Қалдықтар туралы жалпы түсінік

p-п.б. қалдықтың норм, м³/жыл, қала тұрғындарының саны 100 мың жеткен жағдайда бір адамға шаққанда 260-280 кг келеді. Р=0.28 т/ад.

m- 2006 ж Орал қ тұрғындарының санының көрсеткіші 236,1 мың адам.

Жыл сайын Орал қ тұрғындарының орташа өсуі 3 мың адамды құрайды. Сондықтан 2008 ж есебі бойынша 242100 адамға, 2009-245100 ад., 2010-248100ад.

2008 ж. М_обр2=242100*0.28=67856 (тонна),

2009 ж. М_обр2=245100*0.28=68628 (тонна),

2010 ж. М_обр2=248100*0.28=69468 (тонна).

Орал  қаласының қатты беткі қабатының 3453321 м² аумағы санитарлық тазалану керек. Көшелерді тазалауда сонымен қатар қаңғыс жануарлардың өлігін жинауда: жылына 5кг/м².

Орал қ жылдық көрсеткіші бойынша  қатты беткі және тұрғын аймақтар мен өнеркәсіптен шыққан қоқыстар құрайды:

2008 ж.  M_тққ1=M_обр1+M_обр2+M_обр3=3453321*0.005+242100*0.28+

+33456.149=118581.754 (тонна)

2009 ж.  М_тққ1=17266.605+68628+33456.149=119350.754 (тонна)

2010 ж.  М_тққ1=17266.605+68628+33456.149=119350.754 (тонна)

 

3 тарау          3.1  Зерттеу нәтижелері және талдау

2006 ж. Орал  қ. полигонға 90034 тонна қалдық  шығарылды. Сонымен қатар 2500 кәсіпорынды  жинастырды. 04.09.2007 ж. шығарылған  қалдықтың толық көлемі 7,5 млн.  жетті. Полигон өндірісінің күші  – 36,5 млн.м³ . Қалдықтарды жинау және уақытша сақтауға арналып қосымша 14 аумағы бар: соның ішінде 7 ашық, 7 жабық.

3.2 Тұрғындардың экологиялық мәдениеттілігін арттыру шаралары

Қазақстандағы тұрмыстық қатты қалдықтар мәселелері бойынша қоғамды ақпараттандыру бағдарламасы

Мақсаты:

Қазақстанның  тұрмыстық қатты қалдықтар мәселелері және оларды шешу әдістемелеріне қоғамның назарын аудару

Міндеттері:

1. Тұрмыстық қатты қалдықтарға байланысты мәселелер туралы білімді тарату;
2. Тұрмыстық қатты қалдықтарға байланысты мәселелерді шешу жолдарының әдістері туралы ақпаратты тарату.

1) Қазақстан  тұрғындарын тұрмыстық қатты  қалдықтарға байланысты мәселелерді  шешу жолдарының әдістері туралы  ақпаратты жергілікті деңгейде  тарату

2) Қазақстан  тұрғындарын тұрмыстық қатты  қалдықтарға байланысты мәселелерді  шешу жолдарының әдістері туралы  ақпаратпен және оларды шешу  кезінде нәтижелермен қамтамасыз ету

Қоғамды ақпараттандыру бағдарламасының концепциясы

Барлық ақпараттық материалдар, хабарламалар, шаралар  төменде көрсетілген концепцияға  сәйкес жүзеге асырылуы керек.

Қоғамды ақпараттандыру бағдарламасының негізгі идеясы Қазақстанда тұрғындарды қалдықтар қатынасына байланысты «3R» (Reuse, Reduce, Recycle) жүйесін енгізу. Идея мынаған негізделеді: қалдықтарды қысқарту (reduce), заттар мен материалдарды қайта пайдалану (reuse), өнделген ресурстардан пайда болған заттарды қайта пайдалану (recycle) – үнемді және өмірлік қажетті екенін тұрғындар түсіну керек. Ал, тұрғындарды мәдениеттендірумен байланысты жанама ойы – қазақ көшелеріндегі мусорлар тұрғындардын білімсіздігінен.

Психологиялық әдістер және ақпараттандыру әдістері:

Әдісемелермен бағдарламалар мақсатына жету үшін қоғамдық пікірді қалыптастыру үшін әртүрлі психологиялық амалдардың жиынтығын пайдалану керек. Қоғамдық пікіріді қалыптастыру кезінде келесі бағдарламаларды қолданған қолайлы:

1) Ынталандыру әдісі. Қоғамды белгілі бір іс жасағанда пайда келетіндігін  ақпараттандыру үрдісі кезінде түсіндіруге негізделеді.Мыс: бәйге жариялау.

2)   Еліктіру  әдісі. Болып жатқан оқиғаны бағалау және қандай да бір түсінікті логикалық дәлелдеу арқылы сендіру. Адамдарға тек түсініктер,  ғана емес сонымен қатар дәлелдемелер де әсерін тигізеді. Адамдар алынған ақпараттар өздерінің көз қарастарын, позицияларын өзгертеді немесе түзейді. Алынған ақпараттардың растығына сеніп, адамдар өмірге, қоғамға, әлеуметтік қатынастарға деген көз қарастар жүйесін қалыптастырады.

3)  Сендіру әдісі. Сендіру – адамда белгілі бір әрекеттерге немесе белгілі бір жағдайға келтіру мақсатында адамға эмоционалды көркейтілген әсер ету. Бұл әдісте көркем бейнелерді, видеоларды пайдаланғанда нәтижелілігі жоғары болады

Қала  тұрғындарын қатты тұрмыстық  қалдықтарға деген экологиялық  мәдениетін арттыру үшін қоғамның назарын  қоқыстарды азайту шараларына назарларын аудару керек. Яғни келесіде шаралар  орындалу керек:

1) шикізатты өндеуге тапсыру.

Қалдықтарды қайта өндегенде, ресурсты сақтаймыз  және қоршаған ортаны бір қалыпта  ұстаймыз. Әйнек бөтелкелерді құмнан жасайды. Құм карьерлерден алады. Ол үшін теректерді кеседі және топырақты  сыдырады. Нәтижесінде үлкен шұңқыр пайда болады және жаңа жерді қаза бастайды. 60кг қағазды алу үшін ағаштарды кеседі. Үлкен территорияда ағаш кесілген ағаштарды көрсек, біз орманды аяймыз. Ал, газеттерді қоқыс шелегіне лақтырамыз. Сондықтан шикізатты тапсыру арқылы табиғатты қорғаймыз, бірақ ол қиын. Себебі, үлкен барышты тасымалдау қиынға соғады. Мыс: Москвада түсті металлдарды, әйнек бөтелкелерді, алюминий банкілерді, қағаз, пластиктерді тапсырғанда сыйақы береді.

Өкінішке  орай, бізде  халықтан қалдықтарды  жинаудың  орталықтандырылған схемасы  жоқ. Қабылдау пункттері әдетте промзоналарда, вокзал және теміржолдар жанында  орналасқан.

 

Алюминий  банкаларды және пластик бөтелкелерін  қабылдайтын фандомат.

 

 

Банкаларды  бүктелген күйінде қабылдайды. Москвада 2000 жуық фандомат бар. Фандоматтарға тек тұтастай қабылдайды. 
Ал макулатурамен қиынырақ. Қағаздарды картон, офис қағаздары,газет және журналдар болып бөледі. Оларды бөлек қабылдайды.

Пластикке макулатура сияқты ақша төлейді. Пластик  бөтелкелерін қабылдау пунктіне немесе фандомат арқылы тапсырады. Полиэтилен пакеттерді боялған және боялмаған  деп қабылдау пунктіне тапсырады.

Сонымен қатар, көптеген астаналарда әр түрлі  қоқстарға контейнерлер қояды. Бұл  қалдықтарды қайта өндеуге жіберіледі деп күтілуде. Өкінішке орай, астана тұрғындары қалай болса солай  лақтыра береді.  Бұндай күйдегі  қалдықтары тек  қоқыс үйінділеріне жарайды.

2) Аз мөлшеде өндіру.

Яғни, бірден қоқыс шелегіне лақтырылатын заттарды аз мөлшерде сатып алу: бір жолғы  ыдыс, біржолғы орамал және салфеткалар, арзан көпке шыдамайтын және жөнделмейтін тауарлар. Көпке шыдайтын немесе экологиялық  таза қораптар: қағаз,бөтелке, мата пайдалану  керек. Пластикалық емес әйнек бөтелкелерге зер салу керек. Полиэтиленді пакеттерге емес мата сумка көбірек пайдалану керек.

Қалдықтарды қысқарту қайта өндеуге қарағанда  тиімді. Қандай болмасын қайта өндеулер энергия мен су шығындалады. Барлық заттар қайта өндеуге келмейді. Кейбір қорапшалардың түрлі: шырыннан қалған пакеттер, бірнеше материалдардан тұрады: фольга, пластик және картон, «Сэндвич» сияқты тағамдарда қайта өндеуге жатпайды.3)  сол қорапшаларды және істен шыққан заттарды қайта пайдалану. 

Қышқыл  сүт өнімдерінің стакандарын  көшет отырғызуға пайдаланады.

Пластикалық бөтелкелерді воронка, баубақша үшін қол  жуғыш, жылыжай жасау үшін материалдар, гүл үшін құмыра ретінде пайдаланады. 

 

 

Қорытынды:

 

1. Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, сақтау және өңдеу мәселесі ұзақ жылдар бойы өзекті проблемалардың қатарында тұр. Контейнер алаңдарының жасақталмауы мен контейнерлердің жеткіліксіздігі қала орталықтарынан қоқыс пен қалдықтардың ошақтарын қалыптастырып отыр. Қала тұрғындарының ұқыпсыздығы да қаланың ластануына “сүбелі үлес” қосып отыр.
2. Орал қаласындағы көң-қоқыс төгетін орын - түрлі жұқпалы аурулардың ошағына айналуы мүмкін. Себебі, мұнда санитарлық талаптар еш сақталмайды. Осыдан 33 жыл бұрын салынған подигон бүгінде қалалық тұрғын үй комуналдық шаруашылық бөлімінің басқаруында. Мұнда қоқыс таситын көліктер дезинфекциялық тазартудан өтпейді, көң-қоқыс сұрыпталмайды, күн сайын бықсып жатқан тұрмыстық қалдықтардан ауаға улы заттар тарап жатыр.
3. Қатты тұрмыстық қалдықтар полигоны бүгінде толығып, жаңа полигон қажеттілігі туындап отыр. Қоқыс тасымалымен айналысатын "Спецавтобаза" мекемесінің қызметкерлері арнайы көліктерді жуатын орынның да жоқтығы да жағдайды қиындатып отырғанын айтады.  
   Қазір тұрғын үй секторында 1662 контейнер орналасқан, бұл жұмыстарға 20-дан астам арнайы автокөлік жұмылдырылыпты..
4. Қоршаған ортаға ұқыптылықпен қарау, оны жақсартуға білім мен дағды қалыптастыру — білім беру ісінің ажырамас бір бөлігі, экологиялық білім мен тәрбие арқылы экологиялық мәдениет қалыптастыру.

5. Қазақстан Республикасының 2004-2015 ж.ж. арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасында экономиканы, заңнаманы, қоғамды тұстастай экологияландыру қажеттілігі туралы ерекше басымдылықпен айтылған. («Экологиялық білім және тәрбие» 4.3.1-бөлім), экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі бағыты — экологиялық білім беру мен тәрбие.

 

Қолданылған әдебиеттер

1. Батыс Қазақстан облысы энциклопедиясы «Арыс» баспасы, Алматы.-2007
2. Төремұратова.Ж.М.  Жайық өңірі. Алматы 2001жыл
3. Переработка твердых бытовых отходов. В.Д.Шантарин,       

         Г.М.Шинкеев, П.П.Ивлев, В.В.Агеев, А.В.Иванов

        А.В.Двойникова, Л.В.Францева, И.Н.Манакова, Э.Н.Любас,

4. А.Ж. Ақбасова, Г.Ә. Саинова. «Экология» Алматы, 2003.
5. Временные правила охраны окружающей среды от отходов производства и потребления/Введены приказом №01-05/29-2115 от 21.07.94. – М., 1995.
6. Методические рекомендации по нормированию размещения отходов в регионе. Экологические требования к размещению отходов производства и потребления. – М., 1996. – 26с.
7. Охрана окружающей среды. – М.: Высшая школа, 1983. – 264с.
8. Сметанин В.И. Защита окружающей среды от отходов производства и потребления. – М.: КолосС, 2003. – 46 – 101с.
9. Твердые отходы: (Возникновение, сбор, обработка и удаление). Сокр.пер. с англ./Под ред. Ч. Мантелла. – М.: Стройиздат, 1979. – 519с.
10. Черп О.М., Виниченко В.Н. Проблема твердых бытовых отходов: 

комплексный подход. – М.: Эколайн, 1996. – 48с.

11. Экология, охрана природы и экологическая безопасность/Под.ред.

В.И.Данилова-Данильяна. – М.: МНЭПУ, 1997. – 425с.

12. Ефремова  С.В. « Экология » Алматы,2003
13.   //Егемен Қазақстан №25 (37)  3 маусым.

14. Кривошеин Д.А., Муравей Л.А., Роева Н.Н.  «Экология и безопасность жизнедеятельности » Москва,2000.

15.   Новиков Ю.В.  « Экология, окружающая среда и человек » Москва,2002

 

 

1-сызбанұсқа      Қалдықтардың сұрыпталуы

   

Тұрмыстық қатты қоқыс (қала қоқысы)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2- - Шығарылған қалдықтардың көлемі мен тізімі, 2008 ж  

Токсикалық класы.	Қалдық түрі	Пайда болуы, тонна	Кәсіпорында пайдалану. тонна.	Пайдалану әрекеті	Пайда болуы лимиті, тонна
1	2	3	4	5	6
	Барлығы	95509,798	-		95509,798
	Өнеркәсіп қалдығы	31,394	-		31,394
	Тұтыну қалдығы  с.і.	95478,404	-		95478,404
Қауіптілік класы I
I	өңделген люминес центті лампа-барлық көлемі.	2,831		Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	2,831
	өнеркәсіптегі в.т.ч.	0,035			0,035
I класс қорытындысы		2,866			2,866
Қауіптілік класы II
II	өңделген аккумуля торлық батарейлер	5,068	-	Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	5,068
II класс қорытындысы		5,068			5,068
Қауіптілік класы III
III	Жұмысын өтеген май.	17,06	-	Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	17,06
III	Жұмысын өтеген май фильтірі	0,523	-	Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	0,523
III	Майланған ветошь	0,121	-	Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	0,121
III	Майланған топырақ	5,275	-	Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	5,275
III класс қорытындысы		22,979			22,979
Қауіптілік класы IV
IV	Автокөлік резенкесі	0,547	-	Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	0,571
IV	Металдар және темір ұнтақтары	2,80	-	Әрмен қарай өңдеуге арнап аккумуляторлау	2,8
IV класс қорытындысы		3,347			3,347
Қауіптілік класы V
V	ТҚҚ барлық көлемі	118653,57	-	Полигонда жинастырылады	95475,573
	өнеркәсіптегі в.т.ч.	142,816	-		142,816
V класс қорытындысы		118653,57			95475,573
Барлығы.