Мемлекеттик бюджет

      Жергілікті  бюджеттерде салықтық және салықтық емес кірістер 75-80% құрайды.

      Қазақстан Республикасының экономикасы басынан  кешіріп отырған рыноктық қатынастарға көшу кезеңі оның бюджетінің мазмұнына, кірістері мен шығыстарына айтарлықтай ықпал етіп отыр. Бюджеттің, әсіресе оның шығыстарының абсолютті және салыстырмалы тез өсуі оған тән сипат болып отыр. Бұл инфляциялық үдерістерден және егеменді мемлекеттің функцияларының кеңеюінен, Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіпсіздігін  өзі қамтамасыз ету қажеттігінен туып отыр.

      Бюджеттің кірістері – бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан, алымдардан және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерден алынатын түсімдердің, салыққа жатпайтын және өзге түсімдердің, сондай-ақ негізгі капиталды сатудан түсетін кірістердің көлемі.

      Республикалық бюджеттен және облыстық бюджеттен  бюджеттік кредиттер  тиісінше облыстық бюджеттерге, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттеріне және аудандар бюджеттеріне қаржы жылы ішінде бюджеттік инвестициялық жобаларды іске асыруға және кассалық алшықтықты жабуға берілуі мүмкін.

      Бюджет  кодексінде бюджет деңгейлері арасында түсімдер мен шығыстарды нақтылы бөлудің сызбасы анықталған.

      Республикалық бюджетке түсетін түсімдер. Салықтық түсімдерден республикалық бюджетке бағытталатындары: қосылған құн салығы, соның ішінде Қазақстан Республикасының  аумағында өндірілген тауарларға, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге және оның аумағына импортталатын тауарға қосылған құн салығы, импортталатын тауарларға акциздер, шикі мұнайға, газ конденсатына  акциздер, құмар ойын бизнес салығы, мұнай секторы кәсіпорындарынан түсетін түсімдерді қоспағанда, корпорациялық табыс салығы, үстеме пайда салығы, бонустар, роялти, Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттар бойынша өнімді бөлу жөніндегі үлесі, әкелетін және әкетілетін тауарларға кеден баждары, бірқатар алымдар, төлемақылар және мемлекеттік баждар.

      Республикалық бюджетке түсетін салықтық емес түсімдерге республикалық меншіктен алынатын кірістер, республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемелекеттік мекемелердің тауарларды өткізуден түсетін түсімдері, республикалық бюджеттен қаржыландырылатын  мемлекеттік мекемелер ұйымдастыратын мемлекеттік сатып алуларды өткізуден түсетін түсімдері, республикалық бюджеттен қаржыландырылатын, сондай-ақ Ұлттық Банктің бюджетінен қамтылатын және қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппұлдар, өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар, мүлікті жария ету үшін алым, республикалық бюджетке түсетін салықтық емес басқа түсімдер жатады.

      Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер сыналар болып табылады:

• республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге бекітіп берілген мемлекеттік мүлікті, мемлекеттік материалдық резервтен тауарларды, мемлекетке тиесілі материалдық емес активтерді сатудан түсетін ақшалар;
• трансферттер түсімдері

      Республикалық бюджетке республикалық бюджеттен  берілегн кредиттерді өтеуден, республикалық меншіктегі мемлекеттің қаржы активтерін сатудан, үкіметтік қарыздардан түсетін түсімдер есептеледі.

      Қазақстан Республикасының 2006 жылғы мемлекеттік  бюджетінің құрамы мен құрылымы мына мәліметтермен сипатталды. (1кесте)

      Кестеден  көрініп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер құрайды, ал салықтық түсімдердің негізгі көздері, бұрынғыдай қосылған құн салығы мен корпорайиялық табыс салығ болып табылады. Бюджет кірістерінің басқа көзі - салықтық емес түсімдер, негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер және трансферттер түсімдері. 

1 кесте. Қазақстан  Республикасы мемлекеттік  бюджетінің құрамы  мен құрылымы.

      Бюджеттің шығыстары – бұл бекітілген бюджет шегінде қайтарылмайтын негізде бөлінетін қаражаттар.

      Бюджеттің шығыстарын бөлу мемлекеттік басқарудың деңгейлеріне сай келеді.

      Республикалық деңгейде – бұл мемлекеттік билік пен басқарудың жоғарғы органдарының жұмыс істеуін, қорғанысты қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті, қауіпсіздікті қамтамасыз ету, құқық, сот, қылмыстық атқару қызметі, білім беру және денсаулық сақтау жөніндегі шаралардың бір бөлігі, әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру, агроөнеркәсіптік кшен, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар және қоршаған ортаны қорғау, жер қатынастары, өнеркәсіп, жер қойнауын пайдалану, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі, мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік, экономикалық қызметті реттеу, басқа бағыттар.

      Республикалық бюджеттен сонымен бірге кадрларды  қайта даярлауды және аталған  мемлекеттік мекемелер қызметкердерінің біліктілігін арттыруды қоса алғанда, орталық мемлекеттік органдардың  және басқа мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз етуге, бюджеттік инвестициялық жобалар мен бағдарламаларға, халықаралық ынтымақтастыққа, қолданбалы ғылыми зерттеулерге және нормативтік-әдістемелік қамтамасыз етуге, орталық мемлекеттік басқарудың органдарының Қазақстан Республикасы заңнамаларымен көзделген өзге функцияларына жұмсалатын шығыстар ды қаржыландырылады.

      Орталық мемлекетітк органдар мен олардың  аумақтық бөлімшелерін ұстауға жұмасалатын  шығындар Қазақстан Республикасының  Президенті мен Үкіметінің актілеріне