МАЗМҰНЫ 

Кіріспе...................................................................................................................3 

1. Мемлекеттік бюджет – экономиканы мемлекеттік басқарудың құралы ретінде..................................................................................................................5

1.1  Бюджеттің  экономикалық маңыздылығы..................................................5

1.2  Бюджеттік құрылым.....................................................................................8

 

2  Қазақстан Республикасының бюджет саясаты және оның қызметтері....11

2.1 Қазіргі жағдайда бюджетті пайдалану......................................................11

2.2 Қазақстан  Республикасы бюджет жүйесін  қалыптастыру......................13

2.3 Экономиканы  мемелекеттiк реттеудегi бюджет  саясатының рөлі.........17 

3. Қазақстан Республикасының бюджет саясатын жетілдіру жолдары.......21  

Қорытынды........................................................................................................25 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................27 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Кіріспе

    Тақырыптың  өзектілігі: Үкіметтің таңдап алған эконмикалық саясаты негізінде жасалынатын әрбір дамып жатқан қоғамның экономикалық құрылымның құрылуына және дамуындағы алдыңғы, анықтаушы рөлді мемлекеттік реттеу алады. Соның ішінде мемлекетке өзінің экономиалық және әлеуметтік реттеуін жүзеге асыруға беретін аса маңызды механизмдердің бірі – қоғамның қаржы жүйесі.

    Осы қаржы жүйесінің ең маңызды саласы — мемлекеттік бюджет. Осы қаржы  жүйесі арқылы мемлекет мемлекет органдарына  жүктелген қызметтерін орындауға  мүмкіндік беріп, орталықтанған  және орталықтанбаған қаржы қорларының құрылуына ықпал етеді.

    Бюджеттің рөлі, мәні және процедуралық аспектілері  экономикада нарықтық қатынастардың  белсеңді өзгеруі жағдайында түбегейлі  өзгереді. Бюджет мемлекеттің саясатын жүзеге асыру бойынша негізгі  құрал болып табылады. Сапалы мемлекеттік  қызмет көрсету, ұлттық қауіпсіздік  және қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету, денсаулық сақтау және білім сферасын дамыту, әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыздандыруды көрсету. және де экономиканың нақты секторының дамуын қолдау сұрақтарын шешу бюджетке негізделеді. Нарықтық экономикасы бар мемлекеттің  институционалды негізінің элементі болып бюджет табылады. Бюджеттің  бағытын анықтаған кезде бюджеттік  саясаттың барлық аспектілерімен тығыз  байланыстағы мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігінің мүдделерін ескеру керек.

    Мемлекттiк  бюджет кез-келген мемлекеттiң өмiр  сүруiнiң мiндеттi шарты болып табылатын  ақша қаражаттарын қалыптастыруды, бөлудi және пайдалануды ұйымдастыруды  қамтамасыз ететiн, мемлекеттiң негiзгi қаржылық заңы болып табылады. Мемлекеттiк  бюджет мемлекеттiк органдарға өз функцияларын орындауды қамтамасыз етедi. Бюджет мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясатын жүргiзу үшiн экономиканың барлық секторларының  қаржаттарын жинақтау құралы ретiнде  қолданылады. Бюджеттiң көмегiмен  ұлттық табысты сектор аралық, сала аралық, территория аралық қайта бөлу, экономиканы мемлекеттiк реттеу және ынталандыру, әлеуметтiк саясатты қаржыландыру жүзеге асырылады.

    Бюджетке  ақша қаражаттарын жинақтай отырып, мемлекет өзiнiң алдындағы әр түрлi саяси, әлеуметтiк, мәдени бағдарламаларын жүзеге асырып, экономикалық, тұрғын үй, құрылыс, денсаулық сақтауды қамтамасыз ету, бiлiм беру, еңбекпен қамтамасыз ету, т.б. сұрақтарын шешедi.

    Бюджет  мемлекеттiң және мемлекеттегi барлық мемлекеттiк органдардың өмiр  сүруiнiң қаржылық базасын құрайды. Мемлекеттiк аппарат, құқық қорғау органдары, атқару органдары, мемлекеттiк  мекемелер, бюджет есебiнен қаржыландырылатын  ұйымдар сәйкес бюджет есебiнен өмiр  сүредi. Бюджетке жинақталған қаржылар мемлекеттiк әлеуметтiк-экономикалық саясатты жүргiзу үшiн, қорғанысты, мемлекеттiң  қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн пайдаланылады. Бюджет мемлекеттiң қолындағы мықты басқарушы механизм болып табылады. Ол мемлекеттiң қаржылық саясатын жүргiзiудегi жолсапаршысы. Экономикадағы кризистiк жағдайлар және қаржылық жүйедегi ауытқушылық бюджет алдындағы тұрған мiндеттердiң толық көлемде  орындалуына кедергi жасайды. Сондықтан, мемлекет бюджеттегi келеңсiз оқиға – бюджет тапшылығының болуына жол бермеу шараларын, оның зиянды салдарларын болдырмаудағы мүмкiн деген  шараларын жасап отырады.

    Бюжетті дұрыс пайдалану - қайта өндіру процесінің жүзеге асырылуының аса маңызды құралы. Оның көмегімен әлеуметтік бағдарламаның орындалуына, қоршаған аймақты қорғауды қамтамасыз етілуіне, ғылыми - техникалық процесті жетілдіруге, қорғаныс саласының дамуына және басқа да мемлекеттік қызметтерді орындауға шарттар жасалынады. Сондықтан шаруашылық механизмінің бюджеттік қатынастарды дамытпай, ғылыми жетілген бюджетті саясат орындалмай, бюджеттік процесті басқаруының эффективті жүйесі болмай, дұрыс жұмыс істеуі болмайды.

    Сол сияқты, біздің еліміздегі эконмикалық  реформалау қоғамдық қаржы жүйесінің қайта құрылуы қай бағыттарда болтынына, мемлекеттің бюджеттік саясаты заман талаптарына сәйкестігіне тәуелді.

    Қаржылық  баланс жүйесінде мемлекеттік бюджет басты орынды алуда. Ол жыл сайын  заң түрінде нақтыланып отырады  және мемлекеттің ақша қаражатының  орталықтандырылған қорын дұрыс  қолдану және құру бойынша экономикалық қатынастардың жүйесі болып табылады.

    Қалыптастыру  өз кезегінде мақсаттардың, приоритеттердің  жолдарын және оларға жету құралдарын анықтаудың ғылыми негізделген процессі.

    Тәжірибеде  ол жоспар құру арқылы жүзеге асады. Оның негізгі ерекшелігі көрсеткіштердің  нақтылығы, олардың сандық және уақыт  бойынша анықталғандығы болып табылады.

    Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республиңкасының бюджет саясаты және оның қызметтерін қарастыру.

    Курстық жұмыстың міндеті:

    -  Бюджеттің экономикалық маңыздылығын  ашу;

    -  Бюджеттік құрылымды қарастыру;

    - Қазіргі жағдайда бюджетті пайдалану мәселелеріне тоқталу;

    - Қазақстан  Республикасы бюджет жүйесін  қалыптастыруын қарастыру;

    -Экономиканы  мемелекеттiк реттеудегi бюджет  саясатының рөлін анықтау. 
 
 
 

    1 Мемлекеттік бюджет – экономиканы мемлекеттік басқарудың құралы ретінде

         1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық маңыздылығы

 

    Бюджет - мемлекеттің заңмен немесе жергілікті өкілді органдардың шешімдерімен бекітілетін, мемлекет өз міндеттерін қамтамасыз етуіне арналған және салықтар, алымдар, басқа да міндетті төлемдер, капиталмен жүргізілетін операциялардан алынатын кірістер, салыққа жатпайтын және заң актілерінде көзделген өзге де түсімдер есебінен құрылатын орталықтандырылған ақша қоры.

    Мемлекеттік бюджеттің экономикалық қатынастардың  жиынтығы ретінде өзіне тән объективті сипаты бар. Оның дербес сала ретінде бар болуы, дамуы орталықтандырылған сәйкес ресурстарға мұқтаж болатын қоғамдық өндіріспен алдынала объективті анықталған.

    Ақша  құралдарының орталықтануы барлық халық  шаруашылығы масштабындағы қорлардың  іркіліссіз айналымын ұйымдастыру  және экономиканың барлық салаларының  дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етуі үшін қажет.

    Айрықша бюджеттік саланың құндылық бөлінуінің бар болуы тағы табиғат пен  мемлекет функцияларымен шарттасылған. Соңғысы тез қарқынмен дамып  жатқан салаларды қаржыландыру үшін, қоғамдық масштабта әлеуметтік-мәдени шараларды өткізу үшін, қорғаныс саласындағы мәселелерді шешу үшін, мемлекеттік басқарудағы жалпы шығындарды өтеу үшін орталықтандырылған қаражаттарды қажет етеді. Сол сияқты мемлекеттік бюджеттің бар болуы - адамдардың субъективті қалауы емес, ол кеңейтілген қайта өндірудің қажеттіліктерімен, табиғат және мемлекет функцияларымен анықталған объективті қажеттілік.

    Мемлекеттік бюджетте мемлекетпен жүзеге асырылатын қаржылық орталықтандыру қағидасы нақты  қолданған. Орталықтандырылған қаржылық ресурстар мемлекеттің өндірілетін жоспарланған қарқынын және үйлесімділігін, салалық және территориялық құрылымын дамытуға, бірінші кезекте экономика салаларының прогрессивті дамуына қажетті мөлшердегі қаржыларды қалыптастыру, ірі әлеуметтік жаңғыртуларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Қаржылардың орталықтанылуы арқасында мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатының табысты жүзеге асуына жағдайлар дайындап, қаржылар экономикалық және әлеуметтік дамудың шешімді телімдерінде шоғырланады [1,21б].

    Қаржылық  қайта бөлудің ерекше бөлімі ретінде мемлекеттік бюджет өзіндік қоғамдық арнаулы қызметін атқарады - жалпы мемлекеттік қаржыларды қанағаттандырады.

    Бюджет  қатынастары арқасында ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету және қоғамдық өндірістің салалық және территориялық  құрылымдардағы жоспарланған жылжытуларға жетумен байланысты өндірісті дамыту шығындары өтелінеді; жалпы мемлекеттік  масштабтағы резервтік қорлар құрылды; өндіріске қатысты емес, жалпы басқару шығындары өтелінді; ұжымдық қажеттіліктерді қанағаттандыру және еңбекке жарамсыздарды асырауға арналған қорларды құруға кеткен шығындар, мемлекет шекарасын қорғауға кеткен шығындар, Қорғаныс күштерін асырауға, интеграцияның және басқа да дамуларға кеткен шығындар іске асырылады.

    Біз көріп отырғанымыздай, мемлекетгік  бюджет қаржылық қатынастардың анықталған жиынтығы ретінде жалпы қаржы категорияларына тән сипаттарға ие болады: бюджеттік қатынастардың бөлу сипаты; әрқашанда ақша түрінде іске асырылады; қалыптастыру және арнаулы ақшалай қорлармен еріп жүреді. Сонымен қатар, мемлекеттік бюджет құнды бөлудің өзіндік саласы ретінде келесімен сипатталады: Мемлекет қолындағы кері өнім құны бөлшегінің және жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты бөлу қатынастарының экономикалық түрі болып табылады;

    Құндылық  тұтынуға кіретін өндірістік емес саланың қаржыларын және құру мен құнның өндірістік тұтынуымен байланысты қоғамдық қызмет салаларымен, экономика секторларымен, ел территорияларымен, халық шаруашылығы салалары арасындағы құндылықтарды қайта бөлуге бағытталған;

    Қоғамдық  өнімнің тауарлы түріндегі қозғалысымен тікелей байланысты емес және одан белгілі айырудағы бөлудің құндылық сатысын білдіреді. Сол уақытта материалды өндірісте және өндірістік емес саладағы қаржылық қатынастар тауар-ақша қатынастарымен тығыз байланыста болады;

    Қоғамдық  өнім құнының бюджеттік бөлу түрлері және пропорциялары қоғам дамуының әрбір кезеңінің алдында мақсаттармен жалпы кеңейтілген қайта өндірудің қажеттіліктермен анықталады;

    Бюджеттік бөлу саласы қаржы-несие жүйесінің  басқа салаларымен салыстырғанда  алдыңғы қатарда жүріп, орталық  орынды алады.

    Қаржылық  баланс жүйесінде мемлекеттік бюджет басты орынды алуда. Ол жыл сайын заң түрінде нақтыланып отырады және мемлекеттің ақша қаражатының орталықтандырылған қорын дұрыс қолдану және құру бойынша экономикалық қатынастардың жүйесі болып табылады. Мемлекеттік бюджет орталықтандырылған және облыс, аудан, қала бюджеттерінен тұратын жергілікті бюджет болып бөлінеді. Нысаны бойынша мемлекеттік бюджет баланс сияқты болып келеді. Оның кірісті бөлігіне салық, салықтық емес түсімдер жатады, ал шығысты бөлігіне - әлеуметтік қызметтерге кеткен шығындар, шаруашылық қажеттіліктері (кәсіпорындарға дотациялар, субсидиялар, мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру үшін кеткен шығындар), мемлекеттік өкімет пен басқару органдарын қамтамасыз етуге кеткен шығындар, мемлекеттік қарыз бойынша төлемдер және т.б. Мемлекетте салық салу шарттарын қою мүмкіндігі бар болғандықтан, ол жалпы сұраныс пен ұсыныстың көлеміне белсенді әсер ете алады [2,39б].

    Мемлекеттік баланс концепциясы барлық мемлекеттік шығындар мен кірістердің сомаларының теңдігін қарастырады. Алайда тәжірибеде бюджеттің шығысты бөлігі кіріс мөлшерінен асады. Ең бастысы екеуінің арасы өте алшақ болып кетпеу керек. Көбінесе дефицитті немесе тапшылықты жабу көздерін ішкі және сыртқы қарыз деп бөледі. Сыртқы қарыз көмегімен жабылатын жалпы тапшылық қаражаттарды қолдануды жоспарлаумен байланысты бағаланады. Елдің ішінде шығындарды үлкейтуге бағытталған сыртқы қарыз мемлекет экономикасына ынталандырушы әсер етеді. Егер де сыртқы қарыз шетелде шығындардың өсуіне әкелсе, онда ол ішкі сұранысқа әсер ете алмайды.