң санын азайтады.

Программалық - ұқсас  пішінді хабарлама бұл операторлар, яғни өлшемi биiк деңгейлі бағдарлама жасау тiлдерiнде ұқсас оператор болады. Бұл операторлар күрделi енгізу хабарламалары ұрпақтың құралын қамтамасыз етедi, және бір мезгілде процес таңдап және қажеттi деректерлердi енгiзедi. Бұл пішін пайдаланушы басқарылатын диалогте әдетте пайдаланады, мысалы, дерекқорды басқару жүйесiмен жұмыстың жанында.

Синтаксис және семантика мұндай пiшiмнi қатал шектеулі.

Шектелген табиғи тiлдегi хабарлама жүйенi диалогтің құрылысы үшiн ең жиi пайдаланады және басқару жүйесінде. Бұл пiшiм шектелген, өйткенi тек бірнеше сөздi қабылдайды. Сөздер бiраз нақты тапсырмалар немесе деректер болып табылады,және оларды бақылау үшiн пайдалануға болады немесе деректердi енгiзуге.

Табиғи тiлдiң  пайдалануының мақсаты –операторға жүйемен диалог құруға  мүмкіндік береді. Мұндай жүйе әрбір сөзтіркесіне немесе синтаксистiк құрылымды сезеді, янғи адамға түсiнiктi болтындай.

Енгізу  деректердi тексеру

Енгізу деректердi тексеру ықтимал тапсырманың аттарымен хабардың пайдаланушысы салыстыруға апарады. Мүмкiн атаулардың бұл реттерiндегi тiзiмi тiзбектiк айнымалылардың массивiнiң түрiнде өзiн таныстырады. Енгізетін жол белгiлi функцияларды көмегiмен іске асады,яғни бұл массивтiң жолдарымен теңеседi.

Енгізу деректерiн тексеру спецификацияда кiретiн хабарын пiшiмiнiң салыстыруы берiлген жолымен жүзеге асырылады, деректер енгiзудiн қателерiнен кепiлдiк бермегенiнде ғана емес, жазбаның дұрыс пiшiнiн қамтамасыз еткенiнде.

Бұл себептен енгізетін деректер мүлде кез келген бола алады. Мысалы, тауардың атауын енгiзу тексеруге болады тек берiлген ұзындық сәйкестiкке ; iшiндегi символдардың кез-келген тiркесiмiнен мүмкiн тұру.

Анықтама-көмекші

Адам-компьютер диалогында нықтама-көмекшіні шығарудың әр түрлі пішіндері бар.

Ең күрделi пiшiм - меню, хабардың енгiзгенде сауалмен енгiзудiң ықтимал пiшiмдерiн шығарады. Меню бұл ретте мәтiндiк мүмкiн алып шығады немесе (пиктограммалардың түрiнде) график түрiнде және арнаулы нұсқағыштарды көмекпен пайдаланушысымен таңдаған мүмкiндiктердi теруде болады.

Сұрақтың көмегiмен жүйенi анықтауға болады, деректердi қанадай түрі керек, барлық мүмкiн мағыналар шығармай талап еткенiн анықтап алу. Анықтама енгізу хабарды талап етiлетiн пiшiмге жөн-жобада болуы мүмкін. Егер бiрнеше параметрлер енгiзуi керек болса, онда барлығы ыңғайлырақ пайдаланушыны толтыратын пiшiннiң көмегiмен жасайды.

Әйтеуiр, жүйе команданың енгiзуiне сауалды қарапайым алып шықса, деректердi пiшiмнiң анықтауы мүмкін.

Қорытындылар

Адам интерфейс  екi негiзгi құрауыштар қосады:

- диалог процесі, фондық процестi бiр жүйеге ұластырады;

- енгізу-шығару процестері, пайдаланушының аралығында физикалық және диалог процесiмен байланыстарды қамтамасыз етедi.

Диалогтiк процестер қолдалатын енгізу (грамматикаға ) хабарларды пiшiм бойымен жiктеуге болады және (басқарылатын пайдаланушылар немесе жүйемен) диалог жүргiзудiң тәсiлi бойымен.

Жiктеу енгiзуге сауалын аты-жөнiн көрсететiн анықтамалардың түрiмен есептеумен анықтап алуға болады.

Грамматикадан тәуелсiз немесе диалог жүргiзудiң тәсiлi, интерфейстiң  негiзiнде келесi цикл жатады:

• айқын жән айқын емес сұраныс енгізу дерегіне
• деректердi енгiзу енгiзудiң процесi арқылы
• енгізу деректердi тексеру

қайталанатын, яғни енгізу деректерін қолайлы  қабылағаншаы.

Егер команданың енгiзуi, келесi адым сауалды енгiзiлген командадан бағынышты болса.